این اسامی با ترکیبی از نام‌ها و القاب حضرت زهرا(سلام الله علیها) با مفاهیم قرآنی، ویژگی‌های شخصیتی آن حضرت، ارزش‌های اخلاقی تربیتی، سمبل‌ها و مظاهر طبیعی ابداع شده و به عنوان نمونه بیش از یکصد نام زیبا و پرکاربرد مرتبط با حضرت فاطمه(علیها السلام) ارائه می‌شود.

**آثار تربیتی نام‌گذاری فرزندان

یکی از مظاهر فرهنگی اقوام و ملل مختلف جهان که انعکاس دهنده بخشی از هویت فرهنگی و گرایشات اعتقادی و تمدنی آنان است، نام‌هایی است که برای فرزندان خود انتخاب می‌کنند. در اندیشه اسلامی انتخاب نام نیکو یکی از مسئولیت‌های تربیتی والدین و از جمله حقوق فرزند بر پدر و مادر به شمار می‌رود. لذا یکی از توصیه‌های تربیتی پیشوایان دینی به جامعه مسلمان، انتخاب نام نیکو برای فرزندان است. پیامبر اسلام فرمودند: «حق فرزند بر پدر، آن است که نام خوبی بر او بنهد و به بهترین شکل تربیتش نماید»[۲] در آموزه‌های دینی، نامی که پدر و مادر برای فرزند خود انتخاب می‌کند اولین هدیه‌ای است که از سوی پدر و مادر به فرزند اهدا می‌شود؛ امیرالمؤمنین(علیه اسلام) از قول رسول خدا(صلی الله علیه وآله)  نقل می‌کنند که فرمود: نخستین هدیه‌ای که هریک از شما به فرزند خود می‌‌‌بخشید، نام نیکو است؛ پس اسم زیبا برای فرزندتان بگذارید. [۳]  (کنز العمال- جلد ۱۶)

یکی از آسیب‌های اجتماعی و مشکلات فرهنگی تربیتی نوپدید در جوامع اسلامی معاصر؛ انتخاب نام‌های نامتناسب با فرهنگ اسلامی و گاهی برگرفته از فرهنگ غربی و بیگانه برای فرزندان است که در دراز مدت پیامدهای اجتماعی و تربیتی نامطلوبی برای خانواده‌ها به دنبال خواهد داشت.

بخش قابل توجهی از اسامی که در جوامع دینی برای فرزندان انتخاب می‌شود ارتباط نزدیکی با اعتقادات، ارزش‌ها و باورهای دینی مذهبی داشته و برخاسته از سمبل‌های دینی مذهبی، نام‌های بیان شده در کتاب مقدس، اسامی پیامبر و سایر پیشوایان و شخصیت‌های برجسته دینی است.

از مهم‌ترین آثار انتخاب نام‌های ارزشی و دینی برای فرزندان نوعی جهت‌دهی فکری، رفتاری و تقویت باورهای دینی از طریق ارائه الگوهای مثبت برای فرزندان است و این نام نیک می‌تواند در نیک نامی انسان تاثیرگذار باشد زیرا نام هر شخص علاوه بر اینکه علامتی برای تشخص و تمایز او از دیگران است لذا انتخاب صحیح و شایسته نام می‌تواند تأثیر بلند مدت تربیتی و روانی بر انسان داشته باشد زیرا در هر بار که اورا با این نام صدا می‌کنند، وی خود را با مفهوم و حقیقت آن نام مطابقت داده و به نوعی خود را مصداق و نمونه‌ای از آن بداند.

فرهنگ نام‌گذاری فرزندان در میان مسلمانان هند

کشور پهناور و تاریخی هند با جمعیتی بیش از ۲۰۰ میلیون نفر مسلمان از بزرگترین مراکز حضور مسلمانان در جهان به شمار می‌رود. درخصوص جمعیت شیعیان هند هرچند آمارهای متفاوتی ارائه می‌شود ولی برخی آمارهای نسبتاً موثق شیعیان را بالغ بر ۳۰ تا ۴۰ میلیون نفر برآورد می‌کنند.

با توجه به استفاده گسترده خانواده‌های مسلمان هند از اسامی اسلامی با مفاهیم زیبای تربیتی برای فرزندانشان در نوشته حاضر به بررسی و تحلیل درخصوص فرهنگ و نظام نام‌گذاری در میان مسلمانان هند می‌پردازیم. بر اساس مطالعه میدانی انجام شده درخصوص نام گذاری فرزندان در کشور هند، می‌توان به این نکته پی برد که خانواده های مسلمان به صورت گسترده، نام‌هایی با مفاهم اسلامی، قرآنی و همچنین اسامی شخصیت‌های ممتاز اسلامی را برای فرزندانشان انتخاب می‌کنند.

در یک بررسی و تحلیل فرهنگی و تاریخی در خصوص عوامل این پدیده اجتماعی می‌توان گفت علی‌رغم این که نام‌های اسلامی در میان مسلمانان هند در یک دوره تاریخی بر اثر عواملی مانند تهاجم فرهنگی، تاثیر رسانه‌ها و تسلط فرهنگ غیر دینی و غربی، دچار ضعف شده و استفاده از اسامی اسلامی در سطح جامعه مسلمان هند به شدت کاهش یافت ولی از حدود سه دهه قبل به دنبال یک تحول اجتماعی در این کشور، شاهد بازگشت آنان به فرهنگ وهویت دینی هستیم. به دنبال این تحولات فرهنگی، خانواده‌های مسلمان از اسامی اسلامی استقبال بی‌سابقه‌ای کردند.

از علل اصلی بروز این تحول، می‌توان اولا به وجود علاقه وافر مسمانان هند اعم از شیعیان و اهل سنت به اهل بیت (علیهم السلام) اشاره کرد. میزان ارادت و عشق مسلمانان هند به اهل بیت (علیهم اسلام) به گونه‌ای است که در ایام عاشورا علاوه بر شیعیان، در بسیاری از مناطق هند، کنفرانس‌ها، مجالس ومراسم عزاداری گسترده‌ای به منظور ابراز مودت و اقامه عزای حضرت سیدالشهدا امام حسین (علیه السلام) از سوی اهل سنت برگزار می‌شود و این عشق و علاقه در انتخاب نام‌های اهل بیت وحضرت فاطمه (علیهم السلام) برای فرزندانشان هم تبلور و ظهور پیدا کرده است.

دومین عامل تاثیرگذار در توسعه این رویکرد، نقش فرهیختگان و صاحبان اندیشه دینی در فرهنگسازی و ایجاد انگیزه عمومی در نام‌گذاری فرزندان مسلمان اشاره کرد. زیرا بر اساس یک سنت اجتماعی در هند اکثر خانواده‌های مسلمان برای انتخاب نام فرزندانشان به دانشمندان، روحانیون و اهل علم و ادب مراجعه می‌کنند و آنان نیز در پاسخ به این درخواست و اقبال عمومی، نام‌های متنوعی را با رویکرد دینی و مذهبی با محوریت آموزه‌های قرآنی، شخصیت پیامبر عظیم الشان اسلام، اهل بیت (علیهم السلام) و به ویژه حضرت زهرا (سلام الله علیها) و سایر اصحاب و شخصیت‌های بزرگ اسلامی به مردم پیشنهاد می‌کنند.

سومین عامل در توسعه و استقبال خانواده‌ها از اسامی اسلامی؛ موج اسلام خواهی است که پس از انقلاب اسلامی ایران در عرصه بین الملل ایجاد شد و به دنبال آن یک جنبش فرهنگی و اجتماعی برای بازگشت به هویت دینی با محوریت فرهنگ اصیل اسلامی و قرآنی رقم خورد تا جایی که در سه دهه اخیر استفاده از اسامی اسلامی به صورت یک فرهنگ ارزشی فراگیر، مورد اقبال عموم مسلمانان هند  قرار گرفته است.

نفوذ فرهنگ و زبان فارسی در مسلمانان هند

از نکات قابل توجه در نام‌گذاری اسلامی در هند، کاربرد وسیع واژگان و ترکیب‌های فارسی است که از یک سو، ذوق و هنر مردم فارسی دوست هند و از سوی دیگر زیبایی و لطافت زبان فارسی، ترکیب‌های بسیار زیبا و بدیعی را به وجود آورده که می‌تواند برای بسیاری از خانواده‌های ایرانی نیز قابل انتخاب و کاربرد باشد و همچنین می‌تواند الگویی باشد تا اهل دانش و ادب فارسی اسامی متنوعی با ترکیب‌های جدید پدید آورده و به جامعه اسلامی ایران پیشنهاد دهند.

در شرایط کنونی که نام‌هایی با ریشه‌های فرهنگ بیگانه در برخی جوامع مسلمان و جامعه ایران در حال ظهور است، ‌توجه به تقویت رویکرد اسلامی در نام‌گذاری فرزندان یکی از راهبردهای بسیار مهم اجتماعی و تربیتی به شمار می‌رود. در همین راستا در این نوشتار به بررسی و تحلیل اسامی رایج در میان مسلمانان هند می‌پردازیم و به عنوان نمونه بیش از یکصد نام زیبا و برگزیده از میان اسامی رایج در هند به خوانندگان محترم عرضه می‌شود.

زیباترین نا‌م‌ها در میان مسلمانان هند با ترکیبی از اسامی  حضرت فاطمه زهرا(سلام الله علیها) 

در صدر اسامی مورد علاقه و منتخب برای دختران مسلمان به ویژه شیعیان در مناطق مختلف هند، نام‌ها، القاب و صفات حضرت فاطمه (سلام الله علیها) است. بسیاری از والدین نام فاطمه و سایر اسامی و القاب آن حضرت را به صورت تک‌ بخشی و ترکیبی برای فرزندانشان انتخاب می‌کنند که می‌توان این اسامی را به چند دسته زیر تقسیم کرد:

اولین گروه، نام‌های تک بخشی و غیرترکیبی با ریشه‌ قرآنی است که با الهام از آیاتی از قرآن اقتباس شده که یا به اهل بیت پیامبر(علیهم السلام) و یا به حضرت فاطمه (سلام الله علیها) اشاره دارد؛ مانند: «کوثر» (اشاره به سوره کوثر که بسیاری از مفسران آن را در شأن حضرت فاطمه می‌دانند)، «انّما» اشاره به کلمه «ِانَّمَا» در آیه تطهیر[۴] است و به عنوان رمز و نشانه از اهل بیت (علیهم السلام)  برای فرزندان انتخاب می‌شود.

گروه دیگر از اسامی که خانواده‌های مسلمانان هندی برای دختران خود برگزیده‌اند به صورت ترکیبی است که از نام حضرت فاطمه با یکی از مفاهیم و نام‌های قرآنی تشکیل شده است مانند: «انّما زهرا» ، «انّما اکبر»، «تطهیر فاطمه» (اشاره به آیه تطهیر[۵])، تنزیل فاطمه، کوثر فاطمه، نشرح فاطمه (اشاره سوره انشراح)، نباء زهرا، بشری زهرا، فردوس فاطمه، تسنیم فاطمه، اَسرا فاطمه، انعمت بتول، انعم فاطمه، صابرین فاطمه، کنتم فاطمه، یَسْقِینِ زهرا؛ اشاره به کلمه « یَسْقِینِ » به معنی سیراب کردن» در آیه (وَالَّذِی هُوَ یُطْعِمُنِی وَیَسْقِینِ) سوره شعراء/ ۷۹ یعنی « و آن کس که او به من خوراک مى‏‌دهد و سیرابم مى‏‌گرداند» [۶]

دسته دیگر از این اسامی، برگرفته از ویژگی‌ها و صفات اخلاقی معنوی و فضائل حضرت فاطمه است که با هدف برجسته کردن سیره آن حضرت و تشویق مسلمانان به الگو گیری از آن بانوی بزرگ اسلام در ظاهر و باطن، سیرت و صورت و کسب شباهت به شخصیت ایشان می‌باشد، مانند:

رهنما فاطمه، میزان فاطمه، مهک فاطمه، فاطمه امام، مهتدی فاطمه، فضیلت فاطمه، تحسین فاطمه، القا فاطمه، شبیه زهرا، رخسار فاطمه، سیرت فاطمه، صورت فاطمه، مونس فاطمه، ثانیه زهرا، قریب زهرا، دانش زهرا، عاطفه فاطمه، تهذیب فاطمه، عفاف زهرا، عصمت زهرا، مه جبین زهرا، فاطمه قرة العین، فاطمه رحمت، عرفانه زهرا، شیبا فاطمه، شایسته زهرا.

۴) دسته دیگر از اسامی، دارای ترکیبی از نام فاطمه یا زهرا(س) با القاب آن بانوی بزرگ اسلام می‌باشد مانند: رضیه فاطمه، مرضیه زهرا، ذکیه زهرا، طیبه فاطمه، راضیه فاطمه، مبارکه زهرا، نفیسه فاطمه، ریحانه فاطمه، سیده فاطمه( اشاره به حدیث نبوی( فاطمه سیده نسا العالمین است)، عترت فاطمه، مرضیه بانو، فرحت بتول، مرضیه نوازش

۴) از دیگر نام‌های ترکیبی که برای دختران مسلمان در هند انتخاب شده؛ می‌توان به ترکیب نام مقدس فاطمه با نام گل‌ها و سایر سمبل‌هایی که به نوعی تداعی کننده زیبایی‌های مادی و معنوی در زندگی انسان می‌باشند مانند: خوشبو فاطمه، شمیم فاطمه، عنبرین زهرا، غنچه فاطمه، شکوفه زهرا، شکفته زهرا، گل زهرا، گلشن فاطمه، گلستان فاطمه، نهال زهرا، نرجس زهرا، شبناز فاطمه، شبنم فاطمه، یاسمین فاطمه، گلناز فاطمه، سوسن فاطمه، غزاله فاطمه، تسکین فاطمه، دلنواز فاطمه، صبا فاطمه، صدف فاطمه، ترنّم فاطمه، مهوش فاطمه، هما زهرا،[۷]

۴) ترکیب نام فاطمه یا زهرا با مفاهیم و واژه‌هایی که دارای القاء ارزش‌های مثبت تربیتی و روانی بوده و به شکلی جنبه مسرت بخش دارد؛ گروه دیگری از اسامی مورد علاقه خانواده‌ها را تشکیل می‌دهد مانند: نشاط فاطمه، شاداب فاطمه، تبسم فاطمه، مسرت زهرا، سرور فاطمه، فرحینه فاطمه، نگار فاطمه، نازش فاطمه، نور فاطمه، روشنی فاطمه، آفتاب فاطمه، مهتاب زهرا، شبنور فاطمه، درخشان مه زهرا، شمع زهرا، بهشت زهرا، آفرین زهرا، نوازش فاطمه، فاطمه انجم، کهکشان فاطمه، فلک زهرا، کائنات فاطمه، عرشیه فاطمه، عروج فاطمه، شریعت فاطمه، رعنا فاطمه،

۵) گروه دیگر از اسامی، بیان کننده مرتبه و جایگاه حضرت زهرا و همچنین اظهارارادت قلبی و اشتیاق ، تواضع به ساحت باعظمت اهل بیت عصمت وطهارت (علیهم السلام) و حضرت زهرا می‌باشد مانند، نورعین فاطمه، روحی زهرا، احترام فاطمه ، افتخار زهرا، حبیبه فاطمه، فهیمده فاطمه، مهرفاطمه، احسان فاطمه، اشتیاق فاطمه، بضعه الزهرا، مرتبه زهرا، رفعت زهرا، عظمت زهرا، سلطنت زهرا، رئیس فاطمه، تسلیمه زهرا، کنیز فاطمه، روزی فاطمه، زهرا فراز.

۶) برخی از اسامی فرزندان در هند به وقایع مهم و برجسته تاریخی اشاره دارد که به نحوی به اهل بیت یا حضرت فاطمه زهرا (علیهم السلام) ارتباط دارد مانند: فدک زهرا، کساء زهرا (اشاره به واقعه کساء که در فضیلت پیامبر اسلام، حضرت علی، حضرت فاطمه، امام حسن و امام حسین(علیهم السلام) است. [۸] ،معراج فاطمه.

۷)  در میان اسامی مذهبی مورد علاقه خانواده‌های مسلمان هندی برای دختران می‌توان نام‌هایی را مشاهده کرد که به یکی از اصول اعتقادی و معارف اسلامی اشاره دارد مانند: توحیده ابراهیم، صائمه بانو، صادقه بانو، زاهده خاتون.

پی نوشت:

[۱] نماینده جامعه المصطفی العالمیه در هند

[۲] قال رَسُولَ اللَّهِ (صلّى الله علیه وسلم)  وحَقُّ الْوَلَدِ عَلَى الْوَالِدِ أَنْ یُحَسِّنَ اسْمَهُ، وَ یُحَسِّنَ أَدَبَهُ

[۳] عن امیرالمومنین(ع) عن رسول‌الله(ص) انه قال: ان اول ما ینحل به احدکم ولده الاسم الحسن فلیحسن احدکم اسم ولده.

[۴] «إِنَّمَا یُرِیدُ اللهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیتِ وَیُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً» احزاب/۳۳ ترجمه :« بی‌گمان، خداوند اراده کرده است تا آلودگی را از شما اهل بیت [پیامبر] بزداید و شما را پاک و پاکیزه گرداند »

[۵] همان

[۶] از سخنان حضرت ابراهیم در بیان توحید و صفات الهی است

[۷] «هما» مرغی است که. بر سر هرکه سایه ٔ او افتد به دولت و سلطنت رسد. و در ادبیات فارسی او را مظهر فرّ و شکوه دانند و به فال نیک گیرند(دهخدا)

[۸] واقعه حدیث کِساء در خانه ام سلمه، همسر پیامبر روی داد. پیامبر اکرم (ص) هنگام نزول آیه تطهیر، خود و خاندان خویش را با پارچه ای پشمین (کِساء) پوشانید وبرای آنان دعا کرد.

نگارنده: محمدرضا صالح

منبع:فارس