استفاده از سیره فاطمه(س) در بهبود شرایط زندگی/ لزوم حفظ وحدت بر اساس رفتار فاطمه(س)

حجت‌الاسلام عباس سمیع‌زاده، کارشناس مسائل دینی در گفت‌وگویی با تسنیم به بازخوانی سیره و روش فاطمه زهرا(س) در زندگی  پرداخته است.

* به‌عنوان مدخل ورود به بحث درباره سیره و روش فاطمه زهرا(س) در زندگی ابتدا باید دانست که چگونه می‌توان نسبت به اهل‌بیت(ع) مودت داشت. تفاوت مودت با محبت در چیست؟

محبت، دوست داشتن معمول متعارف است. ممکن است من نسبت به شما محبت داشته باشم، اما مودتی ندارم. محبت اگر اوج بگیرد و به عالی‌ترین مرتبه برسد، به آن مودت می‌گویند، در این صورت فرد مؤمن علاوه بر اینکه ابراز محبت می‌کند، تبعیت نیز انجام می‌دهد و در واقع بر اساس میل محبوب خود عمل می‌کند، از این رو وجود مقدس رسول خدا(ص) نسبت به اهل‌بیت(ع) خود درخواست مودت کرده است. خداوند در این باره در آیه‎ای از قرآن می‌فرماید: «قُل لَّاأَسْأَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبَىٰ؛ ای پیامبر، بگو من از شما اجری جز مودت ورزیدن به نزدیکان نمی‌خواهم». مودت یعنی انسان منفعل نباشد و تنها در حبّ باقی نماند بلکه محبتش را به مودت تبدیل کند.

یک نکته جالب توجه اینکه اهل‌بیت(ع) نسبت به یکدیگر به آیه مودت عمل می‌کردند، یعنی نسبت به یکدیگر مودت داشتند. حضرت زهرا(س) وجود مقدسی بود که نسبت به پیامبر(ص) و امیرالمؤمنین(ع) مودت ورزید. اگر جانفشانی فاطمه(س) در پاسداری از حریم ولایت و حرف‌شنوی از امیرالمؤمنین(ع) در حساس‌ترین شرایط و در اوج فتنه‌ها را مطالعه می‌کنیم، بخشی از آن به‌علت ویژگی مودت ایشان است.

پیروی از اهل‌بیت(ع) وحدت‌زاست
همچنین با توجه به اینکه فرمودید فاطمه(س) در اوج مودت نسبت به امام خویش بودند، در تاریخ ملاحظه می‌کنیم از دستورات امیرالمؤمنین(ع) پیروی می‌کنند و برای جلوگیری از اختلاف‌افکنی میان امت اسلام اکثراً در سکوت به‌سر می‌برند و به گریه در فراق پیامبر(ص) و یا به تکمیل کردن صحیفه خود می‌پردازند، بنابراین می‌توان به‌پیروی از سیره حضرت زهرا(س) به خیلی از اختلافات مذهبی پایان داد؛ در واقع پیروی از ولایت اهل‌بیت و ائمه معصومین(ع) وحدت‌زاست. بنابراین همان طور که امام علی(ع) برای باقی ماندن اسلام از حق خود گذشتند و به اختلافات پایان دادند، ما نیز در شرایط فعلی باید از این سیره پیروی و از موضوعات تفرقه‌زا پرهیز کنیم. شیعه هرگز نباید دست مخالفان خود بهانه دهد. البته این موضوع را مدنظر داشته باشیم طرح موضوعات اختلافی در قالب مباحث علمی اشکالی ندارد بلکه حُسن کار است، اما اینکه در محافل مذهبی به مقدسات برادران مسلمان خود اهانت کنیم، اگر مغرضانه نباشد،‌ از سر جهالت و کم‌عقلی است، زیرا سیره اهل عترت(ع) بر این منوال نبود.

حضرت زهرای مرضیه نه‌تنها برای زنان بلکه برای برترین مردان عالم الگوست. امام زمان(عج) به‌عنوان منجی عالم بشریت حضرت زهرا(س) را اسوه حسنه خود معرفی می‌کند و امام رضا(ع) ایشان را حجت بر تمام ائمه(ع) غیر از پیامبر(ص) و امیرالمؤمنین(ع) می‌دانند و می‌فرمایند:‌ «نحْنُ حُجَجُ اللَّهِ عَلى خَلْقِهِ وَ جَدَّتُنا فاطِمَةُ حُجَّةُ اللَّهِ عَلَیْنا؛ ما حجت‌های خدا بر خلقش هستیم و جدّ ما فاطمه حجت خدا بر ماست».

استفاده از سیره فاطمه(س) در بهبود شرایط زندگی 

* برای بهبود شرایط زندگی چه‌الگویی می‌توانیم از ازدواج و زندگانی حضرت زهرا(س) بگیریم؟

اگر بخواهیم در این باره صحبت کنیم، موارد متعددی را می‌توان نام برد،‌ اما به‌اختصار به برخی اشاره می‌کنم:

کُفویت و هم‌ترازی در معیارها
شاید اولین مسأله، کُفویت یا هم‌کفوی و یا هم‌ترازی معیارها باشد. امیرالمؤمنین(ع) و حضرت زهرا(س) در اوج کُفویت به‌سر می‌بردند. پیامبر گرامی اسلام(ص) فرمود "فاطمه جان، اگر علی نبود هیچ کسی هم‌تراز تو نبود". همچنین امام صادق(ع) می‌فرماید: «اگر خداوند امیرمؤمنان علیه السلام را برای فاطمه(س) نیافریده بود، در تمام روی زمین برای آن بانو همتایی یافت نمی‌شد». اکثر طلاق‌ها از عدم‌توجه به همین موضوع صورت می‌گیرد. پیامبر(ص) در روایتی فرمود: «المؤمن کفو المؤمنة و المسلم کفُو المسلمة؛ مرد مؤمن هم‌شأن زن مؤمن و مرد مسلمان نیز هم‌شأن زن مسلمان است».

اهتمام به رزق حلال در زندگانی حضرت زهرا(س) و امیرالمؤمنین(ع)
موضوع دوم مسأله رزق حلال و اهتمام نسبت به آن است. رزق باید پاک باشد، حلال باشد و ملکوتی باشد. برخی از لقمه‌ها پاک است، اما حلال نیست. در روایات داریم زمانی که حضرت زهرا(س) برای امیرالمؤمنین(ع) غذا کنار می‌گذاشتند تا به محل کار ببرد،‌ حضرت ظرف غذا را محکم می‌بستند تا لقمه‌ای از غیر وارد آن نشود.

عدم روی آوردن به رزق حلال و روی آوردن به رزق شبهه‌ناک و یا خدای نکرده رزق حرام عواقب ناخرسندی برای فرد و جامعه به‌دنبال دارد که در آیات و روایات به مضرات آن اشاره شده است. حتی امام حسین(ع) روز عاشورا علت صف‌آرایی دشمن در مقابل خویش را پر شدن حرام در شکم‌ها معرفی کرد.

از این رو یکی از شاخصه‌های مهمی که می‌‎توان برای فرد مؤمن در نظر گرفت، تلاش در جهت کسب حلال به‌قیمت جان است و این ارزشی است که نمی‌توان جایگزینی برای آن یافت. در اهمیت آن باید گفت خداوند در آیه‌ای از قرآن تمام مردم را دعوت به غذای طیب و پاک می‌کند و می‌فرماید: «یَا أَیُّهَا النَّاسُ کُلُوا مِمَّا فِی الْأَرْضِ حَلَالًا طَیِّبًا وَلَاتَتَّبِعُوا خُطُوَاتِ الشَّیْطَانِ؛ إِنَّهُ لَکُمْ عَدُوٌّ مُّبِین؛ ای مردم، از آنچه در زمین حلال پاکیزه است بخورید و از گام‌های شیطان پیروی نکنید؛ زیرا او دشمن آشکار شماست». در ارزش رزق پیامبر(ص) و اهل‌بیت(ع) روایات فراوانی اشاره داشته‌اند، به‌عنوان نمونه امام رضا(ع) در روایتی فرمود: «زحمتکش براى خانواده از راه حلال همانند مجاهد در راه خداست». همچنین امیرالمؤمنین(ع) فرمود: «کسی که در پی به‌دست آوردن روزی حلال باشد، مانند مجاهد در راه خدا است».

خدامحوری در زندگانی حضرت زهرا(س)
* چگونه می‌توانیم معیار زندگی‌مان را منطبق بر معیار حضرت زهرا(س) کنیم؟

حضرت زهرا(س) اهل دنیا نبودند و معیارهای الهی سرتاسر زندگی کوتاه‌مدت اما پرخیر و برکت ایشان را فراگرفته بود. روایت جالبی از ایشان داریم که فرمود: سه چیز را از دنیای شما دوست دارم، نظر به چهره رسول‌خدا(س)، تلاوت قرآن و انفاق در راه خدا؛ تلاوت قرآن را تا حدی دوست داشتند که حتی در وصیت خود به امیرالمؤمنین فرمودند پس از مرگشان بر سر مزارشان قرآن بخواند.

دومین مورد نظر به چهره پیامبر(ص) بود. نکته قابل توجه در این بخش اینجاست که نفرمود نظر به چهره پدرم بلکه فرمودند "نظر به چهره رسول‌الله(ص) را دوست دارم". این پیام را به ما می‌دهد که حضرت زهرا(س) پیامبر(ص) را به‌دلیل خلافت‌اللهی ایشان تکریم می‌کنند، یعنی حضرت زهرا(س) در اوج توحید هستند و از هرگونه شرک و شخص‌محوری دوری می‌کنند، از این رو در ایشان هیچ گونه شرکی وجود ندارد، حتی روایت داریم نظر به در خانه عالم ثواب دارد، زیرا انسان را یاد خدا می‌اندازد. خدامحوری در سیره اهل‌بیت عصمت و طهارت(ع) موج می‌زند، بنابراین عشق و محبت آن‌ها نسبت به یکدیگر به‌خاطر خداوند است.

سومین موردی که حضرت به آن اشاره کردند، انفاق در راه خداست. در این مورد هم می‌بینیم خداوند محور رفتار است. در سوره انسان که در شأن پنج تن آل‌عبا به‌خصوص امیرالمؤمنین(ع) و حضرت زهرا(س) نازل شده است،‌ داستانی را می‌خوانیم که این بزرگواران غذای خود را در سه شبانه‌روز به مسکین و یتیم و اسیر انفاق می‌کنند. خداوند در آیه 8 این سوره می‌فرماید: «وَیُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَى حُبِّهِ مِسْکِینًا وَیَتِیمًا وَأَسِیرًا؛ و طعام را در حالی که خود دوستش دارند به مسکین و یتیم و اسیر می‌خورانند». ماجرا از این قرار بود که امام حسن مجتبی و امام حسین(ع) در ایام کودکی بیمار شدند و پیامبر اکرم(ص) به‌همراه برخی از صحابه از آنان عیادت کردند. سپس پیامبر(ص) به امیرالمؤمنین(ع) فرمود: اگر برای بهبودی آنان نذری کنی، امید است خداوند سبحان زودتر شفا عنایت کند. حضرت علی(ع) فرمود: ای رسول خدا، برای شفای آنان دو نذر می‌کنم که سه روز روزه شکر به‌جای آورم. حضرت فاطمه زهرا(س) و خدمتکارش فضه نیز به‌مانند حضرت علی علیه‌السلام نذر کردند. چند روز بعد حسنین(ع) شفا یافتند، به این دلیل اهل منزل روزه گرفتند. اما سه شبانه‌روز هنگام افطاری مسکین و یتیم و اسیر به درب منزل آمدند و طلب غذا کردند. این بزرگواران غذای خود را به این سه فرد انفاق دادند. خداوند نیز به این بهانه سوره‌ای در شأن آل‌عبا(ع) نازل کرد.

نکته‌ای که می‌خواهم به آن اشاره کنیم اینجاست: خداوند در آیه بعد از زبان ایشان می‌فرماید: «إنَّمَا نُطْعِمُکُمْ لِوَجْهِ اللَّهِ لَانُرِیدُ مِنکُمْ جَزَاء وَلَاشُکُورًا؛ جز این نیست که شما را برای خدا اطعام می‌کنیم و از شما نه پاداشی می‌خواهیم نه سپاسی.»، در واقع اهل‌بیت عصمت و طهارت(ع) همواره خداوند را مدنظر داشتند و کم‌ترین توقع را نسبت به انفاق و یا خیرخواهی خود از دیگران نداشتند. برای ایشان خداوند و آخرت اهمیت داشت.

همچنین در سیره امام سجاد(ع) وارد است وقتی انفاق می‌کرد دست خود را می‌بوسید، گفتند "یابن‌رسول‌الله، چرا دست خودت را می‌بوسی؟، می‌فرمودند "مگر نشنیدید جد بزرگوارمان پیامبر(ص) فرمود وقتی چیزی را در راه خدا انفاق می‌کنید پیش از آنکه به دست فقیر برسد به دست خدا رسیده، دستی که به دست خدا رسید بوسیدنی است".

ما در تمام مواردی که حضرت زهرا(س) اشاره داشتند،‌ محوریت خدا را می‌بینیم: یعنی تلاوت کتاب خدا، نظر به چهره رسول خدا و انفاق در راه خدا. ما نیز باید این‌گونه رفتار کنیم و در کارهایمان خداوند را محور رفتارهای خویش قرار دهیم.