دلیل تغییر قبله مسلمانان از بیت المقدس به خانه کعبه چه بود؟

آیه 141:

تِلْكَ أُمَّةٌ قَدْ خَلَتْ لَهَا مَا كَسَبَتْ وَ لَكُمْ مَا كَسَبْتُمْ وَ لاَ تُسئَلُونَ عَمَّا كَانُواْ يَعْمَلُونَ‏

ترجمه:

(به هر حال) آن امّت بگذشت، آنچه آنان بدست آوردند براى خودشان است و آنچه شما بدست آوردید براى خودتان است و شما از آنچه آنان كرده‏اند، سؤال نخواهید شد.

* پيام ها                      

1- در كسب خوشبختى، تكیه به گذشتگان و تاریخ پدران، چاره‏ساز نیست. «لها ما كسبت ولكم ما كسبتم»

گیرم پدر تو بود فاضل‏ از فضل پدر، تو را چه حاصل

2- هر امّتى، تنها مسئول عمل خویش است. «لا تسئلون عمّا كانوا یعملون»

آيه 142:                     

سَيَقُولُ السُّفَهَآءُ مِنَ‏النَّاسِ مَا وَلَّهُمْ عَنْ قِبْلَتِهِمُ الَّتِى كَانُواْعَلَيْهَا قُلْ لِلَّهِ المَشْرِقُ وَالمَغْرِبُ يَهْدِى مَنْ يَشَآءُ إِلَى‏ صِرَطٍ مُّسْتَقِيمٍ‏

ترجمه:

بزودى بى‏خردان از مردم، خواهند گفت: چه چیزى آنها (مسلمانان) را از (بیت‏المقدّس،) قبله‏اى كه بر آن بودند برگردانید؟ بگو: مشرق و مغرب از آن خداست، هركه را بخواهد به راه راست هدایت مى‏كند.

* نکته ها                     

چون مشركان مكّه، كعبه را به بتخانه تبدیل كرده بودند، پیامبر اكرم و مسلمانان، سیزده سالى را كه بعد از بعثت در مكّه بودند، به سوى كعبه نماز نمى‏خواندند، تا مبادا گمان شود كه آنان به بت‏ها احترام مى‏گذارند. امّا بعد از هجرت به مدینه، چند ماهى نگذشته بود كه یهودیان زبان به اعتراض گشوده و مسلمانان را تحقیر كردند و گفتند: شما رو به قبله ما بیت‏المقدّس نماز مى‏خوانید، بنابراین پیرو و دنباله رو ما هستید و از خود استقلال ندارید. پیامبر اكرم صلى الله علیه وآله از این اهانت ناراحت شد و هنگام دعا به آسمان نگاه مى‏كرد، گویا منتظر نزول وحى بود تا آنكه دستور تغییر قبله صادر شد. پیامبر دو ركعت نماز ظهر را به سوى بیت‏المقدّس خوانده بود كه جبرئیل مأمور شد، بازوى پیامبر را گرفته و روى او را به سوى كعبه بگرداند. در نتیجه پیامبر صلى الله علیه وآله یك نماز را به دو قبله خواند و اكنون نیز در مدینه نام آن محلّ به مسجدِ قبلتَین معروف است. [1]

بعد از این ماجرا، یهود ناراحت شده و طبق عادت خود شروع به خرده‏گیرى كردند. آنها كه تا دیروز مى‏گفتند: مسلمانان استقلال ندارند و پیرو ما هستند، اكنون مى‏پرسیدند، چرا اینها از قبله‏ى پیامبران پیشین اعراض كرده‏اند؟ پیامبر اكرم صلى الله علیه وآله مأمور شد در جواب آنها پاسخ دهد: مشرق و مغرب از آنِ خداست و خداوند مكان خاصّى ندارد.

آرى، تغییر قبله، نشانه‏ى حكمت الهى است نه ضعف و جهل او. همچنان كه در نظام تكوین، تغییر فصول سال، نشانه‏ى تدبیر است، نه ضعف یا پشیمانى.

خداوند در همه جا حضور دارد و شرق و غرب عالم از آن اوست. پس جهت‏گیرى بدن به سوى كعبه، رمز جهت‏گیرى دل به سوى خداست. چه بسا افرادى به سوى كعبه نماز بگزارند، ولى قبله آنان چیز دیگرى باشد. چنانكه خواجه عبداللّه انصارى مى‏گوید:

قبله شاهان بود، تاج و كمند قبله ارباب دنیا، سیم وزر

قبله صورت‏پرستان، آب و گِل‏ قبله معنا شناسان، جان ودل

قبله تن‏پروران، خواب وخورشت‏ قبله انسان، به دانش پرورش

قبله عاشق، وصال بى‏زوال‏ قبله عارف، كمال ذى‏الجلال

* پيام ها                      

1- افرادى كه هر روز دنبال بهانه‏اى هستند تا از پذیرش حقّ طفره روند، سفیه هستند. [2] «سیقول السفهاء»

2- كسى كه دست خدا را در وضع یا تغییر احكام بسته بداند، سفیه و سبك مغز است. اعتراض به خداى حكیم و دانا، نشانه‏ى سفاهت است. «سیقول‏السفهاء»

3- مسلمانان باید توطئه‏ها و شایعات و سؤالات بهانه‏جویانه‏ى دشمن را پیش‏بینى كرده و با پاسخ به آنها، از نفوذ و گسترش آن پیشگیرى نمایند. «سیقول... قل»

4- اصل سؤال كردن مورد انتقاد نیست، روحیّه سؤال كننده مورد انتقاد است كه از روى اعتراض و اشكال‏تراشى مى‏پرسد. «ما ولاّهم عن قبلتهم»

5 - قداست و كرامت مكان‏ها و زمان‏ها، وابسته به عنایت پروردگار است، نه چیز دیگر. «لِلّه المشرق و المغرب»

6- تغییر قبله، یكى از نشانه‏هاى پیامبر اسلام در كتب آسمانى بود، لذا براى بعضى وسیله‏ى هدایت شد. «یهدى به من یشاء»

1) تفسیر نورالثقلین، ج‏1 ص 136

2) همانگونه كه در روایات به كسى كه آخرت خویش را فداى دنیا كند مجنون، و به پیروان رهبر فاسد فقیر، و آن كس كه دین خود را از دست بدهد، غارت زده گفته شده است.