شاخصه‌های یک خانواده فاطمی چیست؟

* مشروح این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید:

به نظر شما شاخصه‌های یک خانوادۀ فاطمی چیست وچطور می‌توانیم از ارزش‌ها و شاخصه‌های زندگی حضرت فاطمۀ زهراء(س) در زندگی امروزمان بهره‌مند شویم؟

حجت‌الاسلام بصیری: اینکه شما به تعبیر «خانوادۀ فاطمی» اشاره کردید، نکته‌ای دقیق و بسیار حائز اهمیت است و این امری است که امروزه ما به عنوان محبان و شیعیان آن حضرت (سلام‏‌الله علیها) باید ضمن آگاهی از آنها، در عمل به آنها نیز سرآمد باشیم. یکی از بزرگ‌ترین تجلیّات اهل‌بیت (علیهم‌السلام) مربوط به مسألۀ خانواده است و به عبارت دیگر، نخستین ویژگی که می‌تواند معرّف آن بزرگواران باشد، بُعد خانوادگی و ارزش‌های نهفته در این خانواده نورانی است و ما نیز باید الگوهای خود در تمام زمینه‌ها از جمله خانواده را عالی‌ترین هادیان بشریت یعنی حضرات معصومین(ع) قرار دهیم. جالب است که در حدیث شریف کساء وقتی به معرفی اهل‌بیت (علیهم‌السلام) پرداخته می‌شود، آنچه نمود بیشتری دارد، بحث خانواده و اهلیت است، هنگامی که جبرئیل پرسید: «و من تحت الکساء؟» جواب آمد: «هُمْ فاطِمَةُ وَ اَبُوها وَ بَعلُها وَ بَنُوها»؛ فاطمه است و پدرش و شوهرش و پسرانش یعنی مرکزیت با فاطمه است.

محور و ستون در خانواده «مادر» است، درست است که پدر از جهت حقوقی و پشتیبانی مدیر و گردانندۀ زندگی است، اما باید با تمام وجود اذعان داشت که مدیر داخلی خانه، مدیر تربیتی و پرورشی و همچنین مدیر اخلاقی در محیط خانواده، مادران هستند و در دامن چنین مادرانی است که انسان‌های بزرگ، کارآمد و مفید رشد پیدا می‌کنند. برای بهره‌مندی از شاخصه‌ها و ارزش‌های خانوادۀ فاطمی نباید خودمان را به دردسر بیاندازیم و آن را امری سخت و دشوار تلقی کنیم، طوری که نتوانیم آنها را بکار بگریم، بلکه الگوگیری از فاطمۀ زهراء(س) و ارزش‌های خانوادۀ فاطمی آن چیزی است که خداوند به وسیلۀ اهل‌بیت (علیهم‌السلام) توجهات ما را نسبت به آنها جلب کرده و راه بهره‌گیری از آنها را نیز برایمان آسان قرار داده است. رفتارهای حضرت زهراء (سلام‏‌الله علیها) در عبادت، همسرداری و فرزندپروری و ...، همگی شاخصه‌های رفتاری زندگی و خانوادۀ فاطمی است که ما به عنوان شیعیان آن حضرت شایسته است نسبت به آنها پایبند باشیم. حضرت زهرا(س) در حدیثی می‌فرماید: «إنْ کُنتَ تَعمَلُ بِما أمَرناکَ و تَنتَهی عَمّا زَجَرناکَ عَنهُ فَأنتَ مِن شیعَتِنا و إلاّ فَلا»، اگر به آنچه تو را به آن فرمان مى‌دهیم عمل کنى و از آنچه برحذر مى‌داریم دورى کنى، از شیعیان ما هستی وگرنه هرگز. (بحارالأنوار، ج68، ص155).

اینکه امروزه بدانیم حضرت زهراء (سلام‌‏الله علیها) در تربیت فرزند چه شاخصه‌های رفتاری مدنظر داشته‌اند، بسیاری از معضلات و مشکلات ما را در نحوۀ برخورد با فرزندان اصلاح می‌کند. یکی از راهکارهای بسیار مناسب و اثرگذار این است که هنرمندان ما بیش از پیش به عرصۀ‌های دینی ورود کنند و با گونه‌های مختلف داستان‌نویسی و به تصویر کشیدن معارف و مفاهیم زندگی اهل‌بیت (علیهم‌السلام) باعث بهره‌گیری بیشتر از این آموزه‌های ناب الهی شوند.

به نظر شما چه موانعی در این مسیر وجود دارد؟

حجت‌الاسلام بصیری: نخستین مانعی که بر سر راه بهره‌گیری از ارزش‌ها و شاخصه‌های فاطمی(س) وجود دارد، مانع معرفتی است که یکی از مصادیق آن این جمله است: «ما کجا و اهل‌بیت (علیهم‌السلام) کجا!» این تعبیری است که امروزه برخی مردم آن را مطرح می‌کنند، این حرف جز توجیه به دلیل تنبلی و سستی ما در تبعیت و اطاعت از فرمایشات اهل‌بیت (علیهم‌السلام) نیست، درست است که جایگاه ما انسان‌ها با مقام و منزلت اهل‌بیت (علیهم‌السلام) قابل مقایسه نیست و آنان بر فراز قلّه ارزش‌های الهی و ما در سطح زمین قرار داریم، اما این بدین معنا نیست که به جهت این اختلاف سطح، اصلاً سعی نکنیم با تبعیت از آنان خود را به آن ذوات مقدّس شبیه و نزدیک کنیم، بلکه باید با توکل به خدا و همت خود از سطح فاصله بگیریم و روز به روز این فاصله را بیشتر کنیم و تا جایی که می‌توانیم خود را به بالای قلّه برسانیم.

مؤمنان دارای درجاتی هستند و ما هر قدر بتوانیم خود را به اهل‌بیت (علیهم‌السلام) نزدیک کنیم، درجۀ ایمان ما نیز افزایش پیدا می‌کند. امیر‏المؤمنین(ع) در بیانی فرمود: «أَلَا وَ إِنَّکُمْ لَا تَقْدِرُونَ عَلَی ذَلِکَ، وَ لَکِنْ أَعِینُونِی بِوَرَعٍ وَ اجْتِهَادٍ وَ عِفَّةٍ وَ سَدَاد»؛ بدانید که شما چنین نتوانید کرد، اما مرا با تقوا، تلاش و عفت و درستی ورزیدن یاری کنید. حضرت علی(ع) در این کلام دارند ما را به حرکت وا می‌دارند، اینکه ساکن نباشیم و در مسیر حرکت، تلاش و پویایی داشته باشیم.

دومین مانعی که در این مسیر وجود دارد به برداشت نادرت ما نسبت به دستگیری و شفاعت آن بزرگواران برمی‌گردد. بر اساس روایات، اهل‌بیت (علیهم‌السلام) به ویژه حضرت زهراء (سلام‌‏الله علیها) و امام حسین و امام رضا (علیهم‌االسلام) در موقعیت‌های مختلف برای شفاعت و یاری محبان و شیعیانشان حاضر می‌شوند، در اینجا باید به این نکته اشاره کرد که برخی به دنبال بهره‌مندی از این شفاعت هستند، اما نمی‌خواهند به بعضی از ارزش‌ها و اصول اساسی پایبند باشند و قائل بر این هستند که هر طوری و به هر سبک و روشی می‌توان زندگی کرد و بسیاری از ارزش‌های الهی سفارش شده به آن را می‌توان نادیده گرفت و از سویی در سرای دیگر از شفاعت و دستگیری حضرات معصومین (ع) نیز می‌توان بهره برد، این بیانگر فهم و برداشت نادرست نسبت به مسألۀ شفاعت و مانعی بر سر این راه است که ما به ارزش‌های فاطمی و علوی در محیط خانواده دست یابیم.

 پیامبر اکرم (ص) در تقسیم‌بندی امور زندگی برای حضرت علی(ع) و حضرت زهراء (سلام‏الله علیها) کارهای داخل خانه را به فاطمۀ زهراء(س) و کارهای خارج از خانه را به امیر‏المؤمنین(ع) سپردند که هر دو بزرگوار از این تقسیم‌بندی پیامبر(ص) نیز بسیار خوشنود شدند. لطفاً کمی دربارۀ نحوۀ رفتار حضرت فاطمه(س) در محیط خانه توضیحی دهید.

حجت‌الاسلام بصیری: در ابتدا باید به این نکته اشاره داشت که گرچه فاطمۀ زهراء(س) بیشتر در محیط خانه بودند، اما همین بانوی بزرگوار در صورت ضرورت در محیط اجتماعی نیز شرکت می‌کردند، به عنوان مثال، در گزارشات تارخی نقل شده که حضرت زهراء (سلام‌‏الله علیها) حتی در برخی نبردها همراه پیامبر و امام علی(ع) جهت کمک به آن بزرگواران در راستای جراحاتی که ممکن بود بر حضرات وارد شود، شرکت می‌کردند. از طرفی بارها پیش آمده که حضرت علی(ع) که امورات خارج از خانه را عهده‌دار بودند، در محیط خانه به فاطمۀ زهراء(س) کمک می‌کردند، لذا تقسیم‌بندی صورت گرفته توسط پیامبر(ص) در شرایط عادی زندگی است، اما هر موقع ضرورت پیدا می‌کرد حضرت علی(ع) در محیط خانه و همچنین حضرت زهراء (سلام‌‏الله علیها) در اجتماع به یاری یکدیگر می‌شتافتند. حضرت فاطمه(س) پس از رحلت پیامبر(ص) به درِ خانۀ انصار و مهاجرین می‌رفتند و آنان را متوجه وظیفه‌شان در حمایت از امیر‏المؤمنین (علیه‏السلام) ـ با توجه به جریان غدیر خم ـ می‌کردند.

یکی از دلایلی خشنودی حضرت زهراء (سلام‏‌الله علیها) از این تقسیم‌بندی پدرشان، علاوه بر اینکه کمتر در مقابل نامحرمان قرار دارند، این است که اصل تقسیمِ کار حائز اهمیت است، در همین راستا باید گفت وقتی در زندگی تقسیم کار وجود داشته باشد، اختلاف میان اعضای خانواده به کمترین حد می‌رسد.

مهم‌ترین کار حضرت زهراء (سلام‏‌الله علیها) در خانه، مدیریت داخلی و اجرایی خانواده بوده است که یکی از آنها، تربیت فرزند و مدیریت و ادارۀ خود همسر است، در واقع می‌توان گفت بزرگ‌ترین نقش را در ادارۀ خانواده «مادر» دارد و این وقتی محقق می‌شود که محور فعالیت‌های زن در کانون خانه باشد، در همین راستا اسلام بار اقتصادی خانه را نیز از دوش زنان برداشته تا با آنان فراغت بیشتر بتواند امور داخل خانه را پیگیری کند.