عقیق: امیرحسین کسائی: تولید آثار سرود مداحی برای کودکان و نوجوانان در سال‌های اخیر در مناسبت‌های مختلف بسیار رواج پیدا کرده است. از حق نگذریم که در این مدت آثار بسیار خوبی هم تولید شده، اما به موازات آنها، آثار زننده و نامناسب که دون شأن اهل بیت(ع) هم بود، تولید شد. این نقاط ضعف و قوت ما را بر آن داشت تا درباره این ژانر جدید با موافقان و مخالفان به بحث بنشینیم تا درباره آن به یک جمع‌بندی و چراغ راهی برسیم؛ بلکه مانع از انحراف این ظرفیت پرجاذبه شدیم.
در ادامه با ابوذر بیوکافی مداح اهل بیت(ع) گفت‌وگویی داشتیم که ماحصل را در ادامه می‌خوانید:
در هیأت‌ها مسأله کودک باید اولویت داشته باشد
کار کردن و تولید قطعات آئینی برای کودکان و نوجوانان تا چه حد اهمیت دارد؟
کودک، آینده ایران و هر جامعه‌ای است و ما بسیار از آنان غافل شده‌ایم. زمانی مصطفی رحماندوست این ظرفیت را شناخت که آینده مطلوب در گرو نسلی است که در دوران کودکی و نوجوانی حضور دارد و در آینده مدیران این کشور می‌شود. بنابراین هر عقل سلیم و آینده‌نگری، هر فردی که دلش برای آینده ایران و دین می‌سوزد و اسلام را دوست دارد، باید نگاه بسیار ویژه‌ای به موضوع کودک و نوجوان داشته باشد. در هیأت‌ها مسأله کودک باید اولویت داشته باشد.
من یک زمانی به مسؤول اجرایی هیأت گفتم که این حسینیه کودک که راه می‌اندازیم، جزو موضوعات همیشگی ما و آینده هیأت ما است. شما اگر پشت سر من بک‌گراند خوبی نگذارید، پذیرایی خوبی هم از عزاداران انجام نشود، برای من اهمیتی ندارد، زیرا من جلسه روضه‌ام را با یک صوت برگزار می‌کنم، اما یکی از موضوعات و ارکان مهم و حساس کودکانی هستند که به هیأت می‌آیند و باید مکان مناسبت و برنامه خوب برای آنها داشته باشیم.
۸۰ درصد کارهای اجرایی هیأت‌ها با نوجوانان و جوانان است
هیأت‌ها در زمینه کودکان توانستند نقش اساسی خود را در این سال‌ها ایفا کنند؟
در ایران و طی ۴۰ سال در حوزه ادبیات کودک تجربیات خیلی خوبی داشتیم و داریم. بعد از سال ۸۸ هم در حوزه تربیت و مدارس، تجربیات خوبی به دست آوردیم. بسیاری از متدینین ارزشی و دغدغه‌مند فهمیدند که اینجا جای بسیار مهمی برای آینده‌سازی است و وقتشان را برای تربیت گذاشتند، مجوز مدرسه گرفتند و صاحب تجربه شدند و مدل‌های مختلف را دیدند. بعد به سمت محتوا رفتند.
کتاب‌های تربیتی که از علمای ما منتشر می‌شود، چقدر جدید است؟ مثلا از آقای حائری شیرازی چقدر کتاب در حوزه تربیت منتشر شد؟ از استاد فاطمی‌نیا مطالب بسیار در این حوزه منتشر شد. دلیل همه این بود که یک خلأ احساس شد که باید پر شود. کم‌کم متوجه شدیم در رسانه‌های رسمی ما هم این خلأ وجود دارد. در هیأت هم همین است و یک خلأ داشتیم و هنوز هم داریم. ما باید در هیأت این جوان و نوجوان را دریابیم.
در هیأت ظرفیت کار کودک وجود دارد، اما باید بدانیم ادبیات کودک در هیأت نوپاست. کمتر کسی وارد این عرصه می‌شود. در قصه هیأت، تقریبا 8ـ7 سال قبل، بررسی کردیم که قریب ۸۰ درصد کارهای جلسات با نوجوانان و جوانان است. فضای مجازی را آنها می‌چرخانند، کار فیلم و صوت با آن‌هاست و ... اما جالب است که به این‌ها نگاه جدی نمی‌شود. نگاه جدی به این معناست که برای سن و ذائقه او، فرم، مدل و محتوا تولید شود.
ما در هیأت شروع به کار کردیم و خلأ را دیدیم. فراگیری و همه‌گیری و موفقیت‌ها را در این عرصه دیده‌ایم و اثرگذاری‌اش را فهمیده‌ایم. دیگر نمی‌توانیم دست بکشیم و عقب بنشینیم. باید حرکت کنیم و در مسیر، اشکالات را برطرف کنیم. یکی از مشکلاتمان این است که ادبیات کودک باید در فضای هیأت بیاید. یک وقت می‌گوییم شعر آیینی، یک وقت می‌گوییم شعر مذهبی که این نوع شعر، کاربرد مذهبی و فضای هیأتی دارد. در این اشعار و نوحه‌ها چقدر نمادهای کودکانه وجود دارد؟ چطور باید با کودک حرف زد که او درک کند و جذب شود؟ این‌ها سوالات و اشکالاتی است که در حوزه کار کودک با آن مواجه هستیم.
باید مفاهیم را با بازی به کودک منتقل کرد
اقتضائات کار و فعالیت در حوزه کودک برای هیأتی‌ها و مداحان چیست؟
هیأت باید بستری داشته باشد که کودکان در آن حضور پیدا کنند. حضور کودک چگونه اتفاق می‌افتد؟ کودک بازیگوش است، شما باید توجیهش کنید. همان طور که در مسجد پیامبر(ص) کودک رها بود، در هیأت و مسجد ما هم کودکان باید آزاد باشند. نباید پشت میکروفون تشر زد که کودک را آرام کنید. او آینده ایران است.
یک نکته دیگر، ایجاد محیط بازی برای کودک در هیأت است. ما بسیاری از مفاهیم را در محیط بازی باید به کودک منتقل کنیم. ما مفاهیم بلند را نمی‌توانیم مستقیم به کودک بگوییم. باید مفاهیم بلند را در محیط‌های متناسب با سلیقه و ذائقه کودک منتقل کنیم. با همین تعاریف، حسینیه کودک در هیأت ایجاد می‌شود. کودک برای ضرب و سینه‌زنی به هیأت می‌آید. او پای منبر نمی‌نشیند پس باید ظرفیتی فراهم کرد تا هم پدر و مادر و هم کودک در مدت حضور در جلسه معارف دینی را با خیال راحت دریافت کنند. اقتضائات کار با کودک همین است که موجب می‌شود زمینه رشد برای او فراهم شود.
توضیحات ابوذر بیوکافی درباره تفاوت سرود و هیأت
سرود را بدون طهارت می‌توان گوش داد، اما با آن حال هیأت نمی‌توان رفت
با همه این ضروریات و اهمیت‌ها، کارها و تولیداتی که اخیراً در حوزه سرود مداحی در حال تهیه است، می‌تواند این خلأ را در هیأت‌ها پُر کند؟
قضیه هیأت با سرود کاملاً تفاوت دارد. هیأت با مداحی استودیویی هم تفاوت دارد. همه این‌ها در قالب موسیقی معنوی تعریف می‌شوند. اعتقاد من بر این است که ظرفیت سرود برای خیابان است. البته می‌دانیم که خیابان را رها کرده‌ایم و این وضع امروز ماست. قدیمی‌ها در عاشورا منطق خاصی داشتند و آن هم حرکت است. هیأت‌های ما بعد از مداحی دفاع مقدس رفته رفته گسترده‌تر شد، اما دسته‌جات و حرکات خیابانی‌مان کم شد که اشتباه بود. این ظرفیت را نباید از دست بدهیم. کرونا این ظرفیت را برگرداند و گذاشت که بیرون بیاییم. در دسته‌های عزاداری محرم ببینید چقدر آدم می‌آید و گوشه‌ای می‌ایستد و روضه‌اش را گوش می‌کند و می‌رود. یعنی فرصتی نداشته است که روضه‌اش را در هیأت گوش کند.
سرود مداحی‌ها در هیأت به ما چیزی اضافه نمی‌کنند و مستندش هم هست. اما همین ظرفیت در خیابان بی‌نظیر است. هیأت چیزی است که نمی‌توانید به آن اضافه کنید؛ زیرا خود هیأت پس می‌زند. تمام هیأت و حقیقتش امام است. اینجا باید و نبایدهایی دارید که در خیابان این بایدها و نبایدها را ندارید. فردی ممکن است سرود را بدون وضو یا دیگر حالات گوش کند، اما در هیأت هر فردی که وارد می‌شود مقید است با وضو و طهارت باشد. در سرود نیاز به منبر ندارید، اما اینجا منبری می‌آید و مردم پای صحبت او می‌نشینند. اگر قاری قرآن یا منبری نباشد، می‌توان سرود را برگزار کرد اما هیأت لنگ می‌ماند و برگزار نمی‌شود.
هیأت قصه دیگری دارد و کاملاً کلاس درس است. شما در دو بخش شعور و شور باید به هیأت نگاه کنید. استاد در حالت منبر، درس می‌دهد. آنهایی که این مفاهیم مقدس را دوست دارند، کنار هم قرار می‌گیرند و این ظرفیت‌ها اتفاق می‌افتد. هنگامی که شما وارد موسیقی می‌شوید، نمی‌توانید یک چیزهایی را کنترل کنید، اما در هیأت این کنترل‌ها وجود دارد.
پاسخ هلالی به سئوال «چرا مداحان مشهور وارد سرود مداحی شدند؟»
پس چرا مداحان وارد عرصه سرود شدند؟
سرود و استودیوخوانی را باید در قالب موسیقی معنوی تعریف کنیم و هیأت هم باید در قالب سنتی و شکل امروز برگزار شود و حفظ هم شود. سرود ظرفیت بزرگی است. از حاج رضا هلالی شنیدم که می‌گفت: ما در این عرصه وارد شدیم تا یک کاری را راه بیندازیم، وقتی همه گیر شد، آن را به دیگران و اهلش می‌سپاریم. این کار خودش آدم‌هایش را پیدا می‌کند و جلو می‌رود. نکته مهم این است که چرا مداح‌ها وارد این عرصه شدند؟ علتش این است که ما خواننده هیأتی و مذهبی که سرود کار کرده باشد، نداریم. آقای هلالی می‌گوید: در این خلأ، ما که سابقه خواندن داریم و تکنیک خواندن هم بلد هستیم و می‌توانیم ملودی را در سرود اجرا کنیم، وارد شدیم تا فراگیرش کنیم و بعد به اهلش بسپاریم.
یعنی چی؟ یعنی یک سری افراد کنار هم قرار می‌گیرند که خوانندگان سرود باشند. الآن تعداد آنها خیلی کم است، ولی کم‌کم زیاد می‌شوند. این افراد می‌گویند: من سرود می‌خوانم، من خواننده مذهبی هستم. آقای هلالی سال‌های قبل این کار را با حامد زمانی انجام داد. آقای روحی کار بسیار فاخر و ماندگار «سلام فرمانده» را خواند و این حرکت را تکمیل کرد که حتی ظرفیت در سطح بین‌الملل هم آزاد شد. سرود امروز جایش را نیز پیدا کرده است. مثلاً همه جای برگزاری آن را فهمیده‌اند.
به نظر من همین کار را اگر ادامه دهیم، وجود این جذابیت‌ها، باعث می‌شود خیلی از همین بچه‌هایی که وارد گروهای مذهبی می‌شوند، خواننده سرود شوند. اگر ما زرنگ باشیم و خوب بهش فکر کنیم، باید در مدارس، مساجد و هیأت‌ها و کلاس‌های مداحی، بگوییم این فرد نمی‌تواند مداح شود، اما سرودخوان خوبی است. ما باید ۲۰۰ تا ۳۰۰ نفر از این کودکان را در گروه سرود پرورش دهیم. ضرب‌ها، ملودی‌ها و جنس صدای متنوع را به دست بیاورند و فعال شوند. ممکن است یک نفر در سرود پیدا شود، بم‌خوان قهاری شود. آقای هلالی یک بم‌خوان حرفه‌ای است. ما در سرود صداهای مختلفی داریم. این تضاد صداها، زیبایی و رنگ می‌دهد.
گاهی برای کودک‌فهم شدن مفاهیم آنها را به ابتذال می‌کشانیم
با تمام این خلأها و کمبودها، آیا ادبیات آثار تولید شده در این چندساله برای کودکان مورد قبول بوده است؟
من اعتقاد دارم کاری که میخواهیم انجام دهیم باید آینده‌اش را ببینیم. در تعریف آینده با سه نگاه مواجهیم. آینده محتمل، آینده ممکن و آینده مطلوب. ما هم اکنون می‌گوییم که مطلوب ما این است که فردی خواننده مذهبی سرود باشد. حالا به این مطلوب نمی‌توانیم برسیم ۳ـ۲ سال طول می‌کشد که این کودک به آن جایگاه برسد، خب پس ما به سمت آینده مطلوب در حرکتیم. اما حال باید روی آینده ممکن تمرکز کنیم. اگر دوستان مداح فعال در عرصه سرود را با حفظ سمت مداحی، خواننده مذهبی هم بدانیم، ممکن است جریان سرود فراگیر شود. پس سناریوها و برنامه‌های زیادی باید داشته باشیم.
افرادی به عنوان مشاوره هنری در جامعه ما باید در این عرصه وارد شوند و نقد و روندپژوهی کنند. مثلاً اگر رفتم سرودی را در یزد اجرا کردم، در اصفهان و تهران و یا هیأت و فلان میدان هم اجرا کردم، آن تیم فنی و هنری بیاید ظرفیت‌ها و آسیب‌ها را بگوید و مشکلات را برطرف کند.
یکی از مسائلی که الان درگیر هستیم و صاحبان فکر و اندیشه باید روی آن کار کنند، ادبیات کودک است. اولاً از نظر زبان چه چیزی باید گفته شود؟ ما نمی‌توانیم مفاهیم را کوچک کنیم بلکه می‌توانیم مفاهیم را نازل کنیم. اینجا کار سخت می‌شود؛ یعنی اگر بخواهیم نازل کنیم، به ابتذال کشیده نشود باید برای این امر، ادبیات تولید کنیم. مثلاً: ما یک سرود می‌سازیم و می‌گوییم هر فردی که این را قبول ندارد به جهنم برود. این سبک و سیاق امیرالمومنین (ع) بود؟ مولا تلاش کرد که همه ولایت علی را بفهمند. این به ابتذال کشیدن مفاهیم است.
موسیقی کودک، دو جهت دارد. ۱. متناسب با شخصیت‌هایی که میخواهیم درباره آنها بگوییم، باید باشد ۲. خود موسیقی برای کودک قابل فهم باشد. اینجا باز کار سخت‌تر می‌شود. کار در حوزه کودک را باید تخصصی دید و نباید با آن سرسری برخورد کرد.
باید بدانیم آثار موسیقی معنوی به زودی باید مجوزدار شود
پیشنهاد مشخص شما برای جلوگیری از انحراف این روند چیست؟
باید سرودخوان برای این کار تربیت کنیم. البته باید بدانیم در ادامه این روند ناخودآگاه سازمان‌ها و تشکیلاتی می‌آید و می‌گوید این یک اثر هنری است و شما هم خواننده این کار هستی و باید مجوز بگیرید. جاهایی که ممیزی وجود دارد به نفع ما است زیرا کارشناسان می‌آیند و قطعاً روی آن نظارت می‌کنند و کاری با خطای کمتر تولید می‌شود. ما باید بدانیم وقتی یک چیزی را می‌خوانیم و تولید می‌کنیم، نسبت به آینده مسؤول هستیم. پس نمی‌توانیم هر حرف یا حرکتی را انجام دهیم. اگر به این توجه کنیم که هر چیزی را که میخواهیم بخوانیم، بناست در آینده نسل بعدی اثرگذار باشد، خودمان ممیزی‌های قائل می‌شویم.
از رهبر انقلاب درباره مداحی استودیویی سوال کنیم
برای حل اختلاف‌نظرهای موجود در این عرصه که شاهدیم هر از چندگاهی در فضای مجازی افراد باهم بحث می‌کنند، چه باید کرد؟
نباید با هم دعوا کنیم. همه ما فرزند هیأت هستیم. امام حسین همه ما یکی است. همه دغدغه داریم. جمعی از ما گرایش‌های خاصی در شکل و فرم دارد و جمع دیگری سلیقه‌ای متفاوت. طرفین همدیگر را رد می‌کنند و جاهای مختلف در غیاب هم یکدیگر را نقد می‌کنند. این رفتارها موجب ناراحتی افراد می‌شود و حتی یک زمان‌هایی به فضایی مجازی کشیده می‌شود. بسیاری ملاک اختلاف‌هایشان را بیانات رهبر انقلاب می‌دانند و عده‌ای دیگر می‌گویند چرا ایشان علنی بیان نکردند. راه‌حل وجود دارد و می‌توان از ایشان سوال کرد و پاسخ گرفت و عمل کرد.
درباره کارهای استودیویی بعضی‌ها می‌گویند ما صدا را مرطوب می‌کنیم، بعضی‌ها می‌گویند نه ما یک صدایی زیرش قرار می‌دهیم. هر چیزی که هست می‌توان کامل نوشت و توضیح داد و از محضر رهبر انقلاب سوال کرد و پاسخ گرفت. پس چرا با هم دعوا می‌کنید؟
رهبر انقلاب فرمودند ترکیب سرود و مداحی خوب است. ما رفتیم در فضای بازی یا در سالنی همین سرود مداحی را اجرا کردیم و برخی از خانم‌ها رفتاری نشان دادند، در این زمان چه باید کرد؟ یک عده از متدینین دلسوز برای این اتفاق، ابراز نگرانی کرده‌اند که این هم خوب است. این را می‌توانید از حضرت آقا بپرسید.
ضمن اینکه سلیقه و نظام فکری مقام معظم رهبری مشخص است و نیاز به سوال نیست اما حال که به دعوا رسیده است، می‌توان از ایشان یا مراجع تقلید دیگر جویا شد و اعلام عمومی کرد.
منبع:فارس
