این‌ها سوالاتی است که ذهن برخی افراد را به خود درگیر می‌کند که دانستنش خالی از لطف نیست و در همین راستا قصد داریم تا در حد توان خود به این سوالات پاسخ دهیم، پس با ما همراه باشید.
آغاز نزول قرآن در ماه مبارک رمضان و در شب قدر صورت گرفت:
«شهر رمضان الذی انزل فیه القرآن هدی للناس و بینات من الهدی و الفرقان» [بقره ۲: ۱۸۵]،
«انا انزلناه فی لیله مبارکه انا کنا منذرین، فیها یفرق کل امر حکیم» [دخان ۴۴: ۴، ۳]،
«انا انزلناه فی لیله القدر». [قدر ۹۷: ۱]
شب قدر نزد امامیه میان دو شب مردد است: شب ۲۱ و ۲۳ ماه مبارک رمضان.
شیخ کلینی از حسان بن مهران روایت کرده است که می گوید: از امام صادق (علیه‌السلام) پرسیدم: شب قدر کدام است؟
فرمود: «آن را در یکی از دو شب ۲۱ و ۲۳ جستجو کن.»
زراره از امام صادق (علیه‌السلام) روایت کرده فرمود: «شب ۱۹ شب تقدیر است، شب ۲۱ شب تعیین و شب ۲۳ شب ختم و امضای امر است» [۴ شیخ طوسی، التهذیب، ج. ۴، ص. ۳۳۰، شماره ۱۰۲]شیخ صدوق می‌گوید: «مشایخ ما اتفاق نظر دارند که لیلة القدر، شب ۲۳ ماه رمضان است» [شیخ صدوق، الخصال، ج. ۲، ص. ۱۰۲ التمهید، ج. ۱، ص. ۱۰۹، ۱۰۸]این شب را «لیله الجهنی» نیز گویند به شرحی که در حدیث ابوحمزه ثمالی آمده است. [وسایل الشیعه ج. ۱۰ ص. ۳۵۵ التمهید ج. ۱ ص. ۱۰]
آغاز وحی رسالی (بعثت) در ۲۷ ماه رجب، ۱۳ سال پیش از هجرت (۶۰۹ میلادی) بود [در این که بعثت در ۲۷ ماه رجب اتفاق افتاده است، روایات بسیاری وارد شده و در آنها عبادات ویژه‌ای سفارش شده است، زیرا آن روز را پیوسته باب فتح برکات دانسته‌اند (ر ک: ابن الشیخ، الامالی، ص. ۲۸ کافی، ج. ۴، ص. ۱۴۹ بحارالانوار، ج. ۱۸، ص. ۱۸۹ وسایل الشیعه، ج. ۷، ابواب الصوم المندوب، باب ۱۵، حدیث ۷، ۱ مناقب ابن شهر آشوب، ج. ۱، ص. ۱۵۰ سیره حلبیه، ج. ۱، ص. ۲۳۸ منتخب کنزالعمال در حاشیه مسند احمد، ج. ۳، ص. ۳۶۲)، ولی ابوجعفر طبری آملی (۲۲۴، ۳۱۰) روایتی دارد که به استناد آیه ۴۱ سوره انفال «و ما انزلنا علی عبدنا یوم الفرقان یوم التقی الجمعان» آغاز بعثت را روز ۱۷ رمضان دانسته است، زیرا این آیه درباره جنگ بدر که در همین زمان اتفاق افتاد، نازل شد و ظاهراً ابوعبداللّه زنجانی آن را تأیید کرده است (تاریخ القرآن، ص. ۷)، ولی آیه کریمه صرفاً اشاره دارد که در این روز آیه‌هایی از قرآن درباره انفال و دیگر شئون مربوط به جنگ بر پیامبر نازل شده است اما درباره آغاز نزول قرآن یا بعثت در این روز سخنی در بین نیست (التمهید، ج. ۱، ص. ۱۰۶).]، ولی نزول قرآن به عنوان کتاب آسمانی، سه سال تأخیر داشت این سه سال را به نام «فترت» [فترت به معنای سستی و کاهش یافتن است در این جا کنایه از قطع تداوم وحی قرآنی است]می‌خوانند.
علی بن ابراهیم قمی می‌گوید: از امام صادق (علیه‌السلام) سؤال شد: چگونه قرآن در ماه رمضان نازل شد با آنکه در طول بیست سال نازل شده است؟ امام صادق (علیه‌السلام) در روایات مذکور تصریح فرمودند: «ثم نزل فی طول عشرین عاما» که ابن‌بابویه صدوق و علامه مجلسی و سید عبداللّه شبر و دیگران این نظر را برگزیده‌اند.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) در این مدت دعوت خود را سری انجام می‌داد تا آیه «فاصدع به ما تؤمر» [حجر ۱۵: ۹۴]نازل شد و دستور اعلان دعوت را دریافت کرد. [سیره ابن هشام، ج. ۱، ص. ۲۸۰ ابوالحسن علی بن ابراهیم القمی ۱ ابوالحسن علی بن ابراهیم القمی، ۴، تفسیر قمی، ذیل آیه ۹۴ سوره حجر مناقب ابن شهر آشوب، ج. ۱، ص. ۴۰]ابو عبداللّه زنجانی گوید: «پس از نزول آیه» اقراباسم ربک الذی خلق [علق ۹۶: ۱.]تا مدت سه سال قرآن نازل نشد و این مدت را فترت وحی می‌نامند، سپس قرآن به صورت تدریجی نازل شد که مورد اعتراض مشرکین قرار گرفت [تاریخ القرآن، ص. ۹]چنان که درتفسیر آیه «لولا نزل علیه القرآن جمله واحده» [فرقان ۲۵: ۳۲]بیان شده است.
مدت نزول تدریجی قرآن بیست سال است. نزول قرآن سه سال بعد از بعثت آغاز و تا آخرین سال حیات پیامبر (صلی الله علیه و آله) ادامه داشت.
ابوجعفر محمد بن یعقوب کلینی رازی (متوفای ۳۲۸) حدیثی آورده است که حفص بن غیاث از امام جعفر صادق (علیه‌السلام) می‌پرسد: با آن که نزول قرآن در مدت ۲۰ سال بوده، چرا خداوند فرموده است: «شهر رمضان الذی انزل فیه القرآن» [بقره ۲: ۱۸۵ ر. ک: اصول کافی، ج. ۲، ص. ۶۲۸، حدیث ۶.]محمد بن مسعود عیاشی سمرقندی (متوفای ۳۲۰) از ابراهیم بن عمر صنعانی نقل می‌کند که به حضرت امام صادق (علیه‌السلام) عرض کرد: چگونه قرآن در ماه رمضان نازل شده با آن که در مدت بیست سال نازل شده است؟ [تفسیر عیاشی، ج. ۱، ص. ۸۰، حدیث ۱۸۴]علی بن ابراهیم قمی می‌گوید: از امام صادق (علیه‌السلام) سؤال شد: چگونه قرآن در ماه رمضان نازل شد با آن که در طول بیست سال نازل شده است؟ [تفسیر قمی، ج. ۱، ص. ۶۶]امام صادق (علیه‌السلام) در روایات مذکور تصریح فرمودند: «ثم نزل فی طول عشرین عاما» که ابن‌بابویه صدوق [شیخ صدوق، الاعتقادات، ص. ۱۰۱]و علامه مجلسی [بحارالانوار، ج. ۱۸، ص. ۲۵۰ و ۲۵۳]و سید عبداللّه شبر [عبداللّه شبر، تفسیر شبر، ص. ۳۵۰]و دیگران این نظر را برگزیده‌اند. [جلال‌الدین سیوطی، الاتقان فی علوم القرآن، ج. ۱، ص. ۴۰]از امام صادق (علیه‌السلام) پرسیدم: شب قدر کدام است؟ فرمود: آن را در یکی از دو شب ۲۱ و ۲۳ جستجو کن» زراره از امام صادق (علیه‌السلام) روایت کرده فرمود: «شب ۱۹ شب تقدیر است، شب ۲۱ شب تعیین و شب ۲۳ شب ختم و امضای امر است.
سعید بن مسیب، (متوفای ۹۵)، از بزرگان تابعین و از فقهای سبعه مدینه می‌گوید: قرآن بر پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) در سن ۴۳ سالگی نازل شد [حاکم نیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، ج. ۲، ص. ۶۱۰]و این غیر از بعثت است که به اتفاق امت در سن ۴۰ سالگی بوده است واحدی نیشابوری از عامر بن شراحیل شعبی، از فقها و ادبای تابعین (۲۰، ۱۰۹)، نقل می‌کند که گفته است: «مدت نزول قرآن حدوداً بیست سال بوده است» [علی بن احمد واحدی نیشابوری، اسباب النزول، ص. ۳]و نیز امام احمد بن حنبل از وی نقل می‌کند که گفته است: «نبوت پیامبر (صلی الله علیه و آ. له) در سن چهل سالگی بوده است و پس از سه سال، قرآن در مدت بیست سال نازل شده است.»
وابوالفدا، معروف به ابن کثیر می‌گوید: «سند این نقل کاملاً صحیح است» [ابن کثیر، البدایه و النهایه فی التاریخ، ج. ۳، ص. ۴ الاتقان، ج. ۱، ص. ۴۵ طبقات ابن سعد، ج. ۱، ص. ۱۲۷]ابوجعفر طبری از عکرمه روایت کرده که ابن عباس گفته است: «نزول قرآن، از آغاز تا پایان، بیست سال به طول انجامید» [تفسیر طبری، ج. ۲، ص. ۸۵]ابوالفدا اسماعیل بن کثیر دمشقی (متوفای ۷۷۴) از محمد بن اسماعیل بخاری حدیثی می‌آورد که ابن عباس و عایشه گفتند: «قرآن به مدت ده سال در مکه و ده سال در مدینه نازل شد» و نیز از ابوعبید قاسم بن سلام روایت بیست سال نزول قرآن را آورده و در پایان گفته است: «هذا اسناد صحیح». [ابن کثیر، فضائل قرآن (در پایان تفسیر ابن کثیر چاپ شده است) ص. ۲]
در زمان نزول قرآن عرب‌ها با دو نوع خط آشنایی داشتند یکی خط نسخ و دیگری خط کوفی بود.
معمولاً ازخط نسخ در زمان پیامبر (ص) برای نامه نگاری و یادداشت‌های عادی وگاهی برای نگارش قرآن استفاده می‌شد.
ابوعبدالله زنجانی می‌نویسد: در زمان پیامبر (ص) غالباً قرآن را با خط نسخ می‌نوشتند.
درحالیکه عقیدۀ عده‌ای دیگر بر آن است که برای نگارش قرآن بیشتر ازخط کوفی استفاده می‌شد و از کسانی که درخط کوفی از خوشنویسان بشمار می‌آیند امام علی (ع) است.
می‌گویند خط نسخ پس از خط کوفی در نگارش قرآن معمول شد. یعنی قرآن تا اواخرقرن چهارم یا اوایل قرن پنجم به خط کوفی نوشته می‌شد سپس نگارش قرآن با خط نسخ و انواع خطوط مشتق ازآن معمول شد و شاید ازآن جهت که خط نسخ در این قرن، خط کوفی را درنگارش قرآن وجز آن منسوخ ساخت به خط نسخ نامیده شد.
منبع:باشگاه خبرنگاران