عقیق:حسن بصری، طی نامه ای که برای امام حسن(ع) می نویسد از او درباره قضا و قدر سئوال می کند، امام در پاسخ چنین می نویسد:

اگر کسی بدین مطلب ایمان نداشته باشد که خوب و بد او، بر اساس قدر الهی است و خداوند برآن علم دارد، کافر است و هر کس گناهان را به خداوند نسبت دهد، فاجر است. زیرا خداوند کسی را وادار به اطاعت نکرده و گناه و نافرمانی بندگان، نشانه ناتوانی او نیست. و هم بندگان را به حال خود وا ننهاده، بلکه او خود مالک چیزهایی ست که در اختیار ایشان نهاده و تواناست بر آنچه مردم را بدان توانا نموده. او به مردم امر می کند در حالی که ایشان را آزاد گذارده است و نهی می کند در حالی که نهی او، جنبه تحذیر و هشدار دارد.(1)

پس اگر مردم تن به اطاعت دهند، مانعی در برابرآنان نخواهد بود. و اگر رو به معصیت آورند،خداوند هرگاه اراده کند، بر آنان منت نهاده و ایشان را باز می دارد والا آنان را هرگز مجبور به انجام معصیت نمی گرداند.

پروردگار عالم بر مردم منت نهاده، و آنان را بینا و آگاه نموده و برحذر داشته وامر ونهی فرموده و آنان،مجبور نیستند امر خداوند را اطاعت کنند که در آن صورت مانند فرشتگان می شدند و نیز ملزم نیستند که نهی خداوند، دلیل آشکار دارد. و اگر بخواهد، جملگی شما را هدایت می کند.

امام حسن(ع) با عباراتی کوتاه اینچنین به بیان یکی از پیچیده ترین و عمیق ترین مباحث فکری می پردازد. مسئله ای که به خاطر ظرافت خود بسیاری از متفکران را گمراه ساخت و موجب پیدایش گرایشهای نامتعادلی _ اشاعره و معتزله(2) در تفسیر صحیح این مسئله گردید و از همین جا عمق تفکر و دقت نظر امام (ع) در درک معارف اسلامی آشکار می گردد. مسئله ای که حاکی از ارتباط امام با سرچشمه های زلال وحی و برخورداری او از معارف اصیل اسلامی است.

پی نوشت ها:

1_( تحف العقول عن آل الرسول(ص)، باب کلمات امام حسن(ع)، ص 166)

2_(اشاعره قائل به جبر محض بودند و معتزله دقیقاً نقطه مقابل آنان قائل به اختیار تام بودند. به نقل از کتاب زندگانی امام حسن(ع) نوشته سید هاشم رسولی محلاتی)

211008