تماشاگر مسیحی هم برای امام علی(ع) می‌گرید

عقیق:نمایش «توبه نمی‌کنم» به کارگردانی سید جواد هاشمی در شب‌های ماه مبارک رمضان در حوزه هنری و با بیش از صد نفر عوامل و بازیگر به صحنه می‌رود.

این نمایش در چند شب اجرای خود توانسته علاقه‌مندان زیادی را جذب کند. نمایش درباره شخصیتی به نام حارص است که از دشمنان امام علی(ع) محسوب می‌شود.

درباره این نمایش و وضعیت تئاتر دینی به گفت‌وگو با سیدجواد هاشمی بازیگر و کارگردان تئاتر، سینما و تلویزیون نشستیم.

*قبلا گفته بودید این نمایش نذری بوده که در ماه مبارک انجام می‌دهید، این نذر هر سال در ماه مبارک رمضان انجام می‌شود یا اینکه برخی کارها برایتان ویژه است که چنین عنوانی بر آن گذاشته اید؟

من هر سال یک کار نذری انجام می دهم الان فکر میکنم 25 سال شده که این نذر را ادا می کنم و آن هم نمایش یتیمان کوفه است که با نمایشنامه های مختلف در ماه رمضان نذری انجام می دهم.

تعداد قابل توجهی از این ۱۱۰ نفری که درگیر این پروژه الان در حوزه هنری هستند هم نذری کار میکنند اینها هم با نذرشان پیش می‌آیند و  تمرین و اجرا دراین ماه داریم.

اگر بتوانم نام تئاتر دینی بر آن بگذارم،‌ کارهای دیگری نیز اجرا می‌کنم ولی دیگر آنها ارتباطی به نذرم ندارد اما سالی یک کار را به صورت نذری و آن هم فقط برای امام علی (ع) و به روز انجام می‌دهم. در واقع آمال ها و آرزوهای علی بن ابی طالب (ع) از ۱۴۰۰ سال پیش را دوست دارم به امروز منتقل کنم.

*به چه صورت این کار را انجام می دهید؟

خب یک بخشی که مربوط به کار نمایشی است یعنی نمایش صحنه هایی که حضرت  علی(ع) کارهایی خیرخواهانه انجام می‌دهند کمک به یتیمان می کردند و دست آنها را می گرفتند، سفره های خالی از نان مردم را پر می کردند این چیزها در نمایش ما هم دیده می شود.

اما در حاشیه این نمایش هم غرفه هایی در حوزه هنری راه افتاده است که مشخصات ایتام را ارائه می‌دهد و مردم می توانند آن‌ها را تحت پوشش خود قرار دهند. ما 220 نانوایی در تهران و 110 نانوایی در شهرستان ها داریم که مردم می توانند پول بدهند و نان بخرند و این نان ها به دست مردم به بی بضاعت محلات برسد. 

این اتفاق در حاشیه نمایش ما مهم‌تر از خود نمایش است. ما تماشاگران را حساس می‌کنیم تا نان بخرند یعنی به صورت عملی آرزوهای امام علی (ع) اتفاق بیفتد.

*برای کار کمک‌هزینه مالی دریافت میکنید؟

بهرحال در بخش‌هایی مجبور هستیم، مثلاً پول دکور را که نمی‌توانیم نذر کنیم. امسال هم هزینه ها خیلی زیاد شد چرا که هم گروه موسیقی، فرم و کُر داریم و اینها همه هزینه‌بر است، منتها خیلی از خود بچه ها نذری و مجانی کار میکنند.

کل گروه کُر رایگان کار می‌کنند، رهبر گروه ارکستر نذری کار میکند و خیلی از بچه‌هایش هم همینطور. بهرحال ما آزاد گذاشتیم که هر فردی دوست دارد نذری و هر فردی دوست دارد هزینه دریافت می‌کند، مثل یک هیئتی که یک سری می‌روند دیگ می‌شوییند، یک عده غذا می‌پزند و ممکن است کسی هم دستمزد کارش را بگیرد.

*برای انتخاب گروه کُر و ارکستر فراخوان داده بودید؟

خیر اینها از بچه های قدیمی ما هستند که با هم در کانون حُر بزرگ شدیم، کسانی که از کلاس های سوم و چهارم ابتدایی با هم بودیم و الان یک عده بچه هایشان فعالیت می‌کنند، چرا که علاقه مند هستند به گروه یتیمان کوفه و به صورت نذری کار میکنند.

* 53 بازیگر در اجرای این نمایش همکاری میکنند، چه تجربه ای این کار برای بازیگران محسوب می شود، آیا تجربه آن با تجربه یک نمایش معمولی تفاوتی دارد؟ تمرینات کار چقدر زمان می‌برد؟

ما از 13 رجب هر سال تمرینات را شروع می کنیم و تا ماه رمضان تقریبا 40 روز کار داریم. ما یک چهل روز زیبا با بچه های گروه داریم و صحنه های تراژیک را کار می‌کنیم، این بچه ها برای علی(ع) حتی گریه می‌کنند و بعضی اوقات بچه ها این 40 روز و روزهای اجرا را زمانی می دانند که خیلی به خدا نزدیک تر هستند و ارتباطشان مستحکم تر شده است، اینطور نیست که فکر کنیم اینها خیلی آدم های مذهبی شدیدی باشند اتفاقا خیلی افراد معمولی هستند اما در این ایام یک احساس خوبی پیدا می‌کنند.

برخی بچه ها حتی خصوصی به من می‌گویند که می‌آیند چون این ۴۰ روز برایشان ۴۰ روز عبادت است چون هم به خدا نزدیک‌تر هستند و هم زیبایی‌هایش را درک می‌کنند، اینها چیزهایی است که جزء حواشی کار تئاتر ما نیست، جزء اصل کار ما است.

*بازخورد مخاطبان چطور بوده است، آیا نمایش های مذهبی می تواند آنطور که باید مخاطبان علاقه‌مند تئاتر را جذب خود کند؟

ما تلاش خودمان را می‌کنیم، اصولا کسانی که اجرای ما را  دیده اند، تبلیغات هم می کنند و برخی حتی می گویند که حالشان خوب شده و این نشان می دهد که خدا را شکر این کارها اثر می گذارد.

ما تماشاگر ارمنی و مسیحی داریم و جالب است که در قسمت‌های تراژیک کار گریه می‌کنند و جذب کار می‌شوند، بهرحال این نشان می‌دهد که این تراژدی انسانی است. درست است که در لایه مذهبی ارائه می شود اما یک قصه اخلاقی برای انتشار محبت و مهربانی است. آنچه از علی (ع) کمتر متاسفانه ارائه شده بیشتر شمشیر دو دم او بوده، در حالی که امیرالمومنین(ع) شاید بیشتر از صد ساعت شمشیر به دست نداشته، مگر در چند جنگ شرکت کرده؟ همه جنگ هایش صبح تا ظهر یا نهایت در سه روز بوده است.

بقیه هر چه که بوده اعمال محبت به اطرافیان حتی به دشمن بوده است، ما در جنگ ها داریم که چقدر او به دشمنانش محبت کرده و با آنها مدارا کرده است. در جنگ جمل و نهروان امیرالمومنین اسرا را آزاد کرده است. او حتی با دشمنان هم مدارا می کرد به همین دلیل ما راجع به محبت او صحبت میکنیم چیزی که الان در جامعه ما متأسفانه کمتر دیده می شود.

*بنابراین اینکه اولویت را بر این ابعاد شخصیتی امام گذاشته‌اید، چه تأثیری می تواند بر جامعه بگذارد؟

بهرحال ما امیرالمومنین (ع) را بهانه قرار دادیم، شاید این حرف قشنگ نباشد اما من رفتم و جستجو کردم که اگر ما می خواهیم محبت را جستجو کنیم، باید به سراغ امام علی(ع) برویم. شاید هیچکس در هنگامه حکومت خودش به عنوان حاکم بار بر دوش نمی گذارد و ناشناس به کوچه ها نمی رود، چه کسی این کار را می کند؟ اصلا مگر در عقل می گنجد؟ الان اگر کسی بخواهد محبت کند اگر مسئولیت داشته باشد اول اسمش را پای کار می زند تا مشخص باشد.

علی(ع) نامش را از زیرنویس برمی‌دارد، صورتش را می‌پوشاند، برای اینکه کسی او را نشناسد و محبتش را منتشر کند، مگر ما در تاریخ چنین آدمی داریم؟

ما نگاهمان به تاریخ باید عوض شود. چطور ممکن است عایشه در جنگ جمل حضور دارد و امیرالمومنین(ع) او را با ادب از شتر پایین می‌آورد، عایشه به ایشان تعرض می‌کند اما امام از او دفاع می‌کند و اجازه نمی دهد کسی با او برخورد کند و بعد آزادش می کند و به او می‌گوید که تو ام‌المومنین هستی! این یعنی مدارا با دشمن.

بنابراین به اعتقاد من علی(ع) بهترین دستمایه برای انتشار محبت در جامعه است، به همین دلیل من شخصیت امام را بهانه ای قرار دادم تا جامعه امروزی ما که احتیاج به انتشار محبت دارد، درس بگیرد.

*در آینده بر چه اصول اخلاقی از حضرت علی(ع) تأکید خواهید داشت؟

در ایام ماه مبارک رمضان این کار نذر ماست 25 سال ادامه داشته و اگر زنده باشم یا مشکلی پیش نیاید ادامه خواهم داد اما ما روی این نکته از سیره علوی پافشاری داریم نمایش پارسال که در تالار وحدت اجرا شد به نام «ایلیا» آن هم همین بود اینکه علی(ع) حتی به یهود هم نگاهش خوب بود. چون یک دروغی ساختند که علی(ع) یهودی‌ها را قبل از جنگ خیبر سر بریده است! این کار در تاریخ صحت ندارد، از زمانی پیغمبر(ص) دینش مستقر شده، سربریدن در هیچ جنگی رخ نداده است.

ما نه در جنگ بدر و نه احد و خیبر شاهدیم اعرابی که زیر سیطره پیامبر(ص) قرار گرفتند سربریدن داشته باشند. بعد از پیغمبر می‌بینیم که این اتفاق توسط خالد بن ولید می‌افتد و قبلش هم که وجود داشته و جنگ‌های اعراب مثل روم باستان با سر بردین انجام می‌شده اما در زمان پیغمبر (ص) و علی(ع) سراغ نداریم که ائمه سر کسی را بریده باشند. این دروغ ها را نوشتند و تکثیر شده است.

*درباره «توبه نمی‌کنم» توضیح دهید این نمایش درباره چیست؟

تئاتری که من اجرا میکنم تئاتر اخلاقی است، تراژدی یک فردی در حاشیه زندگی امام علی(ع) به نام حارص بن سجیه، حارص به معنای کسی که برای هر چیزی حریص است، او هر چه به امام ظلم می کند امام به او خوبی می‌کند تا او کم می‌آورد. 

*تئاتر اخلاقی به تعبیر شما برای جذب چه کاری می تواند انجام دهد؟

به نظر من الان نمایش هایی که کار می شوند رنگ و لعاب ندارند حرف های مستهجن و متأسفانه عبور از خطوط قرمز دارند که البته جذب تماشاگر هم دارند. دلیل خاص دیگری ندارد و الا ما در تئاتر شهرزاد یا حتی تئاتر شهر کاری نمی بینیم که دکور عظیم یا رنگ و لعابی داشته باشد اینکه تماشاگر از یک کار لذت ببرد مهم است.

 امسال ما وقت کمتری نسبت به سال های قبل داشتیم و نسبت به سال های قبل قدری ناراضی هستم اما باز تماشاگر راضی از سالن بیرون می رود و مکرر دیدم که تماشاگر تکرار شده است، منتها ما پول تبلیغات نداریم و متأسفانه تئاتر دینی بد جا افتاده است، مردم فکر می‌کنند الان نمایشی می‌بینند که در آن روضه می‌خوانند و تمام می‌شود، درحالیکه اینطور نیست!

نمایش ایلیای پارسالمان درباره یک یهودی بود و در تالار وحدت جای سوزن انداختن نبود و این نشان میدهد که اگر کاری منطبق بر دیدگاه و سلایق امروزی مردم باشد مردم از آن استقبال می‌کنند لزومی ندارد که طور دیگری باشد. منتها کار دینی و مذهبی که منطبق بر امروز باشد ما نداریم.

زبانی که ما در این کار انتخاب کردیم زبان محاوره امروزی برای نمایشی تاریخی است این خود یک گام به جلو است. ما 25 سال است کارها را با زبان محاوره اجرا می‌کنیم برخی میگویند این کار تاریخی است چرا باید محاوره صحبت کنند؟ در حالی که این انتخاب غلطی است، من به آقای میرباقری هم میگفتم که ای کاش شما بتوانید فیلمی بسازید که در تاریخ امروزی صحبت کنند، من صحبت کردن به زبان ادبی را متوجه نمی‌شوم!

اینکه یک بچه ۵ ساله در کار تاریخی بگوید: «آه آن لحظه که تو را دیدم...» خب چرا باید این طور باشد؟! من متوجه این غلط مرسوم نمی‌شوم، ما نمایش هایمان اینطور نیست! تلاش کردیم امروزی صحبت کنیم و امروزی رفتار کنیم و حتی سال گذشته بازیگران هم امروزی لباس پوشیده بودند.