«إِنَّ شَرَّ الدَّوَابِّ عِنْدَ اللَّهِ الصُّمُ الْبُکْمُ الَّذِینَ لا یَعْقِلُونَ؛ (انفال (8) آیه 22)
قطعاً بدترین جانوران نزد خدا کران و لالانی اند که اصلاً تعقل نمی‌کنند».
و «إِنَّ شَرَّ الدَّوَابِّ عِنْدَ اللَّهِ الَّذِینَ کَفَرُوا فَهُمْ لا یُۆْمِنُونَ؛ (انفال، آیه 55)
بدترین جانوران نزد خدا آنانی اند که کافر شدند (و بر اثر لجاجت بر کفر خود) ایمان هم نخواهند آورد».
خوب است به بیان بعضی از مفسران در تفسیر آیات مذکور و نیز آیات مورد بحث توجه کنیم:
1."إِنَّ
الَّذِینَ کَفَرُوا مِنْ أَهْلِ الْکِتابِ وَ الْمُشْرِکِینَ فِی نارِ
جَهَنَّمَ خالِدِینَ فی‌ها أُولئِکَ هُمْ شَرُّ الْبَرِیَّةِ".
"أُولئِکَ هُمْ شَرُّ الْبَرِیَّةِ"
(بدترین مخلوقات) تعبیر تکان‌دهنده‌ای است که نشان می‌دهد در میان تمام
جنبندگان و غیر جنبندگان، موجودی مطرودتر از کسانی که بعد از وضوح حق و
اتمام حجت، راه راست را رها کرده، در ضلالت گام می‌نهند، یافت نمی‌شود.
این حقیقت در آیه 22 سوره انفال آمده: إِنَّ شَرَّ الدَّوَابِّ عِنْدَ اللَّهِ الصُّمُّ الْبُکْمُ الَّذِینَ لا یَعْقِلُونَ؛
بدترین جنبندگان نزد خداوند افرادی هستند که نه گوش شنوا دارند و نه زبان گویا و نه اندیشه بیدار!
در سوره اعراف (آیه 179) آمده که بعد از ذکر گروه دوزخیان با همین اوصاف می‌فرماید: أُولئِکَ کَالْأَنْعامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ أُولئِکَ هُمُ الْغافِلُونَ؛همچون چهارپایان‌اند، بلکه گمراه‌تر، آن‌ها غافلان‌اند.
آیه مورد بحث مطلبی فراتر از این‌ها نیز دارد چرا که آن‌ها را بدترین مخلوقات معرفی کرده، این در حقیقت به منزله بیان دلیلی است برای خلود آن‌ها در آتش دوزخ.
چرا بدترین مخلوقات نباشند، در حالی که تمام درهای سعادت به رویشان گشوده شده و از روی کبر و غرور و عناد و لجاج آگاهانه به مخالفت برخاستند؟ (تفسیر نمونه، ج 27، ص 208)
2. در میان دوابّ، (جنبنده) بدتر از سگ و خوک که نجس العین هستند نداریم. البته به مراتب کفار و منافقان و غلات و خوارج و نصاب و مرتدین نجس‌تر از کلب و خوک و خبیث‌تر از آن‌ها هستند. (أطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج 6، ص: 97)
3. إِنَّ شَرَّ الدَّوَابِّ عِنْدَ اللَّهِ؛ بدترین جنبندگان روی زمین نزد حکم الهی، کرانند از شنیدن حق، گنگانند از گفتن حق، آنان که حق را در نمی‌یابند، یعنی تدبر نمی‌کنند تا هدایت شوند.
این جماعت بدترین حیواناتند که از عقل و مقتضیات آن روی بر تافته و به جانب قوای بهیمی و شهوات نفسانی شتافته، به سوء اختیار خود را از ملکات فاضل انسانی باز داشته، به صورت انسانی، ولی به سیرت حیوانی‌اند. (تفسیر اثنا عشری، ج 4، ص 315)
4. علامه طباطبایی در تفسیر این آیه که خدا بدترین و بهترین مردم را معرفی کرده، نوشته است:
"
إِنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا مِنْ أَهْلِ الْکِتابِ وَ الْمُشْرِکِینَ فِی
نارِ جَهَنَّمَ خالِدِینَ فی‌ها أُولئِکَ هُمْ شَرُّ الْبَرِیَّةِ"
(سوره بینه آیه 6) یعنی کسانی که از اهل کتاب و مشرکان به این آئین جدید
کافر شدند، در آتش جهنم و به طور دائم خواهند بود، این گونه افراد بدترین
خلق خدایند (چون نعمت هدایت بالاترین نعمت‌های الهی است، و کفران آن بدترین
کفران ها است) در مقابل بدترین مردم بهترین مردم نیز معرفی شده‌اند:
" إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ أُولئِکَ هُمْ خَیْرُ الْبَرِیَّةِ"
در این آیه خیریت را منحصر در مومنان کرده، که اعمال صالح انجام می‌دهند،
همچنان که در آیه قبلی شرّیت را منحصر در کفار می‌کرد. (ترجمه المیزان، ج
20، ص 578)
در این آیه، معیار بهترین و بدترین بودن مخلوقات در نظر
قرآن به صراحت بیان شده است. ایمان و کفر، دو عیار واقعی سنجش شخصیتی
انسان‌ها است که ایمان موجب تعالی و کفر موجب سقوط است.
نتیجه :
بدترین
مردم نزد خدا کافران و مشرکان هستند. هر چند در آیات دیگری از قرآن بعضی
از انسان‌ها به دلیل خطاهایی که مرتکب شده و یا می‌شوند، بدترین خلق معرفی
شده‌اند، ولی با توجه به همان دو معیار که تمام خوبی‌ها در ایمان و تمام
بدی‌ها در کفر خلاصه می‌شود، بقیه مصادیق، چه از نظر خوبی و چه بدی به همان
دو محور مربوط می‌شود و زیر مجموعه آن دو است، زیرا منشأ تمام خوبی‌ها
ایمان، و منشأ تمام بدی‌ها کفر است.