دحوالارض، روزی که عشق پیدا شد و آتش به همه عالم زد

حسن بن علی وشّا از اصحاب امام رضا(ع) می گوید:
من کودک بودم که شب بیست و پنجم ذی القعده با پدرم در خدمت امام رضا(ع) شام خوردیم. آن گاه آن حضرت فرمود: امشب حضرت ابراهیم(ع) و حضرت عیسی(ع) متولّد شده اند و زمین از زیر کعبه پهن شده است، پس هر که روزش را روزه بدارد، چنان است که شصت ماه را روزه داشته است.

از حضرت علی(ع) روایت است که فرمود: «نخستین رحمتی که از آسمان به زمین نازل شد، در روز بیست و پنجم ماه ذی القعده، روز دحوالارض بوده است. و هرکس این روز را روزه بدارد و شب آن را به عبادت بپردازد، به پاداش عبادت صد ساله رسیده است؛ عبادت صد ساله ای که روز های آن را به روزه و شب های آن را به عبادت گذرانیده است. و هر جماعتی که در این روز گِرد هم آیند و به ذکر پروردگار بپردازند، پراکنده نخواهند شد مگر آنکه خواسته های آنان برآورده می شود و در این روز هزاران رحمت از سوی پروردگار نازل می شود که نود و نه درصد آن از آنِ کسانی است که روزش را به روزه و ذکر مشغول باشند و شبش را به احیا و عبادت.
روایتی از پیامبر مکرم اسلام که می‌فرمایند: «ای مردمان آگاه باشید در ایام روزگار شما زمان‌هایی است که نسیم رحمت الهی به سوی شما می‌وزد، پس آگاه باشید و خود را در معرض آن قرار دهید» گفت: بنابراین این روز نیز یکی از نفحات الهی است که باید خود را در معرض آن قرار دهیم و در روایات می‌خوانیم که اگر کسی این روز را روزه بدارد هر چه در میان آسمان و زمین است برای او استغفار می‌کنند.

سخنی از آیت‌الله ملکی تبریزی در پاسداشت روز دحوالارض

خداوند بزرگ در چنین روزی زمین را برای سکنای فرزندان آدم و زندگی بر روی آن آماده فرمود ، و روزی‌های ما و نعمت‌های پروردگار در چنین روزی گسترش یافته است ؛ روزی‌ها و نعمت‌هایی که از شماره بیرون است و کسی را یارای شکر آن نیست . و اگر تو در بزرگی شأن دحوالارض اندیشه نمایی حیرت‌زده خواهی شد . و از این‌جاست که انسان عارف و مراقب روز دحوالارض ، در برابر همه این نعمت‌های گوناگون ، شکری بر خویشتن واجب می‌بیند ، و چون به قلب خویش مراجعه می‌کند، می‌بیند که حتی بر ادای حق ناچیزی از آن همه نعمت‌ها توانا نیست و چون بنده‌ای نسبت به آن همه نعمت‌ها شناخت حاصل کند ، به عجز و کوتاهی خویش در ادای حق آن نعمت‌های انبوه اقرار خواهد کرد و تلاش خود را در انجام شکر آنها ناچیز خواهد شمرد و همواره خود را در برابر آفریننده آن همه نعمت‌ها سرافکنده خواهد دید.

پس از آنکه تمام سطح کره زمین به مدت طولانی در زیر آب فرو رفته و خداوند خواست تا آن را از زیر آب بیرون آورد که صحنه زندگی موجودات مهیا گردد ، اولین نقطه ای که از زیر آب سر بیرون آورد همان مکان مقدس کعبه و بیت الحرام بود . این واقعه نشان دهنده اهمیت این نقطه و مرکزیت آن برای همه عالمیان است .

در واقع دحوالارض روز شروع حیات بخشی خداوند به جهان خاکی است كه توجه به آن در روایات و تعیین اعمال خاص همچون روزه ، عبادت ، دعا و غسل واهتمام به آن از سوی معصومین علیهم السلام نشانگر عنایت حضرت حق به این روز با برکت است.

آغاز گسترده شدن زمین از سرزمین مکه

یکی از نام های شهر مقدس مکه ، ام القری است و در دو آیه از قرآن مجید به این نام اشاره شده است.
" لتنذر ام القری و من حولها. " خطاب به پیامبر: تا انذار کنی ام القری و کسانی را که در اطراف آن هستند.

ام القری یعنی مادر آبادیها و اهمیت مرکزیّت و اصالت شهر مکه در مقایسه با سایر شهرها و آبادی های دیگررا نشان می دهد.

حال این سوال مطرح می شودکه این شهر از چه نوع ویژگی برخوردار است که شایسته چنین نامی است ؟ از روایاتی که در باره خلقت زمین و یا در تفسیر آیه 196 از سوره آل عمران و یا در تفسیر آیه شریفه
" والأرض بعد ذلک دحیها "وارد شده است، این طور استفاده می شود که در آغاز آفرینش آسمانها و زمین، روی زمین را آب و یا کف آب فراگرفته بود و نخستین محلی که از زیر آب بیرون آمد محل بیت الله الحرام بود و خشکی های زمین از آنجا گسترش پیدا کرد. نکته قابل ذکر این که در آن زمان ، سرزمین مکه بلندترین نقطه روی زمین بوده است و علاوه بر این ، دلایل دیگری نیز بیان شده که عبارتند از:

- کعبه، قبله مسلمانان در مکه است و مردم شهرهای دیگر رو به سوی آن نماز می خوانند .

- مکه، اهمیت و تقدس خاصی در بین شهر های مهم روی زمین دارد.

- مکه، حرم و مکان امنی برای مردم است و در آن سرزمین امیدوار لطف و رحمت الهی هستند.

- از اسامی شهر مکه، بلد الامین است که نشانگر امنیت و آرامش مردم در این مکان مقدس است.

این نام در قرآن کریم مورد قسم و سوگند الهی واقع شده است: " والتین و الزیتون و طور سینین و هذالبلد الأمین. " سوگند به انجیر و زیتون و سوگند به طور سینا و این شهر امن. منظور از بلدالامین در این آیه، شهر مکه است ، زیرا سوره تین سوره ای مکی است.

در آیات دیگری از قرآن نیز ، امن بودن مکه و حرم به وضوح بیان گردیده است مانند:

" اولم نمکن لهم حرماً آمنا " آیا آنها را در حرمی که محل ایمنی است مکان ندادیم؟ " و من دخله کان آمنا" هر کس داخل آن (مکه) شود در امان خواهد بود.

اینکه خداوند شهر مکه را سرزمین ایمن و محلی برای دستیابی به امنیت و آسایش قرار داده، به دلیل دعای حضرت ابراهیم (علیه السلام) بنیانگذار کعبه است که از خداوند چنین درخواست نموده است: " واذ قال ابراهیم رب اجعل هذا البلد آمنا " هنگامی که ابراهیم گفت: خدایا! این شهر را محل امن قرار بده و خداوند مکه و حرم را محل امن و طیب خاطر برای همه قرار داد. هیچکس را نباید در آنجا آزار و اذیت کرد اگر چه مرتکب جنایتی شده باشد. در آن سرزمین امنیت همه ، حتی حیوانات نیز تضمین شده است.

مولوی نیز با اشاره به این حدیث شریف چنین سروده است:

گفت پیغمبر که نَفْحت های حق اندر این ایام می آرد سَبق
گوش و هُش دارید این اوقات را در ربایید این چنین نفحات را
نفحه آمد مر شما را دید و رفت هر که را می خواست جان بخشید و رفت
نفحه دیگر رسید آگاه باش تا از این هم وا نمانی خواجه باش

ای خدایی که خانه کعبه را گسترانیدی و دانه را شکافتی و سختی را برطرف ساختی، از تو می‏خواهم در این روز از روزهایت که حق آن را بزرگ نمودی، هر گرفتاری و مشکلی را برطرف سازی.
خواندن دعایی که با این عبارت شروع می شود: اللّهمّ یا داحِی الْکعبهَ وَ فالِقَ الْحَبَّه...
توصیه های اهل بیت (ع) درباره پاسداشت روز دحوالارض و رعایت آداب و انجام دادن اعمال این روز، از اهتمام آنها به روز دحوالارض خبر می دهد. آنها مراقب فرارسیدن این روز بودند و چون فرامی رسید، یاران و اصحاب خویش را نیز از آن باخبر می ساختند.

کتب زیادی راجع به"دحوالارض"وجود دارد که در ذیل به برخی از آنها اشاره شده است.
سید بن طاوس، اقبال الاعمال، آخر باب 6 از اعمال ذیحجّه.
سیدمصطفی حسین دشتی، معارف و معاریف، ج 3، ص 257.
محمدباقر مجلسی، بحارالانوار، ج 97، ص 122.
میرزا جواد ملکی تبریزی، مراقبات، ج 2، ص 186.
گروهی از نویسندگان، تفسیر نمونه، ج 26، صص 100 و 101.
سیوطی، جامع الصغیر، ج 1، ص 95.
شیخ عباس قمی، مفاتیح الجنان، ص 451.
 مفاتیح الجنان، ص 451 بخش اعمال مربوط به دحوالارض.
مراقبات، صص 193 و 194.
مفاتیح الجنان، ص 451.