هشدار قرآن کریم نسبت به خطر«ارتجاع»

ارتجاع خطرناک است؛ من وظیفه دارم خطر را به مردم بگویم

رهبر انقلاب: راجع به آسیب‌شناسی انقلاب هم چون وقت دیگر کم است و به ظهر نزدیکیم، من یک جمله‌ی کوتاه عرض میکنم. یکی از مهم‌ترین آفتهای همه‌ی انقلابها ارتجاع است. ارتجاع یعنی چه؟ یعنی این حرکتی که انقلاب شروع کرده بود و ملّت داشتند در این مسیر با نیروی انقلابی و با سرعت حرکت میکردند، در یک جاهایی سست بشوند، بعد متوقّف بشوند، بعد برگردند؛ این ارتجاع است؛ ارتجاع یعنی برگشت. همه‌ی انقلابهای بزرگ تاریخ که ما آنها را می‌شناسیم -مثل انقلاب فرانسه، مثل انقلاب روسیه و انقلابهایی که در کشورهای آفریقا و آمریکای لاتین و جاهای دیگر اتّفاق افتاد- تقریباً بدون استثنا در سالهای اوّل عمر خودشان به این بلیّه دچار شدند؛ اینکه چهل سال بگذرد و شعارهای انقلاب دست نخورد، تکان نخورد، در هیچ‌کدام از این انقلابها وجود ندارد؛ ما توانستیم این شعارها را حفظ کنیم. امّا خطرناک است؛ من وظیفه دارم خطر را به مردم عزیزمان بگویم.

ما اگر به سمت اشرافیگری حرکت کردیم، این رفتن به سمت ارتجاع است؛ اگر به جای توجّه به طبقه‌ی ضعیف، دل‌سپرده‌ی طبقات مرفّه و زیاده‌خواه در کشور شدیم، این حرکت به سمت ارتجاع است؛ اگر به جای تکیه‌ی به مردم به خارجی‌ها تکیه کردیم، امیدمان را به بیگانه‌ها بستیم، این حرکت در سمت ارتجاع است؛ این نباید اتّفاق بیفتد. نخبگان جامعه باید حواسشان باشد، مدیران جامعه باید حواسشان باشد. مدیران کشور باید بشدّت مراقبت کنند، مردم هم نگاه کنند، با حسّاسیّت دنبال کنند رفتار ماها را، رفتار مدیران را؛ با حسّاسیّت. ارتجاع چیز خطرناکی است. ارتجاع وقتی اتّفاق می‌افتد، معنایش این است که همان آدمهای انقلابیِ سابق سرِ کارند امّا خط را عوض کرده‌اند، راه را عوض کرده‌اند؛ کأنّه انقلاب شده بود برای اینکه آنها بروند و ما بیاییم سرِ کار! برای این [کار] که انقلاب نشد؛ انقلاب یعنی دگرگونی، انقلاب یعنی تغییر مسیر، انقلاب یعنی یک هدفهای والائی را در نظر گرفتن و به سوی آنها حرکت کردن؛ اگر از این هدفها فراموش کردیم، دیگر انقلاب نیست.

خطر ارتجاع، مسئله و آفتی نیست که تنها دامن گیر انقلاب های مختلف جهان شود بلکه ادیان الهی پس از گسترش، توحید و یگانه پرستی، پس از کفر و شرک در جامعه هم می تواند دچار خطر ارتجاع گردد تا جایی که قرآن کریم نسبت به این مسئله موضع گیری نموده است و مسلمین را از خطر آن هشدار داده است. 

وَ ما مُحَمَّدٌ إِلاَّ رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِ الرُّسُلُ أَ فَإِنْ ماتَ أَوْ قُتِلَ انْقَلَبْتُمْ عَلي‏ أَعْقابِکُمْ وَ مَنْ يَنْقَلِبْ عَلي‏ عَقِبَيْهِ فَلَنْ يَضُرَّ اللَّهَ شَيْئاً وَ سَيَجْزِي اللَّهُ الشَّاکِرينَ

محمد (صلّی اللّه علیه و آله و سلّم) جز یک پیامبر نیست که پیش از او نیز پیغمبرانی بودند و درگذشتند، آیا اگر او به مرگ یا شهادت درگذشت شما باز به دین جاهلیّت خود رجوع خواهید کرد؟ پس هر که مرتد شود به خدا ضرری نخواهد رسانید، و البته خدا جزای نیک اعمال به شکرگزاران عطا کند.

(144-آل عمران)

مرحوم علامه طباطبائی(ره) ذیل آیه فوق در تفسیر المیزان، دلالت این آیه را بر موضوع ارتجاع تایید کرده و می فرماید: 

انقلبتم على اعقابكم ) انقلاب بر عقبين (دو پاشنه ) بنا به گفته راغب به معناى اين است كه فلانى متمايل به برگشتن شد و برگشت و جمله : (انقلب على عقبيه ) نظير جمله (رجع على حافرته ) و جمله : (ارتدا على آثارهما قصصا)، و كلمه : رجع همه به معناى برگشتن به محل اول يا حال اول است.

و چون در آيه مورد بحث انقلاب بر اعقاب را جزاى شرطى قرار داده كه عب ارت است از مرگ و يا كشته شدن رسول خدا (صلى الله عليه و آله )، اين معنا را مى فهماند كه منظور از برگشت، برگشتن از دين است، نه برگشتن از كار جنگ، چون هيچ ارتباطى ميان فرار از جنگ با مرگ و يا قتل رسول خدا (صلى اللّه عليه و آله ) نيست، و تنها رابطه و نسبتى كه تصور دارد بين مرگ آن جناب و برگشتن از ايمان به كفر است، و دليل بر اينكه مراد اين است، جمله : (و طائفه قد اهمتهم انفسهم يظنون باللّه غير الحق ظن الجاهليه...) مى باشد كه در آيات بعد قرار دارد و بيانگر حال همين اشخاص است كه اگر رسول خدا (صلى اللّه عليه و آله ) از دنيا برود از دين خدا بر مى گردند، چون غير از حفظ منافع دنيائى خود هيچ همى ندارند، اگر بدين خدا هم مى گروند براى تاءمين همين منافع است، در نتيجه مادام كه از پستان دين مى دوشند دين دارند، و از آن دم مى زنند، همينكه منافعى بر ايشان نداشت، و بلكه به منافع دنيائى شان لطمه زد از آن بر مى گردند، و آنها كه در جنگ احد با شنيدن قتل رسول خدا (صلى اللّه عليه و آله ) برگشتند، (از دين برگشتند نه از جنگ )، علاوه بر اينكه نظير آن فرارى كه در احد از اين طايفه سر زد، در غير احد از قبيل جنگ حنين و خيبر و غير آن دو نيز سر زد، و خداى تعالى در آن دو جريان چنين خطابى به آنها نكرد، و از فرار و پشت كردنشان به جنگ، چنين تعبيرى نكرد و نفرمود: شما در خيبر و حنين (انقلبتم على اعقابكم ) بلكه تنها فرمود (و در روز حنين وقتى از كثرت جمعيت خود مغرور شديد، همين باعث شد كه كارى از پيش نبريد، و زمين با همه فراخ و وسعتش بر شما تنگ شود و در آخر فرار كنيد) پس حق اين است كه مراد از انقلاب على الاعقاب، برگشتن به كفر سابق است، نه فرار از جنگ.

حاصل آنکه خطر ارتجاع نه تنها انقلاب های جهان را تهدید می کند بلکه قرآن کریم در زمان حیات رسول خدا، امت مسلمان را نسبت به خطر ارتجاع بعد از وفات یا شهادت رسول گرامی اسلام هشدار داده است. 

 چند ساعتی از شهادت رسول گرامی اسلام (ص) نگذشته بود تا هشدار قرآن کریم در جامعه اسلامی بعد از پیامبر(ص) صورت عینی یافت و آفت ارتجاع به وقوع پیوست. 

هنوز ساعتی از شهادت نبی اکرم(ص) نگذشته بود و دفن پیامبر(ص) صورت نپذیرفته بود تا عده ای از خواص و منافقین در سقیفه بنی ساعده جمع شدند و یکی از مهم ترین دستورات الهی و سفارشات نبی مکرم اسلام(ص) را کنار گذاشتند. 

همان اصلی کنار زده شد که پس از نزول حکم از طرف خداوند و معرفی اش توسط نبی اکرم(ص)، خداوند امت را به اکمال دین، اتمام نعمت و رضایت از اسلام بشارت داد و آن اصل اساسی دین چیزی جز ولایت بلافصل امیرالمومنین علی علیه اسلام نبود. 

وقتی انقلاب جامع نبی اکرم(ص) تنها ساعتی پس از شهادت ایشان دچار ارتجاع می شود، به طریق اولی انقلاب خمینی کبیر(ره) هم که الهام گرفته از همان انقلاب جامع نبوی بود، از آن خطر و آفت مستثنی نخواهد بود. 

حال که دانستیم جامعه نبوی پس از ایشان دچار ارتجاع شده بود، رفتار و سیره اهل بیت عصمت و طهارت(ع) در مقابله و مواجهه با آن می تواند الگوی بسیار مناسبی برای مبارزه با ارتجاع در طول تاریخ بشریت تلقی گردد. 

قیام و صبر امیرالمومنین(ع)؛ مظهر مبارزه با ارتجاع 

پس از این که جانشینی امیرالمومنین(ع) و ولایت و خلافت آن حضرت غصب گردید و اولین قدم برای تحقق انحراف و ارتجاع در انقلاب جامع نبوی(ص) رقم خورد، امیرالمومنین(ع) علیه این ارتجاع قیام و مبارزه نمود. 

بیعت نکردن با غاصبین حق ولایت، تبدیل شدن منزل امیرالمومنین(ع) به تجمع گاه مخالفینِ طواغیت زمان، محاجه و مناظره امیرالمومنین(ع) با خلفا و روشنگری،یادآوری و طلب استمداد از مهاجرین و انصار برای اعاده خط اصیل انقلاب جامع نبوی و حکم الهی،  تنها و تنها بخشی از مبارزه ی مجاهدانه امیرالمومنین(ع) در مقابله با ارتجاع انقلاب جامع نبوی بود. 

اما نکته جالب تر ماجرا اینجاست که حتی زمانی که امیرالمومنین(ع) بنا به مصلحت اسلام احساس تکلیف کرد تا صبر نماید؛ حتی دوران صبر ایشان هم مظهر مبارزه با ارتجاع بود. 

نقل بخشی از روایت تاریخی زیر می تواند به اثبات این مدعا کمک نماید: 

امیرالمومنین(ع) در پاسخ به جسارت خلیفه دوم، دلیل صبرشان را در مقابله با غاصبان حق ولایت و خلافت ترس از ارتداد مردم بیان می دارند. علی(ع) می دانست که مردم تازه مسلمان شده بودند و اسلام تازه شکل گرفته بود و اختلاف و قیام در آن برهه زمانی شاید منجر به بازگشت مردم از ایمان به کفر و در نتیجه ارتداد آن ها می گشت لذا امیرالمومنین(ع) فلسفه سکوت و صبر خود را هم، مبارزه با ارتجاع بیان می دارد. به همین جهت است که می توان قیام و صبر علی (ع)، هردو را به عنوان مظهر مبارزه با ارتجاع و انحراف دانست. 

فاطمه زهرا(س)؛ شهیده راه مبارزه با ارتجاع

پس از غصب خلافت و غصب فدک، فاطمه زهرا(س) پا به پای امیرالمومنین(ع) به مبارزه با انحراف و ارتجاع دین پدر بزرگوارشان می پردازند. چه آن زمان که به محاجه و مناظره با خلفا و غاصبان ولایت و خلافت امیرالمومنین(ع) می پردازند، چه آنجا که چهل شبانه روز به درب خانه مهاجرین و انصار می روند و واقعه غدیر را برای مردم یادآوری می نمایند، چه آن زمان که در مسجد پیامبر خطبه می خوانند و چه آن زمان که در راه همین مبارزه ها و مجاهده ها شهیده می شوند و جانشان را تقدیم می کنند؛ همه و همه مبارزه با ارتجاع و انحراف دین الهی و سیره نبی اکرم(ص) بود. 

حضرت زهرا(س) در فراز های مختلف خطبه فدکیه ضمن توجه دادن به گذشته مردم مدینه که روزگارانی در زندگی جاهلی خود غوطه ور بودنداز طرفی  و نقش دین الهی و سیره پیامبر(ص) در رشد و تشخص امت از طرف دیگر، انحراف هایی را که عده ای در دین وارد کردند و ظلم هایی را که به  اهل بیت پیامبر(ص) وارد آوردند متذکر می شوند و گویی به روشنگری و مبارزه با ارتجاع انقلاب جامع نبوی (ص) می پردازند. به عنوان نمونه به یک فراز از آن خطبه با عظمت بسنده می کنیم: 

ثم عطفت على قبر النبیّ صلى اللَّه علیه و آله، و قالت:

سپس آن حضرت رو به سوى قبر پیامبر کرد و فرمود:

قَدْ کانَ بَعْدَکَ اَنْباءٌ وَهَنْبَثَةٌ - لَوْ کُنْتَ شاهِدَها لَمْ تَکْثِرِ الْخُطَبُ

بعد از تو خبرها و مسائلى پیش آمد، که اگر بودى آنچنان بزرگ جلوه نمى‌‏کرد.

اِنَّا فَقَدْ ناکَ فَقْدَ الْاَرْضِ وابِلَها - وَ اخْتَلَّ قَوْمُکَ فَاشْهَدْهُمْ وَ لا تَغِبُ

ما تو را از دست دادیم مانند سرزمینى که از باران محروم گردد، و قوم تو متفرّق شدند، بیا بنگر که چگونه از راه منحرف گردیدند.

قیام امام حسین(ع)؛ انقلاب جامع علیه ارتجاع 

اگر حرکت نبی اکرم(ص) را انقلاب جامع نبوی بدانیم باید قیام امام حسین (ع) را انقلاب جامع علیه انحراف و ارتجاع همان انقلاب جامع نبی اکرم(ص) نام گذاری کنیم. چرا که اساسا اباعبدالله علیه السلام خود، فلسفه قیام با عظمت خود را اصلاح انحرافاتی که در دین جدشان وارد آوردند می دانند. 

امام حسین علیه السلام هنگام خروج از مدینه درنامه ای که به برادرشان محمد حنفیه نوشتند فلسفه قیام خود را اینگونه توضیح دادند: 

إِنّى لَمْ أَخْرُجْ أَشِرًا وَلا بَطَرًا وَلا مُفْسِدًا وَلا ظالِمًا وَإِنَّما خَرَجْتُ لِطَلَبِ الاِْصْلاحِ فى أُمَّةِ جَدّى، أُريدُ أَنْ آمُرَ بِالْمَعْرُوفِ وَأَنْهى عَنِ الْمُنْكَرِ وَأَسيرَ بِسيرَةِجَدّى وَأَبى عَلِىِّ بْنِ أَبيطالِب»;

 «من از روى خود خواهى و خوشگذرانى و يا براى فساد و ستمگرى قيام نكردم، من فقط براى اصلاح در امّت جدّم از وطن خارج شدم، مىخواهم امر به معروف و نهى از منكر كنم و به سيره و روش جدّم و پدرم على بن ابيطالب عمل كنم».

در همین راستا شیخ محسن ابوالحب حویزی از شعرای قرن سیزدهم قمری نوشته ای زیبا از قول ابی عبدالله علیه السلام خلق کرده است: 

و ان کان دین جدی محمد(ص)، لم یستقم الا بقتلی؛ فیاسیوف خذینی 

اگر دین جدم محمد (ص) راه اصلاحی جز شهادت من ندارد؛ پس ای شمشیر ها مرا دربر بگیرید

همه این ها تنها بخشی از سیره اهل بیت علیهم السلام در مبارزه با ارتجاعِ انقلاب جامع نبی اکرم(ص) بود. نتیجه آنکه؛ وقتی حرکت و  انقلاب جامع نبی اکرم(ص) را پس از ایشان دچار ارتجاع می نمایند به طریق اولی انقاب خمینی کبیر(ره) که شاگرد مکتب با عظمت نبی اکرم(ص) می باشد از دچار شدن به خطر ارتجاع مستثنی نخواهد بود. حرکت و انقلاب جامع نبوی بعد از وجود نازنین ایشان انقلابی هایی چون اهل بیت عصمت و طهارت(ع) داشت که مجاهدانه علیه ارتجاعِ آن انقلاب عظیم مبارزه می کردند و همواره خط اصیل حق و اسلام ناب را حفظ می نمودند؛  اما نکته مهم این جاست که انقلابی های مبارز علیه ارتجاع در انقلاب خمینی کبیر(ره) چه کسانی هستند تا به پیروی از سیره اهل بیت (ع) به قیام علیه ارتجاع و انحراف بپردازند. 

همه اقشار جامعه بخصوص رسانه ها، قشر نخبگان، طلاب و دانشجویان علی الخصوص جنبش های دانشجویی  باید صف اول این نوع انقلابی گری علیه ارتجاع و انحراف آن هم از روش های صحیح، معقول و مشروع باشند.