عالم اردبیلی که هسته اولیه مبارزه با رضاخان را طراحی کرد

او در سال 1293هـ .ق در اردبیل و در بیت علم و مرجعیت دیده به جهان خاکی گشود. پدر محترمش سید محمد تقی موسوی به عنوان صاحب کمالات معنوی و مرجعی بزرگ معرفی شده است.

 سید یونس در سنین کودکى راه پدر و اجداد عارف و عالمش را پیش گرفت و مقدمات علوم دینی و ادبیات فارسى را نزد پدر و برخى اساتید حوزه اردبیل آموخت. در این دوره سرعت فراگیرى و تیزهوشى بالای او طوری بود که استادان و خانواده را دچار شگفتى ساخته بود.

حضور مراجع و حکمای جلیل القدری چون ملا قربانعلی زنجانی، ملا سبزعلی، میرزا مجید حکمی زنجانی، موجبات اقامت دو ساله این جویای کمال و معرفت را در شهر زنجان فراهم نمود و ایشان در کنار تحصیل فقه و اصول و نیز فلسفه و حکمت، از آنها به خصوص ملا قربانعلی، درس مبارزه علیه استبداد را هم آموخت.

سید یونس در سال 1318 قمری آهنگ عراق نمود تا از پرتو پرفروغ دانشمندان پر علوم ان دیار مستفیض شود. اساتید ایشان در نجف اشرف آیات عظام سید محمد کاظم یزدی، فاضل شربیانی، آخوند خراسانی و ملا فتح الله اصفهانی بود. سید در مدت اقامت طولانی خود در نجف پیوسته با ملا فتح الله مراوده علمی و اخلاقی داشته و دروس فقه و اصول، رجال و درایه، تفسیر و علوم قرآن، فلسفه و کلام از ایشان آموخت. ایشان همچنین از موعظه های ارزنده استاد در روزهای جمعه بی نصیب نماند.

بازگشت به ایران

این عالم ربانی پس از اقامت حدود 30 سال در دیار غربت، در سال 1346 هجری قمری به دلایلی از جمله بیماری چشم به مسقط الرأس خود بازگشت و در طول هفت سال اقامت در اردبیل به تدریس فقه و اصول، اقامه جماعت و رسیدگى به امور شرعى و اجتماعى مردم مشغول بود.

در سال 1314 شمسی که در پی اقدامات موثر ایشان علیه رژیم غرب زده رضاخانی، اردبیل محل امنی برای ایشان به حساب نمی آمد، معظم له عزم مشهد مقدس می نماید و تا آخر عمر در جوار مرقد نورانی امام علی بن موسی الرضا(علیه السلام) می ماند.

ایشان از مراجع تقلید عصر خویش به حساب می آمد و مومنین بسیاری از اهالی خراسان، آذربایجان، اردبیل و نواحی مرکزی و غربی ایران از آن بزرگوار تقلید می کردند.

سید اردبیلی در آینه فکری دیگران

امام خمینی(ره) در مقام ارائه درس خارج و بررسی آرای فقها از سید اردبیلی تجلیل و تمجید کرده است. او در عتبات و عالیات حائز چنان رتبه علمی بوده که آیت الله میرزا محمد تقی شیرازی ایشان را در میان شاگردان برجسته خود، مورد التفات قرار داده و مسئولیت حوزه نجف اشرف را به نمایندگی از خود، به ایشان سپرد.

محمد شریف رازی در کتاب گنجینه، از سید به عنوان سید فقیهان و مجتهدان، عالم جلیل و مرجع بزرگ عصر خود نام می برد.

یکی از شاگردان سید یونس در کتاب دائره المعارف تشیع می نویسد: « سید یونس اردبیلى وقتى به مشهد آمد خارج رسائل تدریس مى نمود، مرجع تقلید شد و شهریه اى هم پرداخت مى نمود. دستگاه ستم با نیرنگ و نقشه مى خواست ایشان را در برابر آیت الله بروجردى قرار دهد که این مرد زاهد و وارسته چنین توطئه اى را خنثى نمود. مردى مخلص، صریح و شجاع بود. یک نوبت که او را به ملاقات شاه در حرم امام رضا(علیه السلام) برده بودند. با استوارى و بدون هراس به شاه گفت: چرا نماز نمى خوانى؟ و همانجا او را وادار نمود تا این فریضه الهى را به جاى آورد...»

آثار علمی و تربیتی

از این فرزانه دانشمند آثاری در زمینه علم فقه، اصول و نیز کلام به جا مانده که می توان به رساله عملیه با عنوان «وجیزة المسائل»، فروعات علم اجمالى در اصول فقه، دوره کامل فقه استدلالى، صلوة مسافر، قاعدة لا ضرر، رساله اى در ترتّب، حاشیه بر عروة الوثقى و نیز رساله ای در مباحث کلامی اشاره نمود.

در محفل علمی آیت الله اردبیلی شاگردان برجسته ای تربیت یافته اند که بزرگوارانی چون، کاظم مدیر شانه چی، دکتر سید جواد مصطفوی، ابراهیم سلطان گل شیخی، جعفر زاهدی، آیت الله میرزا حسین واعظ و آیت الله محمد علی علمی اردبیلی از آن جمله اند.

مبارزه و پایداری

در ایام حکومت رضاخان که تهاجم فرهنگی به اوج خود رسیده بود، منزل آیت الله اردبیلی به کانون جلسات علمای تراز اول کشور تبدیل شد و نقشه نخستین قیام علیه دین ستیزی ها در موضوع تغییر لباس رایج، در خانه این عالم انقلابی طراحی شده که به واقعه تاریخی مسجد گوهرشاد انجامید.

پس از آن واقعه که به کشته و زخمی شدن حدود هزار تا دو هزار نفر منجر شد، تعدادی از آقایان از جمله شخصیت مورد بحث دستگیر و پس از 5 روز بازجویی به تهران فرستاده شدند، زندانی و حبس علما در تهران تا پنج ماه طول کشید که همین موضوع موج وسیعی از خشم مسلمانان داخل و خارج کشور را به همراه داشته است.

شیعیان و علماى هند، خصوصاً لکنهو، طى اجتماعات گسترده اى نفرت خود را ابراز داشتند و با احضار کاردار ایران هشدار دادند که در صورت آزاد نکردن آقایان، حکم به تکفیر رضاشاه خواهند داد. رضاخان درپى این تهدید فوراً به خواسته آنان جامه عمل پوشاند.

سید اردبیلى در اواخر سال 1314هـ .ش به اجبار روانه اردبیل شد و حدود شش سال در آن شهر زیست، تا آنکه در شهریور 1320هـ .ش بر اثر حوادث جنگ جهانى دوم و اشغال ایران بار دیگر به مشهد مقدس مراجعت نمود.

در این ایام که با تغییرات عمده در دستگاه حکومت همراه بود، آیت الله اردبیلی به همراه آیت الله مرتضى آشتیانى و آیت الله میرزا مهدى اصفهانى زعامت حوزه مشهد را به دست گرفت و به بازسازى آن پرداخت.

ارتحال ملکوتی

این روحانی وارسته در اواخر عمر خود، به قصد زیارت عتبات عالیات و سکونت به عراق سفر کرد ولی پس از چندی کسالت بدنی ایشان را برای معالجه به تهران آورد، متاسفانه تلاش پزشکان در جهت بهبود ایشان سودی نبخشید و عاقبت این عالم ربانی پس از عمری تلاش و مجاهدت در راه نشر احکام اسلام و مبارزه با ظلم و استبداد در 21 ذیقعهده سال 1377 هجری قمری در سن 84 سالگى به دیار باقی شتافت.

 پیکر پاک آن مرحوم به مشهد مقدس منتقل و پس از تشییع با شکوه در جوار مرقد حضرت امام رضا علیه السلام و در رواق دارالسعاده به خاک سپرده شد.

عاش سعیدا و مات سعیدا

*گلشن ابرار