عرفه، گفتگوی عارفانه با خداوند

1. کربلا و زائران امام حسین(ع). 2. صحرای عرفات (در نزدیکی مکه) و حجاج بیتالله. 3. هرجا از دنیا که دستی به‌سوی او بلند شود و دلی بشکند. **

*    از عرفه تا عرفات‌
در روز عرفه اولین حرکت حاجیان در سرزمین وحی بعد از احرام با توقف در صحرای عرفات آغاز می‌شود. آنان وظیفه دارند که از اذان ظهر روز نهم ماه ذی‌الحجه تا وقت نماز مغرب در آن بیابان توقف کرده و به ذکر و دعا و تفکر و نیایش بپردازند. عرفات سرزمین معرفت و شناخت است. در این عرصه پهناور و خالی از هویتهای کاذب دنیایی، فرصتی مناسب برای شناخت خود و آگاهی از جایگاه انسان در هستی فراهم می‌شود. خداوند متعال در این مورد می‌فرماید: «هرگاه می‌خواهید از بیابان عرفات کوچ کنید، خداوند را در مشعرالحرام یاد کنید، او را به یاد آرید همان‌طور که شما را هدایت کرد گرچه شما قبل از آن از گمراهان بودید.»
*    وجه نامگذاری عرفه‌
درباره نامگذاری این صحرا به عرفات نکاتی گفته شده که برخی عبارتند از: آدم و حوا همدیگر را در این ناحیه شناختند، اعمال حج به آدم یا ابراهیم(ع) در صحرای عرفه شناسانده شد و حاجیان همدیگر را در این ناحیه بیشتر می‌شناسند. ابن عباس در مورد نامگذاری روز عرفه می‌گوید: وقتی حضرت ابراهیم(ع) در خواب دید که پسرش اسماعیل را در راه خدا قربانی می‌کند، تمام آن روز در اندیشه بود که آیا این خواب از جانب خداست یا نه؟ تا این‌که دوباره در شب دوم خواب را دید، چون صبح شد مطمئن گردید که این دستور از سوی خداست و آن روز عرفه بود.
عرفه روز عبادت و نیاش به درگاه الهی و روز بارش رحمت و مغفرت و عفو عمومی است، پیامبر اکرم(ص) در احادیثی در مورد روز عرفه می‌فرمایند: «خداوند در هیچ روزی به اندازه روز عرفه، بندگان را از آتش دوزخ نمی‌رهاند، برخی از گناهان جز در عرفات بخشوده نمی‌شوند، گناهکارترین فرد در عرفات کسی است که از آن‌جا بازگردد در حالیکه گمان می‌برد آمرزیده نخواهد شد.»
انس با خدا، اعتماد به نفس، ایجاد تعادل و آرامش، افزایش قدرت تحمل در مقابل مشکلات، رهایی از وابستگی‌های مادی و دنیوی، پایین‌آمدن از مرکب غرور و خودخواهی، مشخص شدن ارزش انسان و آموزشهای اخلاقی و اجتماعی از دستاوردهای ارزشمند دعاها به‌ویژه مناجات‌های روز عرفه می‌باشد.
*    عرفه، روز عفو و بخشش‌
دلیل برتری این روز بر روزهای دیگر به این خاطر است که خداوند در این روز از بنده‌های خود می‌گذرد و آن‌ها را مورد عفو و بخشش قرار می‌دهد، پروردگار عالم روزهایی را برای بخشش بندگان مشخص کرده است، روز عرفه نیز روزی است که خداوند به بهانه آن می‌خواهد بندگان خود را مورد بخشش قرار دهد. اعتراف به گناه در برابر خداوند و هم‌چنین واسطه قرار دادن معصومین برای استجابت دعا می‌تواند در زودتر رسیدن به حاجت مؤثر باشد. امام سجاد (ع) در بخشی از دعای عرفه می‌فرماید: خدایا بخشش و هدیه خود را در چنین روزی با عظمت گردان؛ یعنی خداوند هدیه‌ای در این روز به بندگان خود می‌دهد که در روزهای دیگر نداده است، پس در روز عرفه این آمادگی از طرف خدا وجود دارد که به بنده‌ها توجه خاصی نماید.
دستاورد روزعرفه، معرفة النفس و معرفة الله است، در روایات داریم که «مَن عرفَ نفسَه فَقَد عَرفَ ربَّه: هرکسی خودش را بشناسد خدای خودش را می‌شناسد»، و به فرموده‌ی آیت‌الله جوادی آملی این روایت نبوی از پیغمبر اکرم(ص) در واقع عکس نقیض آیه‌ی قرآن است که می‌فرماید: «نَسوا الله فأنساهم أنفسهُم» عده‌ای هستند که خدا را فراموش کرده‌اند و خودشان را هم فراموش می‌کنند، یعنی هر کسی خدا فراموش باشد، خود فراموش می‌شود؛ یعنی در واقع خدا ناشناس، خود ناشناس است. از نظرمنطقی عکس نقیض این آیه قرآن می‌شود؛ کسی‌که خودش را بشناسد خدایش را می‌شناسد، پس بین این روایت پیغمبر اکرم(ص) با آیه قرآن‌ رابطه عکس نقیض برقرار است و هردو هم صحیح است، در حقیقت این خودشناسی و خداشناسی همان عرفه حقیقی است که انسان را به مراتب بالای عرفان می رساند.
*    مضامین دعای عرفه‌
اگر به تک‌تک مضامین دعای عرفه امام حسین(ع) توجه کنیم، یک گفتگوی عارفانه با خداوند متعال است که در آن سراسر اقرار به بندگی و عبودیت به نمایش گذاشته شده است. گوینده این واژه‌ها و عبارات و کلمات عرفانی امام حسین(ع) است که به اوج عرفان و معرفت الهی نائل شده است، ازاین‌رو وجه نامگذاری عرفه، اینست که حسینبن علی(ع) به‌عنوان یک عارف، این عبارات زیبا را بیان کردند، صحرای عرفات هم از همین جهت گفته شده است، که آن‌جا محل عرفان و معرفت حضرت ابراهیم(ص) بود. روز عرفه باید عرفان و معرفت از مرتبه زبان و لسان به قلب و باطن انسان نفوذ کند که عرفه و شناخت حقیقی همین است.
پیام اصلی دعای عرفه همین رابطه عبودیت با خدا و مولا است که مضامین آن را در خود نهفته دارد و در قلب انسان نفوذ عمیق می‌کند. باید توجه کنیم فقط روز عرفه در زندگی ما نباشد بلکه این محتوا و مفاد دعای عرفه را باید در طول سال و تمام حالات و لحظات زندگی بهکار گرفت. در روایات داریم که یکی از اقسام صبر، صبر علی الطاعة است یعنی صبر بر طاعت و بندگی خداوند، از اینجا رابطه عرفان و معرفت با صبر شناخته می‌شود. اگر کسی خود و خدای خود را درست بشناسد در طاعت و عبودیت و بندگی خدا استوار خواهد بود چون رابطه خودش را با خداوند رابطه خالق و مخلوق و رازق و مرزوق می‌بیند و خویش را فقیر الی الله می‌یابد، که قرآن در همین مورد می‌فرماید: «انتم الفقراء الی الله و الله هو الغنی» شما فقیر نسبت به خدایید و خداوند است که تنها غنی مطلق است. کسی‌که درعرفه به این‌رابطه برسد و خود را محتاج مطلق به خداوند ببیند، همیشه در بندگی خداوند استوار و ثابتقدم است. در همه حالات صبر بر طاعت دارد زیرا طاعت و بندگی خدا دارای سختی و مشقت است و در پرتو آن معرفت حاصل می‌شود و احتیاج به صبر دارد. حضرت ابراهیم(ص) با صبر بر طاعت و بندگی خدا، فرزندش اسماعیل را ذبح کرد و مصیبتهای دیگری که از ناحیه مشرکان و بتپرستان بر او وارد می‌شد، همه را تحمل می‌کرد، چراکه در اوج عرفان ومعرفت بود و رابطه صبر و معرفت هم در روز عرفه از این طریق تبیین می‌شود. اگر انسان در روز عرفه به‌خصوص با شروع دعا، واقعا از اعماق دل همه امور را به خدا واگذار کند و این واگذاری و توکل با اخلاص کامل باشد، احساس می‌کند در برابر خدا هیچ است و همهکاره اوست؛ اگر این نیت را همراه داشته باشد، اثر شگرفی در زندگی و قلب او پدیدار می‌شود.
*    توجه به نقش نیایش در زندگی‌
نقش نیایش در وصول به رحمت بیکران الهی، با بیان امام صادق(ع) که فرمود: «الدُّعاء کهف الإجابة کما أنّ السّحاب کهف المطر» به‌خوبی روشن است. طبق این بیان نورانی همان‌طور که ابر، قرارگاه باران است، دعا نیز قرارگاه اجابت است. به بیان دیگر، اجابت در درون دعاست، همان‌طور که باران در نهاد ابر تعبیه شده است، بنابراین، چنان‌چه کسی با حسن ظن و خالصانه و عارفانه و به نحو عام دعا کند، خدا هم اجابت خواهد کرد. بخش مهمّی از پیروزی انبیای بزرگ(ع) نیز به برکت دعا بوده است؛ دعا تنها چیزی است که خدا آن‌را به انسان تملیک کرده است. انسان جز دعا و تضرع در پیشگاه خداوند مالک چیزی نیست: «یا سریع الرضا اغفر لمن لا یملک إلّا الدّعاء» ازاین‌رو در برابر دشمن درون، سلاحی جز ناله ندارد: «و سلاحه البکاء» دشمن بیرون را می‌توان با سلاح سبک و سنگین از پا درآورد ولی شیطان و دشمن سرسخت درون را تنها با اشک در برابر خدا می‌توان رام کرد. بنابراین، کسی‌که اهل ناله نیست، مسلح نیست و اگر کسی مسلح نباشد پیروز نخواهد شد؛ زیرا انسان تا زمانی که خود را می‌بیند، خدا را نمی‌بیند و به درگاه او تضرّع و اظهار عجز نمی‌کند، وقتی ننالد در نبرد با اهریمن درون و بیرون شکست می‌خورد.
*    عرفه و فرصت زیارت امام حسین(ع)‌
در مورد زیارت امام حسین(ع) در روز عرفه فوائد و فضیلتهای بسیاری وارد شده که حاکی از اهمیّت و جلالت شأن و بزرگی امام حسین(ع) و زمین کربلا است. آنچه از ظاهر برخی روایات معلوم می‌شود آن است که روز عرفه خداوند ابتدا بر زوّار قبر امام حسین(ع) توجه می‌فرماید و آنگاه به حاضران در عرفات. پس بهترین فرصت برای کسی‌که در چنین روزی در کربلا حاضر است، این است که علاوه بر بهره‌گیری از رحمت‌ بی‌پایان خداوند، امام را نیز واسطه در پیشگاه خداوند قرار داده و حوائج خود را بطلبد و البته بهترین عمل در این مکان مقدّس، قرائت دعای امام حسین در روز عرفه است. از امام صادق(ع) روایت شده است که فرمود: انّ الله تبارک و تعالی یتجلّی لزوّار قبر الحسین(ع) قبل اهل العرفات و یقضی حوائجهم و یغفر ذنوبهم و یشفّعهم فی مسائلهم ثمّ یأتی اهل عرفه فیفعل بهم ذلک. خداوند تبارک و تعالی در روز عرفه، قبل از اهل عرفات، بر زوار قبر امام حسین(ع) تجلّی فرموده و حوائج ایشان را رفع و گناهانشان را می بخشد و در مشکلاتشان یاری خواهد نمود آنگاه به سراغ اهل عرفات آمده و مثل همین انجام می‌دهد.
پس روز عرفه روز بهره‌گیری از فرصتهای بسیاری است که بهواسطه فزونی رحمت خداوند در این روز می‌توان از آن‌ها بهره گرفت، روزی که تنها در سال یک بار به انسان رو می‌کند، بنابراین اگر بخواهیم می‌توانیم از این‌روز استفاده کامل را ببریم. بیاییم تلاش کنیم رحمت خداوند را هرچه بیشتر به سمت خود جلب کنیم.