تفاوت روزۀ خاص با عام در کلام آیت‌الله مجتهدی

صائمین چه‌کسانی هستند؟

سه نوع  روزه داریم؛ 1 ــ روزه عام 2 ــ روزه خاص 3 ــ روزه خاص الخاص.

روزه عام: همان روزه‌ای است که عموم مردم می‌گیرند؛ نمی‌خورند و نمی‌آشامند، اما متأسفانه به نامحرم هم نگاه می‌کند؛ گناه هم می‌کند؛ حجابش را هم مراعات نمی‌کند، بنابراین روزه عام روزه‌ای هست که انسان تنها از اموری که روزه را باطل می‌کند خودداری می‌کند و روزه‌اش هم درست است.

روزه خاص: روزه‌ای است که روزه‌دار علاوه بر اینکه از خوردن و آشامیدن خودداری می‌کند اعضاء و جوارحش هم روزه دارد؛ چشمش را هم از معصیت می‌بندد؛ سحر که روزه می‌گیرد نیت می‌کند که خدایا من همه اعضاء و جوارحم روزه است؛ گوشم غیبت نمی‌شنود، آواز حرام نمی‌شنود، زبانم غیبت نمی‌کند، نامحرم نگاه نمی‌کند و ... این روزه خاص است.

حدیث: عَلِیُّ‌بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ‌أَبِی‌عُمَیْرٍ عَنْ حَمَّادِبْنِ عُثْمَانَ عَنْ مُحَمَّدِبْنِ مُسْلِمٍ قَالَ قَالَ أَبُوعَبْدِ‌اللَّهِ(ع) إِذَا صُمْتَ فَلْیَصُمْ سَمْعُکَ وَ بَصَرُکَ وَ شَعْرُکَ وَ جِلْدُکَ وَ عَدَّدَ أَشْیَاءَ غَیْرَ هَذَا وَ قَالَ لَایَکُونُ یَوْمُ صَوْمِکَ کَیَوْمِ فِطْرِکَ.

وقتی روزه می‌گیری باید گوش تو هم روزه باشد (روزه خاص)، چشمت هم باید روزه باشد، پوست بدنت، صورت زنان هم باید روزه باشد؛ موی سرت هم باید روزه داشته باشد؛ خانم‌ها موی سرشان، یعنی خانم‌ها وقتی روزه می‌گیرند باید حجابشان را رعایت کنند از مرجع تقلیدشون هم بپرسند که حجاب چطوری است. مرجع باید حجاب را معلوم کند، نه رئیس جمهور، رئیس مجلس و یا مسئولین مملکت، آنها نمی‌توانند بگویند حجاب چیست اگر بگویند آن درست نیست، مسأله با مرجع تقلید است. استفتاء کنند خانم‌ها، ببینند حجاب چیست آن حجاب را مراعات کنند، روزه‌شان درست است اما روزه خاص نیست. خانم‌ها که می‌خواهند ماه رمضان روزه بگیرند، باید از مرجع تقلیدشان بپرسند، حجاب چه حجابی است، ماه رمضان آن حجاب را مراعات کنند.

روزه خاص الخاص: این روزه، بالاتر از روزه عام است، روزه‌ای هست که غیر از خدا هیچ چیز دیگری در دل روزه‌دار نباشد؛

ای یک دله صددله؛ دل یک‌دله کن
مهر دگران را ز دل خود یله کن

اگر در ماه رمضان، غیر خدا کس دیگری در دلمون نباشد، نماز شب؛ خدا، نماز جماعت؛ خدا، پای منبر می‌نشینم، درس می‌خوانم، روزه می‌گیرم، اصلاً به هیچ کسی توجه ندارم و همه کارها برای خدا باشد؛ این روزه خاص الخاص تحقق می‌یابد و از این رو در دعا از خدا می‌خواهی؛

اللَّهُمَّ اجْعَلْ صِیَامِی فِیهِ صِیَامَ الصَّائِمِینَ؛ یعنی خداوندا، روزه مرا روزه خاص الخاص قرار بده.

*فرودگاه ایمان را برای نزول ملائکه باز نگه داریم*

باید دل‌های خود را برای خدا خالی کنیم، ملائکه شب احیاء فرود می‌آیند، ولی فرودگاه دلمان را پیدا نمی‌کنند؛ تعلقات به مال، زن، بچه و دنیا جایی برای نزول ملائکه باقی نگذاشته است، دل اگر خالی باشد آن وقت «تنزل الملائکة و الروح» تحقق می‌یابد و اگر این گونه نباشد ملائکه در شب احیاء بر دل شما فرود نمی‌آیند؛ در ماه رمضان کاری بکنیم که جا برای نزول ملائکه داشته باشیم.

[مرحوم میرزا جواد ملکی تبریزی راجع به شرایط روزه صحیح چنین گفته است:

در روایات آمده است: «غیبت، دروغ، نگاه (حرام) پی‌درپی، دشنام دادن و ظلم ــ کم باشد یا زیاد ــ باعث باطل شدن روزه می‌شود، و روزه، فقط خودداری از خوردنی و آشامیدنی نیست، هنگام روزه گوش، چشم، زبان و ... باید روزه بگیرند. دست و پایت را نگهدار و بسیار سکوت کن مگر از خیر. و با نوکرت رفق و مدارا نما. از جدال و آزار رساندن به نوکر خودداری کن و وقار روزه را داشته باش و وقتی روزه‌ای با زمانی که روزه نیستی باید با هم فرق داشته باشند»، رسول خدا(ص) فرمودند: «آسان‌ترین چیزی که خداوند در روزه بر روزه‌دار واجب کرده، خودداری از خوردنی و آشامیدنی است». فقها به صحت روزه بعضی از آنها فتوا داده‌اند. جمع بین روایات بالا با روایتی که از رسول اکرم(ص) وارد شده و سخن فقها در این است که بگوییم، منظور از صحت در احادیث فوق این است که «چنین روزه‌ای مورد قبول خداوند است» و منظور از صحت در کلام فقها این است که «چنین روزه‌ای قضای آن را ساقط می‌کند».

خلاصه این‌که روزه صحیح و کاملی که خدا برای کامل نمودن روزه‌دار مقرر فرموده، قطعاً شامل خودداری اعضای بدن از گناه می‌باشد، و روزه کاملتر این است که علاوه بر آن، قلب را از یاد غیرخدا باز داشته و از هرچه غیر اوست روزه بگیرد. هنگامی که انسان ماهیت روزه، درجات و فلسفه تشریع آن را فهمید، ناچار باید از هر گناه و حرامی، به‌خاطر قبول روزه‌اش خودداری کند.

و الّا مسئول بوده و به‌خاطر اینکه اعضای بدنش روزه نگرفته‌اند، مجازات می‌شود، و ساقط شدن قضای روزه به این معنا نیست که انسان را در روز قیامت از مجازات نجات دهد]. «ترجمه المراقبات ص210»

2. وَ قِیَامِی فِیهِ قِیَامَ الْقَائِمِینَ؛ خدایا، در ماه رمضان قیام مرا قیام قائمین قرار بده.

ویژگی قائمین

یعنی شب که نماز شب می‌خوانم، قیامم قیام قائمین باشد، قائمین آنهایی هستند که در نماز از خوف خدا گریه و زاری می‌کنند.
نماز شب شیخ عباس قمی؛ حاج میرزا علی محدث‌زاده پسر بزرگ شیخ عباس قمی(ره) نقل می‌کرد: پدرم وقتی نماز شب می‌خواند آن طور از خوف خدا گریه می‌کرد که ما از صدای گریه ایشان از خواب می‌پریدیم.
باید نماز، نماز شبی باشد که از روی عشق باشد؛ چرا که خروس هم نماز شب می‌خواند، ولی عشق ندارد لذا شاعر گفته:
ای مرغ سحر عشق ز پروانه بیاموز
کان سوخته را جان شد و آواز نیامد

شاعر می‌گوید ای مرغ سحر تو نماز شب می‌خوانی اما پروانه نیستی
«قیام ما را قیام قائمین قرار بده»؛ یعنی نماز مرا نماز عاشقانه قرار بده؛ برای نماز شب از خواب باید بپریم نه اینکه ساعت کوک کنیم تا بیدار شویم. خودمون بیدار شویم اون نماز شب است.

3. وَ نَبِّهْنِی فِیهِ عَنْ نَوْمَةِ الْغَافِلِینَ؛ و در آن مرا از خواب غفلت بیدار بکن.

از غفلت بپرهیزیم

خدایا، خیلی دعای خوبی است، خوب آدم تو غفلت باشه یک دفعه مرگ بگیردش، چقدر غفلت، چقدر غفلت، چقدر غفلت که دارم گناه می‌کنم گناه نکنیم هر لحظه ممکن است مرگ از راه برسد، مثلاً فلان آقای فروشنده دارد آب توی شیر می‌ریزد، یک‌مرتبه سکته می‌کند، مرگ که خبر نمی‌کند و اینها غفلت است. خدایا، ما را از خواب غفلت بیدار کن.

4. وَ هَبْ لِی جُرْمِی فِیهِ یَا إِلَهَ الْعَالَمِینَ وَ اعْفُ عَنِّی یَا عَافِیاً عَنِ الْمُجْرِمِینَ؛ خدایا، در این ماه رمضان مرا ببخش، ای خدایی که از گنهکاران می‌گذری.

عناوین دعاهای استخراج‌شده از دعای روز اول ماه رمضان:  1. خدایا، روزه مرا روزه صائمین قرار بده، یعنی روزه‌ای که در دلم غیرخدا نباشد نه این روزه معمولی عامه. 2. قیام قائمین 3. از خواب غفلت بیدارم کن. 4. گناهان را بیامرز.

خدایا به همه ما توفیق بده دعای روز اول ماه رمضان را بخوانیم و معنایش را نیز بفهمیم.