برای پرورش نسل امام رضایی از کودکی شروع کنیم

در گفت و گویی که با دکتر مریم عبدالباقی انجام داده ایم، زمینه ها و شیوه های تربیت اسلامی و اجرای سبک زندگی رضوی را بررسی کرده ایم. این سخنران دینی و کارشناس مسائل مذهبی معتقد است که سنگ بنای تربیت اسلامی در خانواده گذاشته می شود و نقطه آغاز تربیت و آموزش زندگی رضوی از قبل از تولد فرزند شروع می شود و با پاکدامنی والدین تحقق پیدا می کند.

*می‌دانیم که بسیاری از برنامه‌های دشمنان اسلام بر علیه مسلمانان و ارادتمندان به امام رضا علیه‌السلام به قصد انحراف علاقه‌ها و سلیقه‌های آن‌ها شکل می‌گیرد. خانواده‌ها چگونه می‌توانند با این نوع تهاجمات فرهنگی که قلب و روح فرزندانشان را هدف قرار می‌دهد مقابله کنند؟

همان طور که در پرسش اشاره کردید امروزه دشمنان اسلام و نظام اسلامی به خوبی متوجه شده‌اند که اگر علاقه‌ها و محبت‌های مردم را منحرف کرده و به ابتذال بکشانند، می‌توانند به تمام مقاصد خودشان برسند. آن‌ها تلاش می‌کنند تا الگوهای نامناسبی را به جوان‌ها و نوجوان‌های کشورهای مسلمان معرفی کنند و به این ترتیب آن‌ها به سمت عشق‌های پوچ و بی‌اساس متمایل شوند.

در چنین شرایطی است که خانواده می‌تواند با تغذیه روحی و فکری فرزندان خود، آن‌ها را با مکتب آزادی‌بخش و انسان‌ساز اسلام آشنا کنند و با رشد عاطفی آن‌ها در مکتب امام رضا علیه‌السلام مسیر مستقیم و هدایت را به روی‌شان بگشایند. به عبارت دیگر ایجاد محبت و علاقه آن حضرت در دل کودکان و نوجوانان و آشنا کردن آن‌ها با سیره و سبک زندگی مورد پسند آن حضرت می‌تواند زندگی سعادت‌بخش را برای آن‌ها تضمین کند تا در غیاب و نبود بزرگ‌ترها هم در همین مسیر باقی بمانند. چراکه انسان در شرایط گوناگون زندگی خود، همیشه در مسیری قدم برمی‌دارد که به آن علاقه دارد. معلوم است کسی که مهر امام علیه‌السلام را در دل خود دارد، در هر شرایطی از زندگی که قرار بگیرد، چه دشواری‌های زندگی را بچشد و چه در رفاه و آسایش باشد، در هر صورت طبق رضایت مولا و امام خود رفتار می‌کند تا قلب آن حضرت را از خودش راضی نگه دارد.

*در چنین شرایطی یکی از دستوراتی که برای تربیت دینی و رضوی کودکان و نوجوانان به خانواده‌ها توصیه و تأکید می‌شود، این است که محبت امام رضا علیه‌السلام را مانند بذری در وجود فرزندان خود بکارند و برای به ثمر رسیدن آن تلاش کنند. چنین دستور و توصیه‌ای از کجا و با چه ضرورتی شکل گرفته است؟

می‌دانیم که همه انسان‌ها با تمایلات یکتاپرستی آفریده می‌شوند و همه آن‌ها به طور ذاتی علاقه دارند تا مسیر سعادت و کمال را طی کنند. به عبارت دیگر، همه افراد بر اساس فطرت دینی خلق شده‌اند و نیاز دارند تا از دوران کودکی خود تحت تعلیماتی قرار بگیرند که مسیر کمال را برای آن‌ها هموار می‌کند. در عین حال می‌دانیم که اگر انسان کسی را دوست داشته باشد و اعتقادش همراه با محبت باشد، بهتر و بیشتر می‌تواند از او تبعیت و پیروی کند. به همین دلیل است که تربیت رضوی در خانواده‌های مسلمان ایرانی  باید بر اساس معرفی آن حضرت و ایجاد محبت در قلب فرزندان باشد. به این صورت است که به مرور زمان کودک یا نوجوان با آن حضرت و برنامه‌های ایشان آشنایی پیدا می‌کند، محبت بیشتر و عمیق‌تری در دلش ایجاد می‌شود و در راه اطاعت از آن حضرت مستحکم‌تر خواهد بود.

*آیا چنین توصیه‌ای در دستورات و سفارش‌های ائمه اطهار علیهم‌السلام و به خصوص در فرمایشات حضرت امام رضا علیه‌السلام هم وجود دارد؟

بله. نقش محبت و دوستی در تربیت صحیح اسلامی و رضوی تا اندازه‌ای است که خداوند متعال در قرآن کریم اجر رسالت پیامبر اسلام صلی‌الله علیه و آله را مودت و محبت اهل بیت آن حضرت قرار داده و در آیه 23 سوره مبارکه شوری خطاب به آن حضرت فرموده است: «قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلاَّ الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبى؛ بگو من هیچ مزد و پاداشى بر رسالتم درخواست نمی‌کنم؛ جز دوست داشتن نزدیکان و اهل بیتم.» در عین حال روایت مشهوری هم از پیامبر اسلام صلی‌الله علیه و آله نقل شده مبنی بر این‌که آن حضرت فرموده است: « فرزندان خود را با محبت من و محبت اهل بیت من تربیت کنید.» در عین حال امام رضا علیه‌السلام درباره زیارت خود به یکی از دوستانش نوشته است: «به دیگر دوستان و علاقه‌مندان ما بگو: ثواب زیارت قبر من معادل است با یک هزار حج.» حتی شخصی از امام جواد علیه‌السلام پرسید: «هزار حج براى ثواب زیارت پدرت است؟» آن حضرت فرمود: «بلى، هر که پدرم را با معرفت در حقش زیارت  کند، هزار هزار (یعنى یک میلیون) حج ثواب زیارتش است.» به این ترتیب می‌توان گفت که دوستی با آن حضرت و انتقال این محبت به فرزندان می‌تواند ضامن سعادت انسان در راه خیر و راستی باشد.

*با این توضیحات، این پرسش مطرح می‌شود که تربیت اسلامی بر اساس آشنا کردن و محبت امام رضا علیه‌السلام از چه زمانی باید شروع شود؟ آیا دوران کودکی نقطه آغاز این آموزش است یا اینکه در سن جوانی چنین کاری باید شروع شود؟

می‌دانیم که آشنا کردن فرزندان با امام رضا علیه‌السلام و تربیت رضوی در کشور ما که مردم از همه شهرها می‌توانند به آستان مقدس آن حضرت مشرف شوند و حرم مطهر را در مشهد مقدس زیارت کنند، کار دشواری نیست. در عین حال باید بدانیم که برای تربیت و انتقال محبت امام رضا علیه‌السلام به فرزندان باید توجه داشت که همان طور که اشاره شد شخصیت انسان از دوران کودکی و حتی قبل از تولد شکل می‌گیرد و به همین دلیل است که افراد برای داشتن فرزند صالح و به اصطلاح امام رضایی باید در دوران تجرد و آغاز ازدواج خود دقت داشته باشند که از ارتکاب گناهان خودداری کنند.

از طرف دیگر توجه به این نکته هم ضرورت دارد که دوران کودکی هم مهم‌ترین دوران برای تربیت فرزند است. چون انسان دستورات اولیه زندگی را در خردسالی می‌آموزد و وقتی به سن رشد می‌رسد، تمام آموزش‌ها را بر اساس همان تعلیمات دوران کودکی خود مطابقت می‌دهد. در چنین شرایطی وقتی پدر و مادری نسبت به زیارت امام رضا علیه‌السلام و عرض ادب و احترام به ساحت مقدس آن حضرت توجه داشته باشند و دوران کودکی فرزند خود را به نام و یاد آن حضرت زینت بدهند، می‌توانند امیدوار باشند که تعلیمات بعدی آن‌ها در دوران نوجوانی و جوانی فرزندشان به ثمر خواهد رسید.

البته در این مورد باید توجه داشته باشیم که اگر شخصی در دوران کودکی خود تعلیمات و آموزش‌های لازم در زمینه سبک زندگی رضوی و زیارت و محبت امام علیه‌السلام را دریافت نکرده باشد، امکان دریافت چنین گنجینه‌ای در نوجوانی و جوانی او هم وجود دارد . هرچند که هر اندازه سن انسان بیشتر می‌شود نهادینه کردن محبت اهل بیت علیهم‌السلام در ضمیر او مشکل‌تر می‌شود. به ویژه اینکه اگر کسی تحت تعلیمات ضد دینی باشد و در دوران بزرگ‌سالی بخواهد به منتظران و محبان امام علیه‌السلام بپیوندد، این کار سخت‌تر خواهد بود. درنتیجه خوب است که نقطه آغاز دریافت محبت آن حضرت دوران کودکی باشد.

*با این وجود بیان و ابراز محبت نسبت به امام رضا علیه‌السلام و تشرف به زیارت آن حضرت و حضور در حرم مطهر از طرف والدین تا چه اندازه می‌تواند در انتقال این محبت اثر داشته باشد؟

گفتن و یادآوری محاسن و فضیلت‌های امام رضا علیه‌السلام مسیر خوبی برای ایجاد محبت آن حضرت در قلب فرزندان است. فرزندان به پدر و مادر به عنوان بهترین الگو نگاه می‌کنند و در بازی‌ها و سرگرمی‌های خود آن‌ها را سرمشق قرار می‌دهند. والدین و بزرگ‌ترهای خانواده می‌توانند از این موضوع بهره برده و با بیان فضیلت‌ها و خصلت‌های پسندیده و معنوی امام علیه‌السلام و همچنین بردن فرزندان به زیارت آن حضرت، محبت ایشان را در قلب فرزندان خود ایجاد کنند. البته خواندن داستان‌ها و روایت‌های جالب و اثرگذار از زندگی آن حضرت و نحوه تعامل ایشان با کودکان و نوجوانان هم می‌تواند اثر زیادی در تربیت رضوی فرزندان داشته باشد.

*نقش تشویق در تربیت رضوی چیست؟

وقتی کودک یا نوجوان حرفی می‌زند یا کاری انجام می‌دهد که والدین و بزرگ‌ترهای خانواده، او را تشویق می‌کنند، متوجه خوب بودن کار یا گفته خودش می‌شود و برای تشویق دوباره بزرگ‌ترها سعی می‌کند که باز هم کار خوب خود را تکرار کند. چنین رویکردی می‌تواند اساس کار در ترغیب فرزندان به محبت امام رضا علیه‌السلام قرار بگیرد. به این صورت که پدر و مادر یا بزرگ‌ترهای خانواده ، کودک یا نوجوان را تشویق کنند تا حدیث‌های مربوط به آن حضرت را یاد بگیرد، مطلبی درباره آن حضرت بخواند و برای آن‌ها بازگو کند و یا متنی به زبان ساده خودش درباره آن حضرت بنویسد. این نوع کارها اگرچه به نظر ساده می‌آیند، اما می‌توانند تأثیر بسیار زیادی در نهادینه شدن محبت آن حضرت در قلب او داشته باشند. در عین حال هر بار که کودک یا نوجوانی مورد تشویق بزرگ‌ترها قرار می‌گیرد، تلاش دوباره‌اش برای دریافت این تشویق‌ها موجب می‌شود مهر آن حضرت را بیش از پیش در وجود خود احساس کند.

البته تشویق‌های والدین در این زمینه می‌تواند هم در قالب بیان جملات محبت‌آمیز باشد و هم با هدیه‌ای همراه شود. همچنین باید دانست که اگر تشویق و ترغیب در این زمینه در حضور دیگران باشد، تأثیر بیشتری خواهد داشت. چون خاطره خوب تشویق شدن در حضور جمع به دلیل گفتن مطلبی درباره امام علیه‌السلام باعث می‌شود که کودک و نوجوان تعلق‌خاطر بیشتری به آن حضرت داشته باشد. هدیه دادن به کودک و نوجوان در سالروز تولد امام رضا علیه‌السلام هم از مواردی است که در جلب محبت او نسبت به امام تأثیر زیادی دارد. در عین حال بردن فرزندان به زیارت آن حضرت و تشویق او برای خواندن دعا و مناجات با آن حضرت، از دیگر مواردی است که باید به آن توجه داشت.

*در یک جمع‌بندی کلی چه عواملی در تربیت رضوی و نهادینه کردن محبت رضوی در قلب فرزندان و نسل بعدی می‌تواند مؤثر باشد؟

نکته اول در ایجاد این محبت که اساس آن بر پاکی گذاشته شده، حلال خوردن و حلال‌زادگی است که اهمیت زیادی در محبت داشتن فرزند نسبت به ائمه اطهار علیهم‌السلام و از جمله امام رضا علیه‌السلام دارد. در همین مورد روایتی در کتاب امالی نوشته شده با این مضمون که امام باقر علیه‌السلام فرموده است: «هر کسی که صبح کند و خنکای مودت و محبت ما را در دل خود احساس کند، پس خدای تعالی را برای اولین نعمت سپاس گوید.» پرسیدند: «اولین نعمت چه نعمتی است؟ » آن حضرت فرمود: «حلال‌زادگی.»

این نکته هم باید مورد توجه باشد که وراثت تا اندازه‌ای در انتقال این محبت اثر دارد چون وقتی پدر و مادری مسلمان بوده و سبک زندگی رضوی داشته باشند، طبیعی است که فرزند آن‌ها هم امام رضایی بودن و محبت آن حضرت را از والدین به ارث می‌برد. هرچند که در مجموع و در فراز و نشیب‌های زندگی، عوامل بسیار دیگری هم در این مورد دخیل هستند مانند اینکه پدر و مادر در دوران قبل از ازدواج و یا حتی پیش از تولد فرزند، تا چه اندازه نسبت به آن حضرت ارادت داشته و از دستورات ایشان تبعیت کرده‌اند. این گونه روحیات اثر مستقیمی بر نسل بعدی دارد.

*با این تفاسیر دوران جنینی هم در تربیت رضوی مؤثر است. یعنی اگر خانم بارداری به زیارت امام رضا علیه‌السلام برود و یا در رثای آن حضرت اشک بریزد می‌تواند امیدوار باشد که در زندگی فرزندش اثر مثبت دارد؟

همین طور است. قطره اشکی که برای امام معصوم علیه‌السلام ریخته شود عامل نجات است. وقتی خانم بارداری در مجلس یاد امام علیه‌السلام شرکت کند، تداوم در تلاوت قرآن داشته باشد، به زیارت امام رضا علیه‌السلام برود، با افراد صالح و دوستداران آن حضرت مجالست کند می‌تواند در انتقال این صفات خوب و پسندیده به فرزندش امیدوار باشد. بنابراین در مجموع می‌توان تربیت رضوی از دوران تجرد پدر و مادر پی‌ریزی می‌شود و تا دوران بزرگ‌سالی ادامه پیدا می‌کند.

*گفتگو از مریم مرتضوی