نخستین مبلغ پیامبر در مدینه که بود؟

عقیق:  تاريخ تبليغ در اسلام موضوعي است كه جاي بحث فراوان دارد و هر يك از مقاطع و ابعاد آن مي تواند، محور پژوهش و تحليل گسترده باشد. تاريخ تبليغ در اسلام را مي توان به چند دوره مختلف تقسيم كرد. که یکی از دوانهای آن عصر پيامبر اكرم(ص) است.

روند ابزار تبليغ در عصر نخستين از كتاب و سنت و سيره و قلم و نگارش و حكمت و موعظه و جدل و خطابه و شعر و پيك و نامه و جنگ رواني و بسيج نظامي و غيره آغاز مي شد و با گذشت زمان رو به تحول و تطور و شكوفايي نهاده تا بالاخره به ابزارهاي مدرن عصر امروز رسيده است، هر يك سرگذشت تاريخي خاص دارد.

در عصر خاتم انبيا(ص) از آغاز بعثت تا پايان ابلاغ رسالت طي بيست و سه سال مقطع هاي مختلفي است كه هر يك ويژگي و حوادث خاصي دارد. پيام هاي آغازين دعوت كه با آياتي چون «اقرا باسم ربك الذي خلق» آغاز شد و بر تعليم و آموزش، خواندن و نوشتن به عنوان عنصر اصلي تبليغ تكيه داشت و پيام« يا ايها المدثر قم فانذر» و امثال آن كه آهنگ انذار و هشدار را ساز مي كرد.

دعوت خاندان، فاميل هاي دور و نزديك، دعوت پنهاني طي مدت سه سال اول بعثت، دعوت علني در مكه و بازتاب آن تا هجرت به مدينه و مبارزه با بت پرستي و اشرافيگري و در برخورد با مشركين و اشراف، دوران محاصره اقتصادي مسلمانان در تبعيدگاه و شعب ابي طالب كه با شعارهايي در تبليغ رسالت همراه بود.

نخستين معلم و مبلغ در مدينه، "مصعب بن عمير" قبل از هجرت پيامبر و آموزش قرآن به مردم و آموزش احكام جديد. تعيين ديگر معلمان و مبلغان قرآن و احكام در ميان مردم مانند"معاذبن جبل" قابل ذكر است كه حركت سري تبليغي در شرايطي اين چنين كه فاصله زماني و رواني در ميان پيروان اين آيين باقي نمي گذاشت،كمك مي كرد كه يك استراتژي بسيار مهم براي تبليغ زير زميني بوجود آيد. بدين گونه كه اخبار ميان مكه و مدينه رد و بدل شود و تصميمات لازم در نشر اسلام اتخاذ گردد و مسلمين را با مهاجرت تدريجي از مكه به مدينه منتقل كند تا زندان عمومي كه قريش در محيط مكه براي مسلمين ايجاد كرده بودند به فضايي باز و آزاد در مدينه مبدل گردد و تشكل مسلمين در مدينه و تهيه عده وعُِدّه مقدمات فتح مكه را با فرمان پيامبر اسلام (ص) فراهم سازد.

به طور خلاصه تبليغات در اين برهه خاص از زمان كه دولت اسلامي شكل نگرفته بود به طور سري، زيرزميني و زبان به زبان و معمولا به دور از چشم دشمنان انجام مي پذيرفت.

مقدمات هجرت و زمينه هاي فرهنگي و فكري مردم، هجرت پيامبر به مدينه و نقش آن در دعوت، بناي نخستين مسجد به معناي پايگاه دعوت و عبادت و سياست و اجتماع، خطابه و منبر در مدينه، شعراي اين دوره و نقش آنها در تبليغ و ضد تبليغ، روابط مسلمانان در يك جامعه اسلامي نوبنياد و نقش ارتباطات اقليمي، قبيله اي و نژادي و عقد «اخوت اسلامي» ميان آحاد مسلمين و قرار تعهدات اجتماعي ميان پيروان اسلام و قبايل عرب و يهود و نصاري در چار چوب قانون و حقوق مشترك پذيرفته شده گروههاي ذينفع در هيات جمعي و همزيستي مسالمت آميز ، همه اينها در راستاي دعوت رسالت و تحكيم مباني اسلام و فراهم ساختن زمينه براي تشكيل جامعه مستقل اسلامي صورت مي گرفت.

«معاهده حديبيه» و همزمان دعوت برون مرزي و نامه به سران دول و ملل اديان و ديگر قبايل و سپس فتح مكه كه نقش عظيمي در دعوت و توسعه آن ايفا مي كرد و بسيج نيروهاي نظامي جهت مقابله با توطئه هاي كفار و اهل كتاب و دشمنان داخلي و خارجي و غزوات و سرايا كه هريك موفقيتي جديد در جهان شمول ساختن اسلام داشت و مسئله حج رسمي پس از فتح مكه و مسئله غدير خم و تعيين جانشيني علي(ع) كه آخرين پيام مكمل رسالت بود،تا مي رسيم به آخرين وصاياي پيامبر با مردم در خانه و بسترو مسجد و توصيه به «كتاب و عترت» و مسئله جانشيني وولايت امت پس از آن حضرت و واكنش هاي عده اي در حيات رسول الله و ديگر حوادث كه با تبليغ اسلام بي ارتباط نبود.

211008