یادداشت/ حجت‌الاسلام محمدحسین مختاری
واکاوی همه جانبه سیره عملی ائمه معصومین(ع) به ویژه امام باقر(ع) درباره وحدت اسلامی آن هم در شرایط کنونی دنیای اسلام، بیانگر خط سیر کلی اهتمام و تاکید بر واحد بودن مسلمانان و به تبع آن جلوگیری از تفرقه و اختلاف افکنی امت اسلامی است.
عقیق:حجت‌الاسلام والمسلمین محمدحسین مختاری رئیس دانشگاه مذاهب اسلامی در یادداشتی به مناسبت سالروز شهادت امام محمدباقر(ع) به تبیین راهبردها و جلوه‌های وحدت در سیره امام باقر(ع) با تأکید بر اشتراکات مذهبی برای مقابله با تکفیر و افراط‌گرایی در زمان آن امام همام پرداخته است که در ادامه می‌آید:
*وحدت‌گرایی و تقویت کیان سیاسی اسلام در مقابل بیگانگان
دغدغه‌مندی امام باقر(ع) و ائمه معصومین(ع) همچون جد بزرگواراشان نبی مکرم اسلام(ص) در ایجاد وحدت، الفت، اخوت و اجتناب از تشتت و اختلاف و تفرقه در جامعه اسلامی به شدت مشهود است، البته مسیر وحدت طلبی به گونه ای است که به تقویت و پذیرش نظام حکومت اموی و عباسی که با فرصت طلبی به قدرت رسیده بودند نیانجامد، بلکه رویکرد کلی وحدت طلبی آن حضرت در راستای حفظ کیان سیاسی اسلام و مقابله با بیگانگان قابل تعریف است.
لذا امام محمد باقر(ع)، عمربن عبدالعزیز خلیفه اموی را نصیحت می‌کرد و این خلیفه نیز گاهی از امام مشورت می‌خواست و یا اهتمام و تأکید آن حضرت به ضرب سکه اسلامی که در راستای جلوگیری از سوء استفاده دولت روم در زمان عبدالملک صورت پذیرفت، خود موید این ادعاست.
*تأکید بر مناسبت‌های دینی و مذهبی؛ راهکار امام باقر(ع) در تقویت اتحاد امت اسلامی
با همه این تفاسیر آن حضرت در تبیین حقایق دینی و جلوگیری از انحراف و بدعت های زیان بار که رسالت اصلی هر مسلمانی به شمار می‌آید، هرگز شانه خالی نکرد؛ بلکه در مناسبت‌های مختلف مذهبی همچون حج، پرداخت زکات و دیگر برنامه‌های صحیح اسلامی همچون نماز جمعه و جماعت که رویکردهای مطلوب اجتماعی در آن دنبال می‌شد شرکت می‌کردند و دیگران را نیز به مشارکت در آن فرا می‌خواند؛ زیرا اقامه نماز جمعه و عیدین از جمله باشکوه‌ترین جلوه‌های وحدت‌گرایی امت اسلامی است؛ در این زمینه امام باقر(ع) به یکی از اصحابش فرمود: آیا کسی مثل تو باید بمیرد و در فریضه‌ای شرکت نکرده باشد؟ وقتی صحابی از ایشان می‌پرسد که چه کنم؟ امام(ع) می‌فرماید: در نماز جمعه شرکت کن. آن حضرت در فرازی دیگر می‌فرماید: «هرکس به طور پی در پی در سه نماز جمعه شرکت نکند، خداوند بر دلش مهر قساوت می‌زند».
*تأکید بر هدایت‌پذیری جامعه از طریق سلوک اجتماعی و اخلاقی
تأکید بر هدایت‌پذیری جامعه از طریق سلوک اجتماعی و اخلاقی که با محوریت تربیت پیروان و نیز جلوگیری از انحرافات فکری و رفتاری عموم مسلمین صورت می‌گیرد از جمله خطوط اصلی سیره وحدت بخش امام باقر(ع) به شمار می‌آید، بدین نحو که اجرای سیاست مبارزه منفی با حاکمان غاصب و توجه ائمه به عموم مسلمین و پیروان خود و الزام آنان به اتخاذ این رویکرد به جای قیام مسلحانه به خوبی مشهود است؛ در این بین سیره تربیتی امام باقر(ع) در تبیین معارف شیعی به نحو احسن مورد توجه قرار گرفته است. اینگونه است که بیشترین روایات مربوط به «تقیه» از طریق آن حضرت روایت شده است که این استراتژی هوشمندانه در مواجهه با جریانات سیاسی آن عصر و زمانه، تقویت و تثبیت موقعیت آن امام و اصحاب و یارانش را فراهم کرد که در نهایت علیرغم فقدان دسترسی به قدرت سیاسی در پیاده‌سازی اهداف دینی و ترویج فرهنگ اسلامی، در دراز مدت موجبات بسط و گسترش اندیشه اسلام ناب در جوامع اسلامی را مهیا کرد.
*تأکید بر اشتراکات مذهبی؛ شکوه دیپلماسی وحدت آفرین امام باقر(ع)
گفتنی است تقسیم‌بندی عموم مردم به دسته‌ها و سلایق مختلف با قابلیت‌های گوناگون و تفاوت درجات ایمان و بصیرت در تبیین معارف دینی از جمله رویکردهای مهم وحدت آفرین امام باقر(ع) محسوب می‌شود که همزیستی مسالمت آمیز مسلمانان را علیرغم تنوع افکار و سلایق پدید آورد.
این مؤلفه مهم راهبردی با طرح مشترکات مذهبی و اصول اخلاقی توانست از تفرقه‌گرایی در جهان اسلام بکاهد و در نهایت به تضارب آرا و رشد و تعالی فکری مسلمانان و پویایی وحدت امت اسلامی منتهی شود.
در این زمینه زراره می‌گوید: خدمت آن حضرت رسیدم و عرض کردم: «ما افراد را با شاقول اندازه می‌گیریم؛ هر کس مانند ما شیعه باشد، خواه از اولاد علی(ع) و خواه از غیر آنها، با او پیوند دوستی(به عنوان یک مسلمان و اهل نجات) برقرار می‌کنیم و هر کس با عقیده ما مخالف باشد، ما از او(به عنوان یک گمراه و اهل هلاک) تبری می‌جوییم»؛ لیکن امام(ع) فرمود؛ سخن خدا از سخن تو راست‌تر است؟!. اگر آنچه تو می‌گویی درست باشد، پس سخن خدا چه می‌شود ، آنجا که می فرماید:« الا المستضعفین من الرجال و النساء و الولدن لا یستطیعون حیله و لا یهتدون سبیلا»؛ مگر آن دسته از مردان و زنان و کودکانى که به راستى تحت فشار قرار گرفته‌اند، نه چاره‌اى دارند و نه راهى (براى نجات از آن محیط آلوده ) مى‌یابند»، پس «المرجون لامر الله»؛ گروهی دیگر واگذار به فرمان خدا شدهاند، چه شد؟ «وَ الْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ» و کسانى که دلشان به دست آورده مى‌شود، چه کسانی هستند و کجایند؟!».
لذا نباید فراموش کرد توجه فراوان امام باقر(ع) به اخوت دینی و ارائه راهکارهای کلیدی در تحقق همزیستی اجتماعی مسلمانان و پیروان مذاهب، آموزه‌هایی ارزشمند همچون مدارا، اخوت، معاشرت نیکو با مخالفان، حسن خلق، چشم پوشی از عیوب دیگران، خیرخواهی و اهتمام به امور مسلمانان را در منظومه تقریبی و وحدتی آن حضرت متبلور ساخته است.
*راهبرد امام باقر (ع) برای نجات جامعه اسلامی از تکفیر و افراط گرایی
باید اذعان نمود مبنای وحدت آفرین امام باقر(ع) بر این امر استوار شده است که مسلمانان به رغم اختلافات فکری و اجتهادات مختلف، اعضای یک خانواده بزرگ و و پیکره واحد امت اسلامی محسوب می‌شوند و باید در راستای برقراری روابط ایمانی و عاطفی تلاش کنند؛ با چین نگاهی است که می‌توان در برابر بدبینی، پدیده شوم تکفیر و افراط‌گرایی قیام کرد و اتحاد امت اسلامی را رقم زد.
در این زمینه امام باقر(ع) می‌فرماید: «برادر مسلمانت را دوست بدار و هر آنچه برای خود می‌پسندی برای او بپسند، و هر آنچه برای خود نمی‌پسندی برای او نپسند. هر گاه گرفتاری آمد، از او غمخواری نما و هر گاه چیزی از تو خواست بدو عطا کن، و او را از خیری بازمدار تا او نیز بازمدارد، و پشتیبانش باش تا پشتیبانت باشد».
با تأمل در این روایت نورانی باید گفت مراد از مسلمان در این فراز نورانی، اعم از شیعه و سنی است، همچنین مسلمانان را برادران یکدیگر خوانده است و عنوان مسلم نیز به مانند دیگر روایات از ائمه معصومین(ع) به قید خاصی مقید نشده است.
و یا در فراز دیگری از آن امام همام، بر ترک مخاصمه و ستیزه‌جویی با مخالفان تأکید شده است، آن حضرت در روایتی فرمود: «ستیزه جویی موجب از بین رفتن دین و حبط اعمال می‌شود و نتیجه مستقیم آن، ایجاد شک و تردید است».
بدیهی است امامان شیعه با گشودن باب اجتهاد و تأویل، ممانعت از تنگ نظری و بدبینی نسبت به مخالفان، پرهیز از خودخواهی و استبداد رأی...در راستای پیشگیری از رواج تکفیر تلاش کرده‌اند، در این زمینه امام باقر(ع) فرمود: «هر گاه کسی، دیگری را کافر برشمرد، بی‌گمان یکی از آن دو، سزاوار کفر است. اگر با کافری چنین گفته باشد، راست گفته است، اما اگر مؤمن باشد، کفر به خودش باز می گردد. پس، از طعنه زدن به مومنان بر حذر باشید».
آری! رویکرد امام باقر(ع) به مانند دیگر امامان شیعه به مقوله وحدت، به مثابه استراتژی راهبردی است نه تاکتیک سیاسی، همچنین در نگاه متعالی آن حضرت نه تنها تکفیر مؤمنان بلکه سب و لعن و هتک حرمت آنان نیز همانند قتل آنان است.
منبع:فارس
*وحدت‌گرایی و تقویت کیان سیاسی اسلام در مقابل بیگانگان
دغدغه‌مندی امام باقر(ع) و ائمه معصومین(ع) همچون جد بزرگواراشان نبی مکرم اسلام(ص) در ایجاد وحدت، الفت، اخوت و اجتناب از تشتت و اختلاف و تفرقه در جامعه اسلامی به شدت مشهود است، البته مسیر وحدت طلبی به گونه ای است که به تقویت و پذیرش نظام حکومت اموی و عباسی که با فرصت طلبی به قدرت رسیده بودند نیانجامد، بلکه رویکرد کلی وحدت طلبی آن حضرت در راستای حفظ کیان سیاسی اسلام و مقابله با بیگانگان قابل تعریف است.
لذا امام محمد باقر(ع)، عمربن عبدالعزیز خلیفه اموی را نصیحت می‌کرد و این خلیفه نیز گاهی از امام مشورت می‌خواست و یا اهتمام و تأکید آن حضرت به ضرب سکه اسلامی که در راستای جلوگیری از سوء استفاده دولت روم در زمان عبدالملک صورت پذیرفت، خود موید این ادعاست.
*تأکید بر مناسبت‌های دینی و مذهبی؛ راهکار امام باقر(ع) در تقویت اتحاد امت اسلامی
با همه این تفاسیر آن حضرت در تبیین حقایق دینی و جلوگیری از انحراف و بدعت های زیان بار که رسالت اصلی هر مسلمانی به شمار می‌آید، هرگز شانه خالی نکرد؛ بلکه در مناسبت‌های مختلف مذهبی همچون حج، پرداخت زکات و دیگر برنامه‌های صحیح اسلامی همچون نماز جمعه و جماعت که رویکردهای مطلوب اجتماعی در آن دنبال می‌شد شرکت می‌کردند و دیگران را نیز به مشارکت در آن فرا می‌خواند؛ زیرا اقامه نماز جمعه و عیدین از جمله باشکوه‌ترین جلوه‌های وحدت‌گرایی امت اسلامی است؛ در این زمینه امام باقر(ع) به یکی از اصحابش فرمود: آیا کسی مثل تو باید بمیرد و در فریضه‌ای شرکت نکرده باشد؟ وقتی صحابی از ایشان می‌پرسد که چه کنم؟ امام(ع) می‌فرماید: در نماز جمعه شرکت کن. آن حضرت در فرازی دیگر می‌فرماید: «هرکس به طور پی در پی در سه نماز جمعه شرکت نکند، خداوند بر دلش مهر قساوت می‌زند».
*تأکید بر هدایت‌پذیری جامعه از طریق سلوک اجتماعی و اخلاقی
تأکید بر هدایت‌پذیری جامعه از طریق سلوک اجتماعی و اخلاقی که با محوریت تربیت پیروان و نیز جلوگیری از انحرافات فکری و رفتاری عموم مسلمین صورت می‌گیرد از جمله خطوط اصلی سیره وحدت بخش امام باقر(ع) به شمار می‌آید، بدین نحو که اجرای سیاست مبارزه منفی با حاکمان غاصب و توجه ائمه به عموم مسلمین و پیروان خود و الزام آنان به اتخاذ این رویکرد به جای قیام مسلحانه به خوبی مشهود است؛ در این بین سیره تربیتی امام باقر(ع) در تبیین معارف شیعی به نحو احسن مورد توجه قرار گرفته است. اینگونه است که بیشترین روایات مربوط به «تقیه» از طریق آن حضرت روایت شده است که این استراتژی هوشمندانه در مواجهه با جریانات سیاسی آن عصر و زمانه، تقویت و تثبیت موقعیت آن امام و اصحاب و یارانش را فراهم کرد که در نهایت علیرغم فقدان دسترسی به قدرت سیاسی در پیاده‌سازی اهداف دینی و ترویج فرهنگ اسلامی، در دراز مدت موجبات بسط و گسترش اندیشه اسلام ناب در جوامع اسلامی را مهیا کرد.
*تأکید بر اشتراکات مذهبی؛ شکوه دیپلماسی وحدت آفرین امام باقر(ع)
گفتنی است تقسیم‌بندی عموم مردم به دسته‌ها و سلایق مختلف با قابلیت‌های گوناگون و تفاوت درجات ایمان و بصیرت در تبیین معارف دینی از جمله رویکردهای مهم وحدت آفرین امام باقر(ع) محسوب می‌شود که همزیستی مسالمت آمیز مسلمانان را علیرغم تنوع افکار و سلایق پدید آورد.
این مؤلفه مهم راهبردی با طرح مشترکات مذهبی و اصول اخلاقی توانست از تفرقه‌گرایی در جهان اسلام بکاهد و در نهایت به تضارب آرا و رشد و تعالی فکری مسلمانان و پویایی وحدت امت اسلامی منتهی شود.
در این زمینه زراره می‌گوید: خدمت آن حضرت رسیدم و عرض کردم: «ما افراد را با شاقول اندازه می‌گیریم؛ هر کس مانند ما شیعه باشد، خواه از اولاد علی(ع) و خواه از غیر آنها، با او پیوند دوستی(به عنوان یک مسلمان و اهل نجات) برقرار می‌کنیم و هر کس با عقیده ما مخالف باشد، ما از او(به عنوان یک گمراه و اهل هلاک) تبری می‌جوییم»؛ لیکن امام(ع) فرمود؛ سخن خدا از سخن تو راست‌تر است؟!. اگر آنچه تو می‌گویی درست باشد، پس سخن خدا چه می‌شود ، آنجا که می فرماید:« الا المستضعفین من الرجال و النساء و الولدن لا یستطیعون حیله و لا یهتدون سبیلا»؛ مگر آن دسته از مردان و زنان و کودکانى که به راستى تحت فشار قرار گرفته‌اند، نه چاره‌اى دارند و نه راهى (براى نجات از آن محیط آلوده ) مى‌یابند»، پس «المرجون لامر الله»؛ گروهی دیگر واگذار به فرمان خدا شدهاند، چه شد؟ «وَ الْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ» و کسانى که دلشان به دست آورده مى‌شود، چه کسانی هستند و کجایند؟!».
لذا نباید فراموش کرد توجه فراوان امام باقر(ع) به اخوت دینی و ارائه راهکارهای کلیدی در تحقق همزیستی اجتماعی مسلمانان و پیروان مذاهب، آموزه‌هایی ارزشمند همچون مدارا، اخوت، معاشرت نیکو با مخالفان، حسن خلق، چشم پوشی از عیوب دیگران، خیرخواهی و اهتمام به امور مسلمانان را در منظومه تقریبی و وحدتی آن حضرت متبلور ساخته است.
*راهبرد امام باقر (ع) برای نجات جامعه اسلامی از تکفیر و افراط گرایی
باید اذعان نمود مبنای وحدت آفرین امام باقر(ع) بر این امر استوار شده است که مسلمانان به رغم اختلافات فکری و اجتهادات مختلف، اعضای یک خانواده بزرگ و و پیکره واحد امت اسلامی محسوب می‌شوند و باید در راستای برقراری روابط ایمانی و عاطفی تلاش کنند؛ با چین نگاهی است که می‌توان در برابر بدبینی، پدیده شوم تکفیر و افراط‌گرایی قیام کرد و اتحاد امت اسلامی را رقم زد.
در این زمینه امام باقر(ع) می‌فرماید: «برادر مسلمانت را دوست بدار و هر آنچه برای خود می‌پسندی برای او بپسند، و هر آنچه برای خود نمی‌پسندی برای او نپسند. هر گاه گرفتاری آمد، از او غمخواری نما و هر گاه چیزی از تو خواست بدو عطا کن، و او را از خیری بازمدار تا او نیز بازمدارد، و پشتیبانش باش تا پشتیبانت باشد».
با تأمل در این روایت نورانی باید گفت مراد از مسلمان در این فراز نورانی، اعم از شیعه و سنی است، همچنین مسلمانان را برادران یکدیگر خوانده است و عنوان مسلم نیز به مانند دیگر روایات از ائمه معصومین(ع) به قید خاصی مقید نشده است.
و یا در فراز دیگری از آن امام همام، بر ترک مخاصمه و ستیزه‌جویی با مخالفان تأکید شده است، آن حضرت در روایتی فرمود: «ستیزه جویی موجب از بین رفتن دین و حبط اعمال می‌شود و نتیجه مستقیم آن، ایجاد شک و تردید است».
بدیهی است امامان شیعه با گشودن باب اجتهاد و تأویل، ممانعت از تنگ نظری و بدبینی نسبت به مخالفان، پرهیز از خودخواهی و استبداد رأی...در راستای پیشگیری از رواج تکفیر تلاش کرده‌اند، در این زمینه امام باقر(ع) فرمود: «هر گاه کسی، دیگری را کافر برشمرد، بی‌گمان یکی از آن دو، سزاوار کفر است. اگر با کافری چنین گفته باشد، راست گفته است، اما اگر مؤمن باشد، کفر به خودش باز می گردد. پس، از طعنه زدن به مومنان بر حذر باشید».
آری! رویکرد امام باقر(ع) به مانند دیگر امامان شیعه به مقوله وحدت، به مثابه استراتژی راهبردی است نه تاکتیک سیاسی، همچنین در نگاه متعالی آن حضرت نه تنها تکفیر مؤمنان بلکه سب و لعن و هتک حرمت آنان نیز همانند قتل آنان است.
منبع:فارس
