اطعام عزاداران حسینی ریشه در کجا دارد؟

عقیق: حجت الاسلام قاسم خانجانی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه در تشریح و تبیین موضوع نذری دادن و اطعام در مجالس عزاداری و فلسفه پیدایش چنین چیزی گفت: برای توضیح این مطلب ابتدا می بایست به چند نکته از باب مقدمه توجه داشت. نخست این که یکی از مباحث موجود در مسایل فقهی ما آنست که هنگامی که فردی از اعضای خانواده افراد از دنیا می رود، با توجه به این که خانواده مصیبت زده حال و هوای مصیبت دیدگان را دارند، در غم و اندوه از دست دادن عزیزی به سر می برند، مستحب است که تا سه روز اقوام و همسایگان برای آنها غذا تهیه کنند که متاسفانه امروز این امر کاملا برعکس شده و مانند بسیاری از آموزه های دینی بشکل وارونه در جامعه اجرا می شود آنچنان که وقتی خانواده ای عزیزی را از دست می دهند بیش از اصل مصیبت، نگران هزینه سالن و غذا و پذیرایی و ... هستند.

وی افزود: مسئله دیگر از باب مقدمه آنست که رسیدگی به خانواده مصیبت دیده و مصیبت زدگان و بخصوص اطعام آنها، به شکل خاص در سیره پیامبر اسلام(ص) ذکر و نقل شده است از جمله آن حضرت در هنگام شهادت جعفر طیار به خانواده او سرکشی کرده و دستور دادند که مسلمانان برای آنها غذا تهیه کنند.

این کارشناس تاریخ اسلام با اشاره به وصیت امام باقر(ع) در این خصوص و عمل حضرت صادق(ع) به این وصیت خاطرنشان کرد: شاید بتوان منشأء چنین عملی را اقدام حضرت امام صادق(ع) پس از شهادت پدر بزرگوارشان امام باقر(ع) دانست که دستور دادند طبق وصیت پدر(امام باقر(ع)) تا مدتی(بنابرمشهور تا 10 سال) در منی و در ایام حج از اموال ایشان هزینه شده و برای پدر بزرگوارشان حضرت باقرالعلوم(ع) مجلس سوگواری ترتیب داده شود.

حجت الاسلام خانجانی تصریح کرد: این اقدام امام صادق(ع) تبدیل به سنتی شد که از آن پس هرگاه برای هر یک از ائمه علیهم السلام، مجلس و محفلی برپا می شد بخشی از این مجلس و محفل به اطعام و غذا دادن به افراد اختصاص یافت و این روند پس از امام صادق(ع) نیز در جامعه شیعه و سپس اهل سنت و حتی امروزه در میان غیر مسلمانان مانند مسیحیان و ارمنی ها و... رواج یافته و تبدیل به سنت شد. تاجایی که یک بعد از ابعاد بزرگداشت ائمه و برگزاری مجالس نوحه سرایی و عزاداری برای آنها بخصوص امام حسین(ع)، موضوع اطعام و غذا دادن به عزادارانی است که در این مجالس شرکت می کنند.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه در ادامه با بیان این مطلب که این وجه تاریخی موضوع نذری و اطعام است، گفت: به لحاظ دستوری نیز شاید بتوان گفت مهمترین منشأ این کار دستور عمومی و کلی برای اهتمام داشتن در تکریم و برپایی مجالس برای سید الشهدا(ع) است. البته در میان این دستورات عمومی، هیچ اشاره ای به اطعام و غذا دادن و نذری نشده حتی این که نذری دادن در این مورد مشروع است یا باعث تقرب به خدا یا اهل بیت می شود نیز در جایی بیان نگردیده است. یا حداقل من ندیده ام که در روایتی دستوری از ناحیه اهل بیت(ع) رسیده باشد که برای برآورده شدن حاجات خود نذر کنید که غذا بدهید یا حتی نذر کنید که مجالس عزاداری برپا کنید.

حجت الاسلام خانجانی تاکید کرد: می بایست در این باب دقت کرد. سخن ما آنست که برای نذر کردن دستور و بیانی نداریم، اما دستورات کلی و روایات فراوانی در این زمینه وجود دارد مانند بیان ثواب کسی که درهمی در راه تکریم شعائر الهی هزینه کند، یا ثواب اشک و نوحه سرایی برای اباعبدالله الحسین(ع) و یا حتی سرودن شعری برای حضرت ...

وی یادآور شد: بعید نیست دستورات کلی مبنی بر برگزاری مراسم سوگواری، سرودن شعر یا تکریم افرادی که به هر شکل قدمی در این مسیر برمی دارند همراه با وصیت امام باقر(ع) و اجرای آن توسط حضرت صادق(ع) در موسم حج، مبنای این کار قرار گرفته باشد.

این کارشناس تاریخ اسلام گفت: بر اساس روایات اگر قرار باشد که قدم برداشتن برای اباعبدالله(ع)، سوگواری و برگزاری مراسم عزا این مقدار ثواب داشته باشد به طور طبیعی غذا دادن و اطعام نیز جزیی از این مراسم است و چون شرکت کنندگان در مجالس و محافل حسینی، زمانی برای تهیه غذا ندارند، عده ای متکفل تهیه و توزیع غذا می شوند. بنابراین می توان گفت دستور کلی و عام برای برگزاری این مجالس، منشأ و عاملی شده است برای پرداختن به جزیی از این نوع مجالس که شامل توزیع غذا و چای و پذیرایی و... می شود.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه افزود: اما در خصوص نذر کردن برای این مجالس یا روایتی مبنی بر این که اگر کسی نذر کند به حاجات خود می رسد، یا ثوابی می برد، نقلی از معصوم دیده نشده است. هرچند موضوع معجزات و کرامات و بحث شفای بیماران در این گونه مجالس که به هرحال بخشی از آنها حقیقت دارد، نیز می تواند محرک دیگری برای توجه افراد به این موضوع باشد. اما نمی توان ادعا کرد شفا یافتن بیمار و وجود کرامات به طور حتم مربوط و منوط به غذا و نذری است چرا که این رویدادها به اصل عزاداری مربوط می شود نه جزئیات آن مانند غذا و نذری و ...