گذری بر ویژگی‌های قرآنی حضرت فاطمه(س)

وجود ویژگی‌های بارز معرفتی حضرت فاطمه(س) ما را بر آن واداشت با آیت‌الله سیدمختار میرعظیمی استاد برجسته حوزه علمیه گفت‌وگویی ترتیب دهیم. مشروح این گفت‌وگو را در ادامه بخوانید. 

فاطمیتِ فاطمه(س) دلیلی بر آیه تطهیر

*یکی از ویژگی‌های بارز حضرت فاطمه(س) وجه فاطمیت و زهرائیت این بانوی بزرگوار اسلام است. در این باره توضیح می‌دهید. 

ابتدا مقدمه‌ای عرض کنم. سخن گفتن از فاطمه زهرا بدون پیامبر اکرم و حضرت علی کاری بس دشوار است. در همه جای تاریخ، اوج پیوند عاطفی و معنوی این سه بزرگوار گره‌ای ناگسستنی با هم داشته و تجلی بندگی و اطاعت محض از خالق بی همتاست. نام علی و فاطمه با محوریت رسول اکرم تشکیل‌دهنده هرم اسلام ناب محمدی است و نام و راه علی(ع) و همت و ایثار فاطمه (س) است که راه شیعه را مشخص و جدا می‌کند.

در حدیث قدسی چنین می‌خوانیم:«یا أحمَد لَولاک لَما خَلَقتُ الأفلاک، وَ لَولا علیٌّ لَما خَلَقْتُکَ، وَ لَولا فاطِمة لَما خَلَقْتُکُما؛ یا احمد! اگر تو نبودی سازمان خلقت را به عرصه وجود نمیآوردم و اگر علی بنود، تو را نیز نمی‌‍آفریدم و اگر فاطمه نبود شما دو نفر را خلق نمی‌کردم.» به هر حال آنچه که از روایات و احادیث درباره این بانوی بزرگوار به ما رسیده است، جای بررسی و دقت دارد و زبان ما حقیقتاً قاصر از توصیفات مناقب و القاب ایشان است. 

ثواب عظیم تسبیح فاطمه(س)
سخن درباره مقام معنوی این بانوی بزرگوار آنقدر زیاد است که به حدیثی از امام باقر(ع) که گویای عظمت مقام عبادت و بندگی و عصمت ایشان است اکتفا می‌کنیم: «ما عُبِدَ اللهُ بشیءٍ مِنْ التحمیدِ افضلَ مِنْ تسبیحِ فاطمةَ - سلام الله علیها - و لو کانَ شیءٌ لَنَحَلَهُ رسولُ اللهِ - صلّی الله علیه و آله - فاطمةَ - سلام الله علیها؛ خداوند به هیچ نوع ستایشی بالاتر از تسبیح فاطمه (س) عبادت نشده است و اگر چیزی بالاتر از این بود، حتماً پیامبر اکرم (ص ) آن را به فاطمه س) می‌آموخت.»

دختر پیامبر گرامی اسلام(ص) به عنوان برترین الگوی زنان و بلکه برترین الگوی خوبان عالم است؛ لذا القابی که منتسب به ایشان است، نشان از عظمت شخصیت ایشان دارد که مشهورترین آن‌ها فاطمه و زهراست. امام صادق (ع) در حدیثی درباره وجه فاطمیت حضرت فاطمه(س) می‌فرمایند: «نزد خداوند متعال برای فاطمه (س) ‌نُه اسم وجود دارد: فاطمه، صدیقه، مبارکه، طاهره، زکیه، راضیه، مرضیه، محدثه و زهراء؛ لِفاطمةَ (س) تِسْعَةُ أسماءٍ عند اللهِ عزوجلّ: فاطمةُ‌ و الصِّدِّیقةُ و المبارکةُ و الطاهرةُ و الزکیةُ و الراضیةُ و المرضیةُ‌ و المحدثةُ و الزهراءُ» همچنین می‌فرمایند: «آیا می‌دانی معنی و مفهوم فاطمه چیست؟ گفتم آقای من شما مرا آگاه کنید، حضرت فرمود: یعنی اینکه از بدی‌ها بریده (فَطم) شده است؛ أتدری أیَّ شیءٍ تفسیرُ فاطمةَ قلت: أخبرنی یا سیدی قال فُطِمَتْ مِنْ الشَّر». از این جهت می‌توان گفت وجه فاطمیتِ حضرت فاطمه(س) به نوعی بیانگر مطهره بودن ایشان است و توضیحی برای آیه تطهیر است.  

فاطمه(س) اول کسی که وارد بهشت می‌شود
پیامبر اکرم (ص)  با اشاره به این که حضرت فاطمه اولین شخصی است که وارد بهشت می‌شوند، می‌فرمایند: «اذا کانَ یومَ القیامةِ تَقْبَلُ ابنتی فاطمةُ علی ناقةٍ مِنْ‌ نُوَقِ الجنّة مُدَبجَةَ الجَنْبینِ خِطامُها مِنْ لؤلؤِ رَطْبٍ، قَوائِمُها مِنْ الزُّمردِ الاخضرِ، ذَنْبُها مِنْ المِسْک الاَذْفَرِ عَیناها یاقوتتان حمراوان؛ زمانی که قیامت فرا رسد، دخترم فاطمه سوار بر شتری از شترهای بهشت می‌آید در حالی که دو پهلوی آن شتر آراسته و نقش و نگار دار است و مهارش از لؤلؤیی نازک، پاهایش از زمرد سبز، دمش از مُشکی تیز بوی و دو چشمش از دو یاقوت قرمز است.»

نور زهرا(س) باعث روشنایی عالم ملائک
اما درباره وجه تسمیه حضرت فاطمه(س) به نام «زهراء» روایات متعددی از معصومین(ع) نقل شده است. حضرت خاتم الأنبیاء محمّدِ مصطفی(ص) درباره علت وجه تسمیه زهرائیت می‌فرمایند: «هنگامی که خداوند عزّوجلّ اراده فرمود که ملائکه را در میدان امتحان آزمایش نماید، اَبری از ظلمت و تاریکی بر آنها فرستاد، چنان که یکدیگر را نمی‌دیدند. پس آنها از خداوند درخواست کردند که این ظلمت را از ایشان برطرف کند. خدای متعال دعایشان را مستجاب فرمود. پس نور حضرت زهرا (س) را خلق و مانند قندیل بر گوشِ عرش آویزان کرد که هفت آسمان و هفت اقلیم زمین، نورانی شد و به همین جهت آن بزرگوار را «زهرا» نامیدند. پس ملائکه تسبیح و تقدیس الهی گفتند و خداوند فرمود: «به عزت و جلال خویش سوگند، هر آینه ثواب این تسبیح و تقدیس شما را تا قیامت برای دوستانِ این زن و پدر و شوهر و فرزندانش قرار می‌دهـم».

فاطمه(س) از عادات زنانه مطهر بود
از این رو ریشه و اساس در خلقت و آفرینش هستی، فاطمه است و بس و پرداختن به رتبه والای فاطمه زهرا فقط در بعد زن بودن و مادر بودن و همسر بودن کوتاهی فاحش در پاسداشت مقام این بانوی آسمانی است که دنیا بیش از 18 سال تحمل گوهری وزین چون ایشان را نداشت. عایشه در بیان فضیلت حضرت فاطمه زهراء می‌گوید: «وی دختر رسول خدا (ص) است، رسول خدا او را دوست می‌داشت؛ زیرا او یک انسان عابد و زاهد بود. او یاد آور مادرش خدیجه بود. ما در شعاع نور صورت فاطمه، در شب تاریک خیاطی، پشم ریسی و سوزن نخ می‌کردیم. هنگامی‌که فاطمه به سوی ما می‌آمد، راه رفتن او همانند راه رفتن رسول خدا (ص) بود. فاطمه هرگز حیض نمی‌شد؛ زیرا او از سیب بهشتی آفریده شده بود. فاطمه، فرزندانش حسن و حسین را بعد از نماز عصر به دنیا آورد و از نفاس پاک شد و غسل کرد و نماز مغرب را پاک انجام داد؛ از این جهت است که فاطمه؛ «زهرا» نامیده شده است.»

پیامبر(ص) در قیامت با عنوان پدر فاطمه(س) یاد می‌شود  
درباره جایگاه عظیم ایشان در میان چهارده معصوم امام حسن عسکری(ع) چنین فرموده‌اند: «ما امامان حجت خدا بر مردمان هستیم و فاطمه (سلام الله علیها) حجت خدا بر ماست.) وصفهای این بانوی عظیم الشأن از لسان مبارک امام عصر(عج) بسیار عمیق و گویا بوده و بیانگر شأن والای ایشان است که حضرت زهرا را الگویی نیکو معرفی می‌فرمایند. نقل است در شب معراج پیامبر با نام دختر گرامیش در آسمان‌ها نام برده شد و به عنوان پدر حضرت زهرا توسط فرشتگان به یکدیگر معرفی می‌شود و فاطمه را چون حوری بی مثال و لطیف ملاقات فرمودند.

*لطفاً توضیحی درباره ویژگی‌های قرآنی حضرت زهرا(س) بفرمایید.

وقتی درباره چهره قرآنی معصومین(ع) صحبت می‌شود، دو معنا برداشت می‌شود. اول اینکه باید رفتار ایشان را عرضه بر قرآن کنیم و دوم اینکه سوره‌ها و آیاتی را که در شأن این بزرگواران نازل شده است، بیان کنیم. در مورد اول باید گفت تمام آیاتی که درباره ویژگی انسان تراز خداوند است، مصداق کاملش خود اهل‌بیت(ع) هستند. من قصد دارم درباره قسم دوم یعنی آیات و سوره‌هایی که درباره حضرت فاطمه(س) نازل شده است، سخن بگویم.

در اقوال مختلف از 35 تا 135 آیه از قرآن کریم را به صورت تفسیر و تأویل و شأن نزول و بطن آیات مرتبط به حضرت زهرا دانسته‌اند که مهمترین آنها در سوره‌های قدر، انسان، کوثر، نور و شوری و آیات تطهیر، اطعام، مودت بوده و احادیث بسیاری از جمله سفینه، نجوم، ثقلین، بضعه و ... در ارتباط با ایشان است.

التیام پیامبر(ص) با نزول سوره کوثر
به اتفاق مفسرین، سه سوره ضحی، انشراح و کوثر برای تسلی  پیامبر در برابر انبوه زخم زبان‌های مشرکین و دشمنان و التیام بار سنگین حوادث بر پیامبر نازل شده است که سوره کوثر در بردارنده بشارتی عظیم برای پیامبر در مقابل نسبت‌های زشت و توهین مشرکان و ابتر(حیوان دم بریده) نامیدن ایشان است. پیامبر دو فرزند پسر به نام‌های قاسم و طاهر (عبدالله) از حضرت خدیجه و یک پسر به نام ابراهیم از ماریه قبطیه داشتند که همگی از دنیا رفتند و پس از آن دشمنان در نهایت بی‌ادبی با اصطلاحاتی توهین‌آمیز پیامبر را مورد خطاب قرار می دادند؛ زیرا طبق قواعد بشری، فرزند پسر را ادامه دهنده نسل و امور پدر می‌دانستند و با این شرایط منتظر نابودی شریعت اسلام بودند که نزول سوره کوثر همراه با وعده‌ای بزرگ به پیامبر، پاسخی قطعی و محکم در مقابل جسارت وقیحانه مشرکان و خیال باطل آنان بود که تمام محاسبات و پیش‌بینی‌های ظاهربینانه آنان را باطل کرد و در حالی که حتی ذره‌ای خیال نمی‌کردند که یک دختر که در سنت عرب هیچ جایگاهی ندارد بتواند معجزه‌وار مایه خیر و برکت نسل پیامبر و ماندگاری ابدی شجره پیامبر شود و بنی‌هاشم با همه معروفیتش از آن پس با نام دختری، بسیار بلند آوازه‌تر از پیش شود.

مصداق بارز کوثریت فاطمه در ازدیاد نسل پیامبر(ص)
سوره کوثر قطعنامه و منشوری اساسی است که هر جزء آن در بردارنده امری مهم است. خداوند خطاب به پیامبر فرمودند: «إِنَّا أَعْطَیْنَاکَ الْکَوْثَرَ؛ همانا قطعأ ما به تو خیر کثیر عطا کردیم.» در میان همه قول‌های مختلف چون حوضی در بهشت و شفاعت پیامبر و وعده پیروزی‌های پیامبر در جنگ با مشرکان علی رغم همه مشکلات و کمی یاران که در تفاسیر مختلف از کلمه کوثر آمده است، اعطای خیر کثیر و فراوان به پیامبر مصداقی بارز دارد که در ازدیاد نسل پیامبر و خیر و برکت در آنها و جاری و ساری شدن این نسل در کره خاکی آن هم بر خلاف قواعد و سنت بشری از جانب فرزند دختر است. به کار بردن کلمه اعطاء به جای افعالی از این قبیل نشان از نهایت شوکت و منزلت تحفه‌ای است که خداوند در نهایت عظمت و قدرت با همه مأمورانش مدتی قبل از تولد حضرت زهرا با قطعیت تمام خبرش را به پیامبر داده است.

نعمت عظیم خلقت این بانو و اعطاء آن به پیامبر آن قدر عظیم است که پیامبر در آیه «فَصَلِّ لِرَبِّکَ وَانْحَرْ؛ پس براى پروردگارت نماز گزار و قربانى کن» که «نحر» به عبادت با حالتی خاص چون عبادت فرشتگان همراه با تکبیر و بلند کردن دست‌ها در مقابل صورت(حالت قنوت) توصیه شده است و  به حق سپاس چنین نعمتی از سوی پیامبر و حتی به نیابت از خلایق که قادر به درک عظمت وجود این بانو نیستند، با عبادتی خاص و با حصول شرایط ویژه که مجری آن فقط خیر البشر و برترین انبیاء باشد شاید تا حدودی حاصل شود.

خلقت فاطمه(س) ابتریت دشمنان را به همراه داشت
 «إِنَّ شَانِئَکَ هُوَ الْأَبْتَرُ؛ دشمنت خود بى تبار خواهد بود» چنین معنی می یابد که آن همه اولاد ذکور دشمنان و فخرفروشی در ادامه نسلشان به کجا رفت که تاریخ نامی هر چند کوچک حتی از نسل اول آنها نبرده است؛ در حالی که فرزندان امامان معصوم با فاصله بسیار از اجدادشان و حتی در سطح جزئی‌تر، منسوب بودن به کدام معصوم «علوی و حسینی و موسوی و حسنی و ...» در طول قرنها علیرغم داشتن دشمنان بسیار و به شهادت رساندن بسیاری از آنها، همچنان در جهان رو به ازدیاد بوده و تحت ظل امام عصر قرار دارند. از دیگر سو می‌توان گفت وجود فاطمه(س) باعث ابتریت دشمنان پیامبر(ص) شد؛ شاید بتوان گفت یکی از مصادیق خیرات و برکات حضور فاطمه(س) در دنیا، ابتریت دشمنان پیامبر(ص) شد.  

خلقت پنج تن آل‌عبا پیش از خلقت آدم(ع)
نسل فاطمه زهرا ماندگار است؛ چرا که نور فاطمه و اولاد او قبل از خلقت بشر و هستی روشن شده است. از پیامبر(ص) درباره معنای «عالّین» پرسیدند آنجا که خداوند از ابلیس درباره علت عدم سجده می‌پرسد و در ادامه می‌فرماید: «... أَسْتَکْبَرْتَ أَمْ کُنْتَ مِنَ الْعالین‏؛ آیا تکبّر کردی یا از [جمله‏] برترى‏جویانى؟»  رسول خدا فرمود: من، علی، فاطمه،حسنو حسین(ع) بیش از دو هزار سال قبل از خلقت آدم (ع) در برابر عرش پروردگار جهانیان بودیم و او را تسبیح می‌کردیم و فرشتگان به تسبیح ما، تسبیح می‌گفتند .هنگامی که خداوند آدم را آفرید، به فرشتگان امر کرد که آدم را سجده کنند ولی به ما پنج تن نفرمود که آدم را سجده کنیم. تمام فرشتگان بر آدم سجده نمودند به جزء ابلیس که از این فرمان الهی سر باز زد و بر آدم سجده نکرد .سپس خداوند متعال فرمود : «أَسْتَکْبَرْتَ أَمْ کُنْتَ مِنَ الْعالین» و عالین یعنی از این پنج تن که نام‌هایشان در زیر عرش الهی نوشته شده است .پس ما آن در هستیم که از آن به سوی خدا می‌روند و به سبب ما هدایت می‌شوند.»

اهل‌بیت(ع) نوری که هرگز خاموشی ندارد
لذا چنین تداومی در نسل پیامبری که فرزند ذکوری از ایشان به جای نمانده در طول تاریخ معجزه‌ای عظیم است و از مسلمات است که تاریخ هیچ نسلی را به بلندای نسل پیامبر(ص) آن هم از جانب فرزند دختری در خود سراغ ندارد، چراغی که هیچ قدرت و هیچ دسیسه‌ای قادر به خاموش کردن آن نشد و نخواهد شد. خداوند در آیه8 سوره صف می‌فرماید: یُریدُونَ لِیُطْفِؤُا نُورَ اللَّهِ بِأَفْواهِهِمْ وَ اللَّهُ مُتِمُّ نُورِهِ وَ لَوْ کَرِهَ الْکافِرُون‏؛ مى‏خواهند نور خدا را با دهان خود خاموش کنند و حال آنکه خدا -گر چه کافران را ناخوش اُفتد- نور خود را کامل خواهد کرد.»

تابلویی از قدیریان(آسمان حسین) ـ دیدار حضرت زینب(س) با زهرا(س) در آسمان‌ها

مسلماً و بدون اغراق می‌توان گفت تنها میلاد مسیح از دامن حضرت مریم معجزه نیست بلکه اعطای زهرا به عنوان ادامه‌دهنده شریعت جاودانی اسلام و تثبیت اصل امامت، معجزه‌ای بزرگ و خارج از فرضیه‌ها است که تا دنیا، دنیاست نتایج و آثار این معجزه الهی از این شجره پرخیر و برکت نیز ادامه دارد.

وجه تشابه ماجرای مریم(س) با فاطمه(س)
سخن در مورد جایگاه حضرت زهرا در مقایسه با مریم بنت عمران از مسائل مهمی است که اندیشمندان بسیاری به بررسی ابعاد آن پرداخته‌اند که ما به روایتی از امام‏ جعفر صادق(ع) رجوع می‌کنیم که فرمودند: « فاطمه را محدّثه نامیدند زیرا ملائکه از آسمان هبوط می‌کردند و به او ندا می‌دادند همانگونه که به مریم دختر عمران ندا می‌دادند و می‌گفتند: اى فاطمه، حقیقتاً خدا تو را بر گزید و پاک قرار داد و برگزید بر زنان همه جهانیان، اى فاطمه! قنوت بجاى آور براى پروردگارت سجده کن ورکوع کن‏ با راکعین(اشاره به آیه43 آل‌عمران خطاب به مریم^(س)) سپس بر او حدیث نقل مى‌کردند و او بر آنها حدیث مى‏نمودند (شاید اشاره باشد که صحبت می‌کردند) حضرت در یک شبى به آنها فرمود: «آیا مریم بر زنان عالمیان فضیلت ندارد؟ آنها گفتند: به درستى که مریم بزرگ وسیده زنان زمان خود بود و خداوند متعال شما را سیّده و بزرگ زمان خود و زمان او و بزرگ زنان (زنان جهانیان) از روز اول تا آخرین قرار داد»؛ إنما سمّیت فاطمة محدّثه لاّن الملائکة کانت تهبط من السّماء فتنادیها کما تنادى مریم بنت عمران فتقول:یا فاطمه، انّ اللّه اصطفیک وطهّرک واصطفیک على نساء العالمین -یا فاطمة - اقنتى لربّک واسجدى وارکعى مع الراکعین(43 آل عمران) فتحّدثهم ویحّدثونها، فقالت لهم ذات لیلة: الیست المفضّلة على نساء العالمین مریم بنت عمران؟فقالوا: انّ مریم کانت سیّده نساء عالمها وانّ اللّه عّز وجل ّجعلک سیّده نساء عالمک و عالمها وسیّده نساء الاوّلین والاخرین.