عقیق:تربیت اسلامی از توصیه های بزرگان دین برای مسلمانان است که در شماره های گوناگون، بخش های مختلفی را تقدیم حضور مخاطبان گرامی خواهیم کرد. قال الله تعالي: «ألم يَجِدکَ يتيماً فأوي و وجدکَ ظالاً فَهَدي و وجدکَ عائلاً فأغني فأما اليتيمَ فلا تَقهَر و أما السائل فلا تَنهَر و أما بِنعمهِ ربک فحدث»؛ خداوند متعال ميفرمايد: «آيا او تو را يتيمي نيافت و پناه داد؟ و تو را گمشده يافت و هدايت کرد؟ و تو را فقير يافت و بي نياز نمود؟ حال که چنين است يتيم را تحقير مکن، و سؤال کننده را از خود مران و نعمت هاي پروردگارت را بازگو کن». کودکان بي سرپرست مکرر اتفاق مي افتد که پدران و مادران در جريان جنگ يا به صورت عادي از دنيا مي روند و کودکان خردسالي از آنان باقي مي ماند که بايد در اجتماع نگهداري و تربيت شوند و با پرورش صحيح عضو مفيدي براي جامعه فردا باشند در قوانين کشورهاي جهان براي اين قبيل از کودکان مقرراتي وضع شده و موسسات مخصوصي از آنان نگه داري مي کنند، اسلام نيز در تعاليم قانوني و اخلاقي خود درباره يتيمان دستورهاي دامنه داري براي پيروان خود دارد که آنان را در انجام وظائف لازم راهنمايي فرموده است. اگر کودک يتيم از ارث پدر يا مادر مالي دارد، شخصي که به عنوان سرپرست از طرف مقام صلاحيت دار حکومت اسلامي تعيين شده است، مصارف لباس و مسکن و مخارج زندگي او را از مال خود کودک مي پردازد و اگر کودک فقير و بي بضاعت باشد، خزانه دار دولت اسلام موظف است مصارف او را تقبل نمايد و طبق قانون مالي اسلام، زندگي يتيمان از در آمدهاي مختلف، قابل تأمين است؛ ولي مطلب قابل ملاحظه اين است که سعادت يتيمان را تنها در تأمين زندگي مادي و تهيه غذا و لباس و مسکن نمي داند. يتيم يک انسان است و بايد تمام جهات معنوي و ويژگي هاي فردي او احيا شود. يتيم بايد از نوازش ها و محبت ها، از تأديب ها، تشويقها و تربيت هايي که يک کودک در دامن پدر و مادر از آن بهره مند است، برخوردار باشد. يتيم مانند يک بره نيست که صبح با گله، به چراگاه برود و شب برگردد او يک انسان است و علاوه بر مراقبت هاي جسمي و تغذيه بدني به ارضاي تمايلات روحي و تغذيه رواني نيز احتياج دارد. تربيت يتيم روايات ما اصرار دارند که کودکان يتيم در محيط خانواده ها و در کنار کودکان همان خانواده ها، تربيت شوند. اسلام علاقه دارد که مردان و زنان به جاي والدين کودکان يتيم، از آنان مراقبت و نگه داري نمايند و آنان را مانند فرزندان خويش، مورد محبت و عطوفت مخصوص به خود قرار دهند. حکومت اسلامي، در عصر رسول ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ از نظر بنيه مالي آنقدر قادر و توانا بود که در هر شهري موسسه اي را به صورت کودکستان ايجاد نمايد و از خزانه دولت اسلامي مصارف آنها را بپردازد و يتيمان هر شهري را در آنجا جمع کنند، و از آنها نگه داري نمايد. ولي پيغمبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ اين کار را نکرد زيرا اين موسسات براي پرورش کامل جسماني و رواني کودک نارسا بودند و هستند و تنها محيط خانواده و عواطف مخصوص موجود در آن است که مي تواند روان طفل را به طور جامع و کامل پرورش دهد؛ لذا به مردم، و به پدران و به مادران و به اولياي خانواده ها با منطق مذهبي و ايماني پيوسته سفارش مي کرد که از يتيمان نگه داري کنيد. آنان را به خانه هاي خود ببريد و در کنار سفره خانواده خود بنشانيد، و مثل فرزندان خويش تربيت کنيد؛ در ادب آنان بکوشيد، و با مهرباني و نوازش، پرورششان نماييد. ساختن دارالايتام و تهيه لباس و غذاي يتيمان برهنه و گرسنه، بدون ترديد، از عبادات بزرگ اسلامي است، ولي نوازش يتيم، مهرباني و عطوفت نسبت به او و تربيت و تأديبش خود عبادت جداگانه اي است و در پيشگاه خداوند، پاداش مخصوص به خود را دارد. و لذا پيغمبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ در قلب و خانه هر مسلماني يک دارالايتام براي يتيمان بنا نمود. نگهداري يتيم نبي مکرم اسلام ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ مي فرمايد: «خيرُ بيوتِکُم بيتُ فيهِ يتيمٌ يُحسَنُ إليهِ و شَرُّ بُيوتِکُم بيت يُساءُ إليهِ» «بهترين خانه هاي شما، خانه اي است که در آن يتيمي مورد احسان و عطوفت باشد، و بدترين خانه ها خانه اي است که در آن به يتيمي بدرفتاري و ستم شود». و يا در جاي ديگر مي فرمايد: «مَن عالَ يتيماً حتي يَستغنَي أَوجَبَ اللهُ له بذلکَ الجنهَ»؛ «کسي که يتيمي را در خانه خود نگاه دارد و از هر جهت در پرورش او بکوشد، تا دوران کودکيش سپري مي گردد و از سرپرستي بي نياز شود، خداوند بهشت را بر او واجب مي کند». رسول اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ مي فرمايد: «مَن کَفَّلَ يتيماً من المسلمينَ فَأَدخلهُ إلي طعامِهِ و شرابِهِ أدخلَهُ اللهُ الجنهَ إلا أن يعملَ ذنباً لا يُغفرُ» «کسي که سرپرستي يتيمي را به عهده گيرد و او را به خانه خود ببرد و در خوردني ها و نوشيدني ها شريک خود نمايد البته پاداش او بهشت است، مگر آنکه، گناه غير قابل بخششي مرتکب شده باشد». «عن النبي ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ إنَّهُ قال مَن مَسَحَ رأسَ يتيمٍ کانت لَهُ بِکُلِ شعرهٍ مَرّت عليها يَدُهُ حسناتٌ» رسول اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ فرمود: «کسي که دست نوازش و محبت بر سر يتيمي بکشد، به عدد هر موئي که از زير دستش گذشته، خداوند پاداش چندين حسنه به او عنايت مي فرمايد». قال علي ـ عليه السلام ـ : «أدِّبِ اليتيمَ ممّا تؤدّبُ منهُ ولدک و اضربهُ مما تَضرِبُ منه ولدکَ» امام علي ـ عليه السلام ـ فرمود: «يتيم را آنطور تربيت کن که فرزند خويش را تربيت مي کني، و در مقام مجازات او را با همان چيزي بزن که فرزند خود را مي زني، يعني اگر با چوب قلم يا مداد پشت دست فرزند خود مي زني يتيم را نيز با همان مداد بزن نه آنکه او را باچوب ضخيم و شلاق هايي که به دست جلادان حکومت هاي جور است او را مجازات کني». وعده عذاب رسول اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ ، امير المؤمنين ـ عليه السلام ـ و حضرت کاظم، رضا و جواد ـ عليهم السلام ـ خوردن مال يتيم را از گناهان کبيره شمرده اند و از گناهاني است که خداوند وعده آتش بر آن داده بلکه تصريح به کبيره بودن آن فرموده: «إنَّ الذينَ يأکلونَ أموالَ اليتامي ظلماً إنّما يأکلونَ في بطونهِم ناراً و سَيصلونَ سَعيراً» «کساني که اموال يتيمان را به ناحق تصرف مي کنند در حقيقت آتش خورده اند و به زودي به آتش سوزاني مي سوزند». نظير اين تعبير در سراسر قرآن مجيد، تنها در يک مورد ديگر ديده مي شود و آن درباره کساني است که با کتمان حقايق و تحريف آيات الهي، منافعي به دست مي آورند درباره آنها مي فرمايد: «ما يأکلونَ في بطونهِم إلاّ النّار» در اين جمله، قرآن مي گويد: «علاوه بر اين که آنها در همين جهان در واقع آتش مي خورند، بزودي در جهان ديگر داخل در آتش بر افروخته اي مي شوند که آن ها را به شدت مي سوزاند». از اين آيه استفاده مي شود که اعمال ما علاوه بر چهره ظاهري خود، يک چهره واقعي نيز دارد که در اين جهان از نظر ما پنهان است، اما اين چهرهاي دروني، در جهان ديگر ظاهر مي شوند و مسئله تجسم اعمال را تشکيل مي دهند. قرآن در اين آيه مي گويد: «آنها که مال يتيم مي خورند گر چه چهره ظاهري عمل شان بهره گيري از غذاهاي لذيذ و رنگين است، اما چهره واقعي اين غذا ها آتش سوزان است، و همين چهره است که در قيامت آشکار مي شود». چهره واقعي هميشه تناسب خاصي با کيفيت ظاهري اين عمل دارد، همانگونه که خوردن مال يتيم و غصب حقوق او، قلب او را مي سوزاند و روح او را آزار مي دهد، چهره واقعي اين عمل آتش سوزان است. توجه به اين موضوع (چهره هاي واقعي اعمال) براي کساني که ايمان به اين حقايق دارند بهترين مانع از انجام کارهاي خلاف است، آيا کسي پيدا مي شود که با دست خود پاره هاي آتش را برداشته و در ميان دهان بگذارد و ببلعد؟ همچنين افراد با ايمان ممکن نيست مال يتيم را به ناحق بخورند و اگر مي بينيم مردان خدا حتي فکر معصيت را به خود راه نمي دادند يک دليل آن همين بوده که آنها بر اثر قدرت علم و ايمان و پرورشهاي اخلاقي واقع اعمال را مي ديدند و هرگز فکر انجام کار بد را نمي کردند. يک کودک نادان و بي اطلاع ممکن است مجذوب جاذبه زيباي يک شعله آتش سوزان شود و دست در آن فرو برد، اما يک انسان فهميده که سوزندگي آتش را بارها آزموده است کجا ممکن است حتي چنين خيالي بکند؟ احاديث و روايات در نکوهش تجاوز به اموال يتيمان بسيار زياد و تکان دهنده است و حتي کمترين تعدي به اموال يتيمان مشمول اين حکم معرفي شده. در حديثي از امام باقر ـ عليه السلام ـ يا امام صادق نقل شده که کسي سؤال کرد اين مجازات آتش درباره چه مقدار از غصب مال يتيم است؟ فرمود در برابر دو درهم. قال عليٌ ـ عليه السلام ـ : «إن آکِلَ مالِ اليتيمِ سَيُدرِکُهُ و بالُ ذلکَ في عَقَبِهِ و يلحَقُهُ و بالُ ذلکَ في الاخرهِ» امير المومنان ـ عليه السلام ـ ميفرمايد: «خورنده مال يتيم بطور قطع زود است که وبال کارش در دنيا به اولادش برسد و خودش به سزايش در آخرت مي رسد». قال رسول الله ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ : «يُبعثُ اُناسٌ عَن قبورهم يومَ القيامهِ تأججُ افواههم ناراً» فقيل: يا رسول الله! مَن هؤُلاءِ؟ قال ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ «الذين يأکلون اموال اليتامي ظلماً» پيامبر خدا فرموده: «روز قيامت جمعي محشور مي شوند در حالي که شعله آتش از دهان آنها خارج مي شود گفتند: يا رسول الله اينها چه کساني هستند؟ فرمود: کساني که از روي ستم مال يتيمان را مي خورند».[1]. سوره ضحي، آيه 6-11 [2]. مستدرک، ج1، ص 148 [3]. تحف العقول، ص 198 [4]. مستدرک، ج1، ص 148 [5]. مستدرک، ج2، ص 616 [6]. وسائل، ج5، ص 125 [7]. سوره نساء، آيه 9 [8]. سوره بقره، آيه 174 [9]. تفسير برهان ذيل آيه شريفه به نقل از نمونه، ج3، ص 282 [10]. بحار الانوار، ج72، ص 8 [11]. وسايل، ج12، ص 183 @#@ قال رسول الله ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ : «لَمّا أسري بي إلَي السماءِ رأيتُ قوماً يقذَفُ في اجوافهِمُ النارُ و تُخرُجُ من أدبارهم فَقُلتُ مَن هؤُلاءِ يا جبرئيل فقال هؤلاء الذينَ يأکلونَ اموالَ اليتامي ظُلماً»؛[1] پيغمبر خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ فرموده: «درشب معراج، جمعي را ديدم که شکم هايشان از آتش پر بود و از عقب ايشان بيرون مي آمد، از جبرئيل پرسيدم اينها چه کساني هستند؟ گفت: خورندگان مال يتيم بناحق» خبر وحشتناک حضرت علي ـ عليه السلام ـ به چشم درد سختي مبتلا شدند، رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ به عيادت ايشان آمده فرمود: «يا علي چه شده است حضرت عرض کرد هيچ وقت به اين شدت دردي عارض من نشده بود». حضرت خبر وحشتناکي ذکر فرمود که امير المؤمنين ـ عليه السلام ـ چشم درد را فراموش کرد: آن خبر اين است: «يا علي! أنَّ ملکَ الموتِ إذا نزلَ لِقبضِ رُوحِ الکافرِ نَزَلَ معهُ سفودٌ مِن نارِ فنزعَ روحَهُ به فتصيحُ جهنمُ، فاستوي عليٌ ـ عليه السلام ـ جالساً فقال ـ عليه السلام ـ يا رسول الله ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ أعِد عَلَيَّ حديثکَ فقد أنساني وَجَعي ما قُلتَ، ثُمَّ قال ـ عليه السلام ـ : هَل يُصيبُ ذلکَ أحداً من أمتِکَ قالَ ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ نَعَم حاکِمٌ جائرٌ و آکلُ مالِ اليتيمِ ظُلماً و شاهِدُ زورٍ»؛[2] پيامبر ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ فرمود: «به درستي که عزرائيل وقتي که براي گرفتن جان کافري مي آيد، سيخهايي از آتش همراه او است، پس با آنها جان او را مي گيرد، پس جهنم صيحه مي زند، امير المؤمنين ـ عليه السلام ـ راست شد نشست و عرض کرد: يا رسول الله حديثي را که فرموديد تکرار فرمائيد که درد چشم را فراموش کردم از ترس اين خبر! آيا از امت شما هم کسي هست که به اين کيفيت معذب شده و بميرد؟ فرمود: آري، سه طايفه از مسلمانانند که اين قسم جان مي دهند، حاکم ظلم کننده، خورنده مال يتيم به ناحق، شهادت دهنده به دروغ». پدر مرده را سايه بر سر فکن غبارش بيفشان و خارش بکن چه بيني يتيمي سرافکنده پيش مده بوسه بر روي فرزند خويش اگر سايه خود برفت از سرش تو در سايه ي خويشتن پرورش [1]. وسائل کتاب التجاره، باب 70 [2]. سفينه البحار، ج2، ص 731منبع:حوزه