چرا بر مُهر سجده می کنیم؟

از نظر فقهی سجده کردن بر مهر لزومى ندارد. بلکه واجب این است که بر خاک یا سنگ یا چوب و هر چیزى که از زمین است (غیر از معدنیات و خوردنى ها و نوشیدنى ها و پوشیدنى ها) سجده کرد. اما این که فعلاً مرسوم شده است که بر مهر سجده می‌‌‌‌‌‌‌کنند،

اولاً : به جهت این است که چون سجده بر خاک در مساجد و در خانه ها با مشکلاتى همراه است، خاک را به صورت مُهر در آورده اند که سهل الوصول باشد و مشکلى از نظر نظافت و ریخت و پاش نداشته باشد.

دوم: در روایات، سجده بر تربت حضرت سید الشهدا(ع) تمجید و تشویق شده است.

اهل سنت و شیعه در موارد زیادی از احکام سجده با هم اتفاق نظر دارند، زیرا هر دو گروه، سجده بر خاک، سنگ، چوب و دیگر روییدنی‏ های غیرخوردنی و غیرپوشیدنی را جایز می‏ دانند، اما شیعه معتقد است سجده بر غیر این موارد صحیح نیست. واجب است که سجده بر خاک یا یکی از موارد فوق باشد، علت این مطلب روایاتی است که وارد شده است.

امام صادق (ع) فرمود: «لا تسجد الا علی الارض أو ما أنبتته الأرض القطن و الکتّان؛ سجده نکن . مگر بر زمین یا بر آنچه از زمین می روید مگر پنبه و کتان».(1)

زراره از امام باقر (ع) سؤال کرد که آیا می توان بر قیر سجده کرد؟ حضرت(ع) فرمودند: «نه؛ بر لباس و پشم و میوه های خوردنی و معدنی ها و بر اجزای حیوان و بر پر پرندگان نیز سجده کردن جائز نیست».(2)

علی بن جعفر از برادرش حضرت موسی بن جعفر(ع) سؤال کرد: آیا انسان می تواند از فرش حریر و سجاده حریر، همین طور از فرش دیباج و سجاده دیباج استفاده کند؟ روی آن ها بخوابد، تکیه دهد، بایستد، نماز بخواند؟ امام(ع) فرمودند: «خوابیدن، نشستن و سایر استفاده ها از آن ها اشکالی ندارد، اما نمی تواند روی آن ها سجده کند.»(3)

در خصوص لزوم سجده بر خاک آیه ای در قرآن نیامده اما ماهیت سجده از نظر عرفی، قرار دادن پیشانی بر زمین است که در نتیجه هنگام سجده نیز چنین کاری انجام می شود؛ اما سجده در نماز یک نوع تکلیف خاص عبادی و همراه با دقایق و ظرائف دیگر است که در نوع و کیفیت انجام آن باید به نظر شارع مقدس رجوع نمود؛ در حقیقت مبنای این عمل در نماز روایاتی است که از معصومین وارد شده و برخی از آن ها نیز ذکر شده است؛ به علاوه، روایت مشهور نبوی که حضرت رسول صلی الله علیه و آله و سلم فرمودند : «جعل لی الارض مسجداً و طهوراً»(4) ؛ زمین برای من محل سجده و موجب طهارت (تیمم) قرار داده شده است.

سجده بر خاک (زمین) و استفاده از مهر از زمان پیامبر(ص) وجود داشته است. رافع بن ابی رافع از پیامبر (ص) نقل می کند که حضرت(ص) فرمود: «نمازتان کامل و صحیح نمی شود. مگر این که در سجده، پیشانی را بر زمین بنهید». (5)

از زمان رسول خدا (ص) برخى اصحاب بر سنگ سجده مى کردند . اصحابی چون جابر بن عبداللَّه انصارى این کار را مى کردند؛ چه در وطن بودند و چه هنگام مسافرت. جابر بن عبدالله انصارى مى‏گويد: با پيامبر (ص) نماز ظهر مى‏گزاردم كه يك قبضه از ريگ‏ها را در كف گرفتم تا سرد بشوند و بتوانم بر آن ها سجده كنم. (6)

يكى از صحابه از اين كه پيشانيش به خاك برسد، دوری مى‏كرد . پيامبر(ص) بدو فرمود: «پيشانيت را بر خاك بگذار.» (7)

روايات ديگر اهل سنت دلالت دارند كه پيامبر بر حصير و خمره (گل كوزه) سجده مى‏فرمود. (8)

این سخن روشن، بی‏پایگی گفتار کسانی را که همراه داشتن قطعه‏ای از خاک و تربت را شرک و بدعت می‏پندارند، اثبات می‏کند. معلوم می‏گردد که پیشتازان تاریخ اسلام بدین کار مبادرت می‏ورزیدند. (9)

از نظر تاریخی نیز وقتی رسول خدا(ص) به مدینة منوره تشریف آوردند و دستور ساختن مسجدالنبی(ص) را دادند، در آن زمان مسجد فرش نداشت. پیامبر(ص) روی زمین و خاک های مسجد سجده می کردند. در زمان ابوبکر و عثمان و عمر و حضرت علی(ع) نیز روی زمین مسجد سجده می نمودند. بنا بر این تمام نمازهای پیامبر(ص) روی زمین بود. سجده های پیامبر(ص) و مسلمانان صدر اسلام، روی خاک بود. پس قطعاً سجده بر خاک صحیح است. شیعیان که روی خاک سجده می کنند، به واسطه پیروی و متابعت از رسول خدا(ص) ست؛ پس قطعاً نمازهای شان صحیح است.

از طرف دیگر چون شرط است که محل سجده باید از هر نجاستی پاک باشد و سجده بر زمین نجس جایز نیست، شیعیان قطعه ای از خاک پاک (مهر) را به همراه خود دارند،‌ تا هر وقت خواستند نماز بخوانند، ‌بر آن خاک پاک سجده کنند. زیرا نمی دانند خاک و زمینی که بر آن می خواهند سجده کنند، پاک است یا نه، بدین جهت یک قطعه خاک پاک را که یقین به طهارتش دارند، انتخاب می کنند و بر آن سجده می کنند.

برای مطالعه بیش تر می توانید به کتاب های ذیل مراجعه نمایید:

- راهنمای حقیقت (پاسخ به شبهات پیرامون عقاید شیعه) از آیت الله جعفر سبحانی، نشر مشعر.

- پاسخ های ما به پرسش های اهل سنت(پاسخ به چند پرسش فقهی و اعتقادی) از علی عطائی اصفهانی، نشر مشعر..

پی‌نوشت‌ها:

1 . شیخ طوسی، الخلاف، مسئلة 112 و 113،نشر دارالاحیا التراث العربی ،بی تا.

2 . همان.

3 . فقه تطبیقی، ص 94،نشر بوستان کتاب، قم، 1387ش.

4. علامه مجلسى، بحار الأنوار، مؤسسة الوفاء بيروت ، 1404 ه ق ، ج 16، ص 316.

5. شيخ صدوق،علل الشرائع،چ داوري،قم بي تا،ج 2، ص 336؛

شیخ طوسی، الخلاف، نشر دارالاحیا التراث العربی ،بی تا، مسئلة 112 و 113.

6. مسند احمد، ج 3، ص 327 حديث جابر و سنن بيهقى، ج 1، ص 439.

7. متقی هندی،كنزالعمال، ج 7، ص 465 ،حديث شماره 19810،نشر موسسه الرساله، بیروت، 1413ق.

8. احمد حنبل، مسند احمد، ج 6، ص 179، 309، 331، 377، و ج 2 ،ص 192، 198. بیروت، دارصادر، بی تا.

9. سید رضا حسینی‏نسب، شیعه پاسخ می‏دهد، ص 108، نشر موسسه طه ،قم 1378 ش.

*مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی