عواقب فقر و تکدی گری برای سبک زندگی

عقیق:حجت الاسلام سید علی سجادی زاده، استاد دانشگاه علوم اسلامی رضوی، در گفت وگویی با اشاره به پدیده فقر و نگاه دین نسبت به انواع آن، گفت: اساسا فقر باید از زوایای مختلفی بررسی شود؛ در معارف دین دو گونه فقر داریم: فقر ممدوح و دیگری فقر مذموم.

وی ادامه داد: از فرمایشات حضرت رسول(ص) است که فرمودند: «الفقر فخری و به أفتخر علی سائر الانبیاء؛ فقر باعث فخر من است و به سبب آن بر سایر انبیاء افتخار می کنم». این فقری که از رسول الله(ص) به آن اشاره دارند، چیزی است که شامل رابطه انسان با پروردگار می شود، یعنی رابطه با خالق هستی که یک رابطه نیازمندی در مقابل بی نیاز مطلق است.

سجادی زاده تصریح کرد: همچنین حضرت امیر(ع) می فرماید: «فقر بــراى مؤمن از دنباله لگام بر گونه اسب، زينت بخش تر است». این موارد تنها نمونه ای از اشاراتی است که در روایات و احادیث نسبت به مساله فقر شده است، اما این نگاه نسبت به فقر تفاوت دارد با آنچه که در ابعاد مادی مطرح می شود؛ چراکه اینها  اشاره به فقر معنوی دارند که باید در مقابل خدای متعال به عنوان بی نیاز مطلق داشت و حس کرد.

پژوهشگر علوم دینی در ادامه بیان کرد: اما نسبت به فقر مادی در احادیث نگرش دیگری مطرح می شود چنان که از این فقر به خداوند پناه می برند. تعبیرات سختی هم در مورد آن به کار رفته است از جمله اینکه رسول خدا فرمودند: «كَادَ الْفَقْرُ أَنْ يَكُونَ كُفْراً؛  فقر انسان را در آستانه کفر قرار می دهد».

استاد دانشگاه علوم اسلامی رضوی با اشاره به حدیثی از حضرت امیر(ع) بیان کرد: امام اول شیعیان امیرالمومنین(ع) می فرمایند: «أَلْفَقْرُ الْمَوْتُ الاَْكْبَرُ، وَ قِلَّةُ الْعِيالِ أَحَدُ الْيَسارَيْنِ وَ هُوَ نِصْفُ الْعَيْش؛ نداری مرگ اکبر است، کم عیالی یکی از دو توانگری و نیمه زندگی است»؛ این فقر که حضرت امیر(ع) در این جا به آن اشاره کرده اند به فقر مادی انسان بر می گردد.

فقر؛ سد آینده نگری

وی اضافه کرد: بر همین اساس است که حضرت امیر(ع) در سفارشات خود به فرزندان و همچنین در فرمایش های عمومی می فرمایند: «فقر سبب ضعف در ایمان و یقین و باور می شود». همچنین می فرمایند: «فقر و تهیدستی، انسان باهوش را در بیان دلیل خود لال می کند و انسان کم بضاعت در شهر خود تنها و غریب است». تمامی این موارد نشان می دهد که فقر آثار زیانباری دارد و انسان را از آینده نگری باز می دارد. امام علی(ع) و سایر اهل بیت(ع) با این بیانات می خواهند به گونه ای جامعه را تربیت کنند که اساس رویکرد افراد بر کار و تلاش باشد نه بر تنبلی و تن پروری.

استاد دانشگاه علوم اسلامی رضوی با اشاره به اینکه در شاکله تربیتی ائمه اطهار(ع)، انسانیت انسان باید حفظ و بر کرامت او در هر شرایطی تاکید شود، ابراز کرد: حضرت رسول(ص) در سفارش به یکی از زمامداران می فرمایند: «امت را در فقر نگاه ندارید که منجر به کفر می شود». بنابر این، نیازهای اولیه جامعه باید برای همه تامین شود حتی اگر کسی از کارافتاده باشد باید تامین باشد چه رسد به انسان سالم.

سجادی زاده تاکید کرد: در سیره امیرالمومنین امام علی(ع) آمده است که دیدند فردی در حال تکدی گری است، حضرت(ع) دلیلش را پرسیدند؟ همراهان عرض کردند: او اهل کتاب است. حضرت(ع) فرمودند:  وقتی که جوان بود و از نیروی کارش استفاده می کردید، نمی گفتید مسیحی است و حالا که محتاج شده چنین می گویید. امام(ع) دستور دادند که هزینه زندگی او از بیت المال تامین شود. این نشان می دهد که در جامعه اسلامی از نظر امام علی(ع) حتی باید در رفع نیاز فقیر غیرمسلمان کوشید چه رسد به مومنان و مسلمانان.

فقر توجیه تکدی گری نیست

وی در بخش دیگری از مباحث خود با اشاره رواج تکدی گری به بهانه فقر، گفت: این رفتار از فقر جداست و باید جلوی آن را گرفت و این وظیفه حکومت و مردم است که با چنین طرز فکر غلطی مبارزه و آن را اصلاح کنند، چراکه در جریان های اجتماعی نخستین گام را مردم بر می دارند. تکدی گری توسط کسانی که جسم سالم دارند به دور از اخلاق و دیانت است و زمامداران باید برای کاهش و رفع آن برنامه ریزی دقیقی انجام دهند.

این محقق تصریح کرد: امام سجاد(ع) در یکی از دعاهای خود می فرمایند: «خدایا کاری کن که جلو فقیر شدن همسایه ام را بگیرم و همسایه ام محتاج نشود». این یعنی همیاری در همه سطوح برای آنکه جامعه دچار تزلزل اقتصادی نشود. گاهی اوقات افراد منافع شخصی خودشان را در نظر می گیرند برای مثال می روند از فروشگاه های زنجیره ای خرید می کنند برای آنکه قیمت ارزان تر است در حالی که فرض کنید در همان محله در صنف قصابی دو مغازه وجود داشته باشد، این دو در پی خرید های روزانه مردم از فروشگاه زنجیره ای، کمرشان خم می شود.

وی گفت: از وظایف زمامداران آن است که مردم را به وظایف خود آشنا کنند، آنها را آموزش بدهند و کار و تلاش را در جامعه به شکل یک فرهنگ منسجم در جریان بیندازند. در مدیریت اسلامی بسیار بر این گونه رفتارها تاکید شده است.

نقش پررنگ کار و تلاش در سیره اهل بیت(ع)

سجادی زاده با اشاره به اینکه کار و تلاش در سیره امیرالمومنین امام علی(ع) بسیار پررنگ و مورد توجه بوده است، تاکید کرد: امروز که از فرهنگ اهل بیت(ع) سخن می گوییم باید سیره آنها را در جامعه جا بیندازیم، اگر هر شخصی که سالم و از توان برخوردار است، کار کند و کار کردن را عار نداند طبیعتاً چرخه اقتصادی کشور می چرخد. تکدی گری در حالی که برخی از شرایط جسمی سالم و تندرستی برخوردارند مغایر با شئون اسلامی است. بنابر این، وطیفه نظام و مردم این است که با این پدیده از طریق کار و تلاش مستمر مقابله و افراد را از تنبلی دور کنند.

وی در پایان خاطرنشان کرد: فقر در جامعه با کمال جویی افراد از میان می رود، اگر ارزش ها و کرامت های انسانی زیر سوال رود و افراد برای جایگاه و شأن انسانی خود ارزشی قایل نباشند برای به دست آوردن مال و ثروت به اقدامات دون شان خود دست می زنند که نه تنها کرامت شان را زیر سوال می برد که بر بدنه جامعه نیز ضربات جبران ناپذیری را وارد می کند.