در سال هفتم هجرى به علت توسعه اسلام و افزایش مسلمانان، حضرت دستور توسعه مسجد را داد؛ درحالى که هنوز سقفى براى آن ساخته نشده بود.پس از رحلت پیامبر اکرم (ص) بر اثر گسترش فتوحات مسلمین و کشورگشایى خلفا و راه یافتن فرهنگ و تمدن هاى دیگر و اخذ تجارب، بنیان معمارى نوینى در ساخت مساجد براساس نیازها و ضرورت هاى زمان با سرعت فوق العاده آغاز شد.

سقف، محراب، مقصوره، گنبد، شبستان، صحن، رواق، مناره و... امورى است که در این تحولات جدید به بناى مسجد اضافه شد؛ البته ریشه این تحولات گاه ضرورت ها، گاه سیاست ها و رقابت ها و گاه پیشرفت معمارى و تمدن اسلامى و زیبایى خواهى بوده است.علاقه مسلمانان به تعظیم و تقدیس مساجد که منبعث از تأکیدات قرآن کریم و دستورات پیامبر اکرم (ص) و پیشوایان اسلامى مبنى بر «عمران و آبادى مسجد»، «اخذ زینت در مسجد»، «رفعت مکانى مسجد»، «تعظیم شعائر الهى» و... استوار بوده است، باعث اهتمام بیش از پیش آنان در زیباسازى و مقاوم سازى و هنرنمایى در مساجد شده است.

بدیهى است که در بستر گسترش تمدن و پیشرفت هاى علمى و تکنولوژی های مدرن، طبعا روز به روز مطابق با تحولات و پیشرفت هاى زمان بر شکوفایى و هنرنمایى مساجد مسلمین افزوده شده و مى شود و این روند ادامه می یابد تا روزى که آخرین ذخیره الهى، حضرت بقیة اللّه(ع) ظهور کند.نگاهى به روایات وارده در این موضوع، ما را با برنامه هاى حضرت مهدى (عج) نسبت به مساجد آشنا مى کند. در این فرصت برخی از روایات مرتبط با مسجد و حضرت مهدی (عج) بررسی می شود.

منع از تخریب خودسرانه مساجد هنگام درگیری نظامی
آن حضرت وقتى قیام مى کند، برنامه هاى خویش را به یاران و اصحاب خود اعلام مى دارد و از تک تک آنها تعهد و بیعت مى گیرد که طبق دستورات اعلام شده، رفتارکنند و آنان حق تخلف از آن را ندارند. از جمله امورى که بر آن بیعت گرفته مى شود، این است که مساجد را در هنگام درگیرى نظامى و فتح شهرها و محلات تخریب نکنند؛ بنابراین هیچ کس به هیچ وجه اجازه ندارد که بدون علت و خودسرانه مسجدى را تخریب کند؛ مگر در مواردى که خود امام صلاح بداند و یا طرح هاى توسعه راه هاى عبور و مرور، چنین امرى را ایجاب کند.
از امیر مؤمنان على (ع) نقل شده است که آن حضرت فرمود: «أَنَّهُ یَأْخُذُ الْبَیْعَةَ عَنْ اَصْحابِهِ عَلى اَنْ لا یَسْرِقُوا وَلا یَزِنُوا وَلا یَسُبُّوا مُسْلِما... وَلا یُخَرِّبُوا مَسْجِدا؛ به راستى او مهدى (ع) از یارانش بیعت مى گیرد که سرقت و زنا نکنند و به مسلمانى دشنام ندهند... و مسجدى را بدون جهت و دلیل تخریب نکنند.»

تخریب مساجد ملعونه به تاسی از پیامبر خاتم (ص)
پیامبر اکرم (ص) به فرمان الهى دست به تخریب مسجد ضرار زد که توسط دوازده نفر از منافقین ساخته شده بود؛ چنان که در قرآن کریم مى خوانیم: «وَ الَّذِینَ اتَّخَذُواْ مَسْجِدًا ضِرَارًا وَ کُفْرًا وَ تَفْرِیقَام بَیْنَ الْمُؤْمِنِینَ وَ إِرْصَادًا لِّمَنْ حَارَبَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُو مِن قَبْلُ وَ لَیَحْلِفُنَّ إِنْ أَرَدْنَآ إِلاَّ الْحُسْنَى وَ اللَّهُ یَشْهَدُ إِنَّهُمْ لَکَـذِبُونَ * لاَ تَقُمْ فِیهِ أَبَدًا؛ و [گروهى از منافقین] کسانى هستند که مسجدى ساختند براى زیان [به مسلمانان] و [تقویت] کفر و تفرقه میان مؤمنان و کمینگاه براى کسى که با خدا و پیامبرش از پیش مبارزه کرده بود و سوگند یاد مى کنند که نظرى جز نیکى [و خدمت] نداشته ایم؛ اما خداوند گواهى مى دهد که آنها دروغگو هستند. [اى پیامبر!] هرگز در آن [مسجد] قیام [و عبادت] نکن.»
پس از نزول آیه، پیامبر اکرم (ص) به عاصم بن عدى عَجْلانى و مالک بن رُخْتُم سالمى دستور داد که آن مسجد را تخریب کنند.

از این رو، این چهار مشخصه در ساختن هر مسجدى باشد، در زمان حضرت حجّت علیه السلام نیز تخریب مى شود: مسجد سازى با هدف ضررزدن و یا بروز ضرر از جانب مسجد به اسلام: «ضِرارا»، مسجدسازى با هدف ترویج کفر: «وَکُفْرا»، مسجدسازى با هدف تفرقه اندازى در میان مؤمنان: «وَتَفْرِیقا بَیْنَ الْمُؤْمِنِینَ»، و ساخت مسجد براى اعلان جنگ با خدا و رسول خدا صلى الله علیه و آله : «وَاِرْصادا لِمَنْ حارَبَ اللّهَ وَرَسُولَهُ»

مساجدى که براساس نیات پلید ساخته شده باشد نیز توسط آن حضرت تخریب مى شوند.ابو بصیر از امام باقر علیه السلام نقل کرده است که آن حضرت فرمود: «اِذا قامَ الْقائِمُ سارَ اِلَى الْکُوفَةِ فَهَدَمَ بِها اَربَعَةَ مَساجِدَ وَلَمْ یَبْقَ مَسْجِدٌ عَلى وَجْهِ الاَْرْضِ لَهُ شُرَفٌ اِلاَّ هَدَمَها؛ هنگامى که قائم علیه السلام قیام کند، به کوفه رود و در آنجا چهار مسجد را ویران کند و مسجد کنگره دارى در روى زمین نباشد، جز آنکه حضرت آن را خراب سازد..»

در روایت دیگر، ابو بصیر از حضرت صادق (ع) نقل کرده است که آن حضرت فرمود: «اِذا قامَ الْقائِمُ علیه السلام دَخَلَ الْکُوفَةَ وَاَمَرَ بِهَدْمِ الْمَساجِدِ الاَْرْبَعَةِ حَتّى یَبْلُغَ اَساسَها وَیُصَیِّرُها عَرِیشا کَعَرِیشِ مُوسى وَیَکُونُ الْمَساجِدُ کُلُّها جُمّا لا شُرَفَ لَها کَما کانَ عَلى عَهْدِ رَسُولِ اللّهِ صلى الله علیه و آله ؛ آن گاه که قائم علیه السلام قیام کند، داخل کوفه شود و دستور انهدام مساجد چهارگانه را صادر فرماید تا به پایه هاى آنها برسد و آنها را همانند سایبان حضرت موسى علیه السلام قرار مى دهد و همه مساجد، ساده و بدون کنگره خواهند بود؛" آن گونه که در زمان رسول خدا صلى الله علیه و آله [ساده و بى آلایش] بودند.
 

توسعه فیزیکى مساجد از برکات ظهور حضرت حجت (عج)
تحول عظیمى که در دوران ظهور مهدى علیه السلام رخ مى دهد و اسلام جهانگیر و عالمى مى شود، مى طلبد که مساجد ساخته شده براساس تقوا و پاکى، بیش از گذشته توسعه یابند؛ چرا که توسعه اسلام و ازدیاد مسلمانان و روى آوردن به مساجد و معنویات چنین امرى را به دنبال خواهد داشت .
مفضّل بن عمر از امام صادق علیه السلام نقل کرده است که آن حضرت فرمود: «اِذا قامَ قائِمُ آلِ مُحَمَّدٍ صلى الله علیه و آله بَنى فِى ظَهْرِ الْکُوفَةِ مَسْجِدا لَهُ اَلْفَ بابٍ وَاتَّصَلَتْ بُیُوتُ اَهْلِ الْکُوفَةِ بِنَهَرِ کَرْبَلاءَ؛ هنگامى که قائم آل محمد صلى الله علیه و آله قیام نماید، در پشت کوفه مسجدى مى سازد که داراى هزار در خواهد بود" و خانه هاى مردم کوفه به نهر کربلا متصل مى شود.

امیر المؤمنین علیه السلام هنگامى که به شهر «حیرة» رسید، فرمود: «یَتَّصِلَنَّ هذِهِ بِهذِهِ وَأَوْ مَأَ بِیَدِهِ اِلَى الْکُوفَةِ وَالْحِیرَةِ حَتّى یُباعَ الذِراعُ فِیما بَیْنَهُما بِدَنانِیرَ وَلَیُبْنَیَنَّ بِالْحِیرَةِ مَسْجِدٌ لَهُ خَمْسُمِائَةِ بابٍ یُصَلِّى فِیهِ خَلِیفَةُ الْقائِمِ علیه السلام لاَِنَّ مَسْجِدَ الْکُوفَةِ لَیَضِیقُ عَلَیْهِم...؛ [روزى برسد که] این به آن وصل شود ـ و با دستش اشاره به کوفه و حیره کرد ـ و [چنان مرغوبیّت پیدا کند که] یک ذراع زمین آن به چند اشرفى فروخته شود و مسجدى در حیره بنا شود که داراى پانصد درب خواهد بود و نماینده قائم در آن نماز مى گزارد؛ زیرا مسجد کوفه براى آنها تنگ خواهد بود".

راوى مى گوید: من عرض کردم که اى امیر مؤمنان! آیا مسجد کوفه در آن روز گنجایش این همه جمعیّت را که مى فرمایید، دارد؟ فرمود: چهار مسجد براى قائم ساخته مى شود که مسجد کوفه کوچک ترین آنهاست. مسجد فعلى کوفه و دو مسجد دیگر در آن روز در این دو طرف کوفه واقع است ـ و با دست مبارک اشاره به نهر اهل بصره و کوفه و نجف کرد."

تغییر در مسجد الحرام و مسجد النبى (ص)/رعایت اصل سادگی در بنای مساجد
در طول تاریخ دست هاى غیر معصوم در اطراف مکه و مسجد الحرام و همین طور در مسجد النبى (ص) تغییراتى به وجود آورده اند که یقینا برخى از آنها مرضى معصومان علیهم السلام و نبى مکرم نیست. در عهد ظهور، این دو مسجد مهم و باعظمت به حالت اولیه دوران پیامبر صلى الله علیه و آله برخواهند گشت.همانطور که در حدیثى از امام صادق علیه السلام نقل کردیم، هنگام قیام قائم علیه السلام همه مساجد، ساده و بدون کنگره؛ آن گونه که در زمان رسول خدا (ص) بود، تغییر شکل داده مى شود. اطلاق این روایت شامل مسجد الحرام و مسجد النبى صلى الله علیه و آله نیز می شود. از آن چه گفته شد، مى توان به دست آورد که سیماى مساجد در عصر ظهور این گونه است: رعایت اصل سادگى در بنا و ساخت مساجد دورى از تجمل گرایى و زدودن بدعت ها و ظواهر غیر اسلامى، احیاى ارزش هاى اسلامى دوران بعثت پیامبر اکرم (ص) در معمارى مساجد و توجه به معنویت مساجد و پرهیز از ظاهرآرایى سیمای مسجد در دوران ظهور است.

حضرت مهدی (عج) چون جدش رسول خدا(ص) از مسجد ظهور می کند
هر حکومتى نیاز به مرکز فرمانروایى و دار الاماره دارد که در آنجا به امور کشورى رسیدگى مى شود. در زمان پیامبر اکرم (ص) طبق این اصل عمومى، مدینه مرکزیت یافت و مسجد النبى (ص) به عنوان ستاد فرماندهى آن حضرت قرار گرفت.حضرت مهدى (عج) نیز به عنوان آخرین جانشین پیامبر (ص) و مصلح جهانى و بنیانگذار حکومت واحد جهانى نیاز به چنین مرکز و تشکیلاتى دارد. از روایات استفاده مى شود که حضرت مهدى (ع) همچون جدش رسول خدا (ص) از مکه ظهور مى کند و مانند امیر مؤمنان على (ع) کوفه را مقر حکومت خویش قرار مى دهد و مسجد کوفه را دار الامارة خویش و مسجد سهله را محل سکونت خود قرار مى دهد.

در مورد مقر حکومت آن حضرت، امام صادق علیه السلام فرمود: «دارُ مُلْکِهِ الْکُوفَةُ وَمَجْلِسُ حُکْمِهِ جامِعُها وَبَیْتُ مالِهِ وَمَقْسَمُ غَنائِمِ الْمُسْلِمِینَ مَسْجِدُ السَّهْلَةِ؛ مقرّ سلطنت وى شهر کوفه است و محل حکومتش مسجد جامع کوفه و بیت المالش و محل تقسیم غنائم مسلمین، مسجد سهله است"و در جاى دیگر فرمود: «کَیْفَ اَنْتُمْ لَوْ ضَرَبَ اَصْحابُ الْقائِمِ الْفَساطِیطَ فِى مَسْجِدِ الْکُوفانِ ثُمَّ یَخْرُجُ اِلَیْهِمُ الْمِثالُ مُسْتَأْنَفُ اَمْرٍ جَدِیدٌ عَلَى الْعَرَبِ شَدِیدٌ؛ چگونه خواهید بود زمانى که اصحاب قائم خیمه ها در مسجد کوفه برافرازند آن گاه فرمان کاملاً جدیدى براى آنها صادر شود [که انجام آن] بر عرب بسیار دشوار باشد."

اما در مورد سکونت آن حضرت در مسجد سهله نیز روایات فراوانى وارد شده است که از جمله ابو بصیر مى گوید: امام صادق علیه السلام فرمود: «کَأَنِّى اَرى نُزُولَ الْقائِمِ فِى مَسْجِدِ السَّهْلَةِ بِاَهْلِهِ وَعِیالِهِ قُلْتُ یَکُونُ مَنْزِلَهُ جُعِلْتُ فِداکَ قالَ نَعَمْ کانَ فِیهِ مَنْزِلُ اِدْرِیسَ وَکانَ مَنْزِلَ اِبْراهِیمَ خَلِیلِ الرَّحْمنِ وَما بَعَثَ اللّهُ نَبِیّا اِلاَّ وَقَدْ صَلّى فِیهِ وَفِیهِ مَسْکَنُ الْخِضْرِ؛ گویا من فرود آمدن قائم را با خانواده اش در مسجد سهله مى نگرم. گفتم: فدایت شوم! آیا آنجا اقامتگاه او مى شود؟ فرمود: بلى، در آن مسجد اقامتگاه ادریس علیه السلام و ابراهیم خلیل الرحمان علیه السلام نیز بوده و خداوند هیچ پیامبرى را مبعوث نکرده، مگر اینکه در آن مسجد نماز گزارده است. همچنین سکونتگاه خضر علیه السلام در آن است."
و در جاى دیگر، حضرت صادق (ع) وقتى اسم از مسجد سهله برده شد، فرمود: «اَما اَنَّهُ مَنْزِلُ صاحِبِنا اِذا قَدِمَ بِأَهْلِهِ؛ همانا آن مسجد منزل صاحب ما [حضرت مهدى (ع)] است، آن گاه که با خاندانش بیاید."

منبع: شبستان

211001