عقیق: نخستین ماه رمضان سال اول هجری یادآور واقعه‌ای مهم در تاریخ اسلام است، چرا که در این ماه رسول خاتم(ص) با ایجاد عقد اخوت میان اصحاب و انصار محیطی سراسر نشاط برای اجتماع نوپای اسلامی را مهیا کرد و با ایجاد عقد برادری میان مسلمانان آن‌ها را به صلح و همزیستی مسالمت آمیز فرا خواند، چنانچه خداوند متعال در این آیه «انّمَا الْمُؤْمِنُونَ اِخْوَهٌ فَأصْلِحُوا بَیْنَ اَخَوَیْکُمْ» تأکید دارد که مؤمنان برادران یکدیگر هستند.
البته باید گفت که درباره زمان انجام عقد اخوت در شهر مدینه در برخی منابع روز 12 یا 13 رمضان سال اول هجری قید شده است، بنابراین با وجود امر الهی مبنی بر ایجاد عقد اخوت میان مسلمانان از سوی خداوند، می‌توان هدف رسول خدا(ص) از ایجاد عقد اخوت را جلوگیری از هرگونه اختلاف و ناهماهنگی احتمالی میان انصار و مهاجر و به تبع آن بین اوس و خزرج دانست تا با این کار علاوه بر تقویت وحدت سیاسی و معنوی مسلمانان، خطر درگیری‌های داخلی را تا حدود زیادی برطرف سازد و یکی از پایه‌های مهم انسجام جامعه و پیشرفت اسلام با همین طرح تحقق پیدا کند.
پیامبر(ص) میان چند نفر عقد اخوت خواند
اینکه پیامبر(ص) بین چه تعداد از مسلمانان عقد اخوت ایجاد کرد، ابن جوزی در این باره می‌نویسد: کسانی که رسول خدا(ص) بین آنان عقد اخوت برقرار کرد، 186 نفر بودند که این کار به قولی پس از پنج ماه از ورود آن حضرت و به قولی هشت ماه پس از ورودشان به مدینه انجام گرفت.
در تاریخ اسلام از دو مقطع خاص عقد اخوت توسط پیغمبر اکرم(ص) نام برده شده است، یکی در مکه معظمه که رسول خدا بین گروهی از مهاجران پیمان برادری اجرا کرد که ابن حبیب در کتابش به نام «المحبر» می‌نویسد: در مکه رسول الله(ص) بین خود و علی(ع) پیمان برادری بست و حمزه بن عبدالمطلب را با زید بن حارثه و ابوبکر را با عمر و عثمان بن عفان را با عبدالرحمان بن عوف .... برادر کرد.
بار دوم هم پس از هجرت به مدینه و به دلیل وجود شرایط خاص و دشوار آن زمان پیامبر بار دیگر اقدام به اجرای عقد اخوت کرد که طی آن بین یک مهاجر و انصار عقد اخوت بست، به گونه‌ای که در این مرحله ابوبکر بن ابی‌قحافه با خارجه بن زهیر خزرجی، عمر بن خطاب با عبان بن مالک خزرجی و عثمان بن عفان با اوس بن ثابت بن منذر خزرجی، سلمان فارسی با ابوالدرداء عویمر و... عقد برادری بستند، اما نکته قابل توجه این است که در هر دو مقطع پیامبر(ص) بین خود و امام علی(ع) عقد اخوت را جاری کرد.
مورد استثنایی عقد اخوت پیامبر(ص) چه بود؟
حجت‌الاسلام سید هاشم رسولی محلاتی در کتاب «زندگانی حضرت محمد(ص)» درباره این واقعه مهم تاریخ اسلام این چنین می‌نویسد:
«رسول خدا(ص) برای پایان دادن به اختلاف میان دو قبیله اوس و خزرج و کوتاه کردن دست یهود غارتگر به کمک وحی الهی قراردادها و طرح‌هایی تدوین کرد که به عقیده مؤرخان و دانشمندان محکم‌ترین پایه پیشرفت اسلام با همین طرح‌ها و قراردادها پی ریزی شد و پس از چندی از همین مردم مختلف العقیده و ناتوان، امت واحد و ملتی نیرومند تشکیل داد و شهر یثرب به صورت بزرگترین پایگاه سیاسی و نظامی جزیرة العرب درآمد و بدین وسیله اسلام در سراسر جهان توسعه یافت.
و از جمله کارهای لازم و مهمی که انجام شد پیمان برادری و اخوتی بود که آن حضرت میان مهاجر و انصار بست و بدین ترتیب مهاجرین را که احساس غربت و بی کسی میکردند از پریشانی رهایی بخشید و خود نیز در این پیمان اخوت شرکت جسته و علی(ع) را به عنوان برادر خویش انتخاب کرد و بدو که در مراسم مزبور ایستاده بود و برادر شدن یک یک از مهاجر و انصار را نظاره میکرد، رو کرده و فرمود:
- تو هم برادر من باش.
و این یکی از موارد استثنایی بود که میان دو نفر که هر دو مهاجر بودند عقد اخوت و برادری بسته میشد».
البته در روایتی هست که چون پیامبر خدا(ص) بین اصحابش عقد اخوت ایجاد کرد، علی(ع) با حالت ناراحتی به رسول (ص) گفت: یا رسول الله! بین اصحاب خود برادری برقرار کردی ولی بین من و کسی اخوت برقرار نساختی؟ حضرت فرمود: تو در دنیا و آخرت برادر منی، ابن عباس نقل می کند حضرت فرمود: انت اخی و صاحبی، در نقل دیگر هست که حضرت فرمود: تو را برای خودم باقی گذاشتم، سپس فرمود: انت اخی.
*برادر دینی در چه امری شریک می‌شود
همان گونه که گفته شد پیامبر اکرم(ص) در چند نوبت و در زمان‌های مختلف بین اصحاب، عقد برادری خواند، اما درباره انجام عقد اخوت در یک روز خاص تأکید شده است، مربوط به روز عید غدیر خم می‌شود که مرحوم محدث فیض نیز در «خلاصة الاذکار» درباره آداب عمل عقد اخوت در این روز نقل کرده است: دست راست خود را بر دست راست برادر مؤمن بگذارد و خود صیغه اخوت را چنین بخواند «واخَیتُک فِی‌الله وَصافَیتُک فِی‌اللهِ وصافَحتُک فِی‌اللهِ، وَعاهَدتُ‌الله وَمَلائِکتَهُ وَکتُبَهُ وَرُسُلَهُ وَاَنبِیاءَهُ، وَالاَئِمَّهِ المَعصومینَ علیهمُ السَّلامُ، عَلی اَنّی اِن کنتُ مِن اَهلِ الجنَّه وَالشَّفاعَه، وَاُذِنَ لی بِاَن اَذخُلَ الجَنَّه لا اَذخُلُها اِلّا وَاَنتَ مَعی» آن گاه آن فرد مؤمن بگوید «قَبِلتُ» پس بگوید «اَسقَطتُ عَنک جَمیعَ حُقوقِ الاُخوَّهِ ما خَلاَ الشَّفاعَهَ وَالدُّعاءَ وَالزِّیارَهَ».
برادر دینی تو شدم و با تو صاف و خالص شدم و مصافحه می‌کنم و با تو در راه خدا دست می‌دهم و عهد بستم با خدا و فرشتگان و کتاب‌ها و پیامبرانش و امامان معصوم(ع) بر اینکه همانا اگر من از اهل بهشت و شفاعت باشم و اجازه داده شد به من که وارد بهشت شوم، داخل بهشت نگردم مگر اینکه تو با من باشی، سپس برادر مؤمن می‌گوید: قبول کردم و پذیرفتم و ساقط کردم از تو همه حقوق برادری را جز شفاعت و دعا و زیارت را!
باید توجه داشت که با اجرای عقد برادری، حقوق برادری در ضمن صیغه مخصوص برادری بر انسان بار می‌شود، در منابع حدیثی، روایات متعددی در زمینه حق مؤمن بر برادر مؤمنش بیان شده که از جمله می‌توان به درباره ثواب دیدار برادران مؤمن، معانقه، یاد کردن آنان، سرور ساختن آن‌ها، زدودن غم از سینه برادر مؤمن، عیادت و تلاش برای رفع حوائج آن‌ها یاد کرد.
منبع:فارس
211001