خبر و خبرنویسی از دریچه نبأ عظیم
ارزش‌های خبری همیشه و در همه حال دغدغه خبرنگاران است تا بتوانند با توجه به آن، محصولی فاخر برای مخاطب خود تولید کنند، حال خبرنویسی از دریچه مفهومی قرآنی همچون نبأ عظیم دریچه‌ای نو برای پیوند خبر با معنویت کلام وحی را برای خبرنگاران باز می‌کند.
عقیق:کلام به طور کلی به دو قسم؛ خبر و انشاء تقسیم می‌شود؛ و خبر را هو الکلام الذی یحتمل الصدق و الکذب لذاته؛ یعنی کلامی که ذاتا احتمال راست یا دروغ بودن را داشته باشد، تعریف کرده‌اند؛ از سوی دیگر با توجه به ذهنیت مخاطب نسبت به مضمون خبر، آن را به سه دسته؛ ابتدایی، طلبی و انکاری تقسیم می‌کنند.
همچنین خبر، برخی اوقات به منظور اغراض و اهداف اصلی و زمانی هم بیانگر اهداف و انگیزه‌های دیگری است و اهداف اصلی که خبر بیانگر آن است؛ به دو نوع است؛ یا گوینده در پی آگاه کردن مخاطب از مضمون خبر است؛ یا اینکه گوینده در پی بیان آن است که به مخاطب بفهماند که من نیز مفهوم این خبر را می‌دانم و نسبت به آن آگاهم (همان خبری که مخاطب هم نسبت به مضمون آن آگاه است).
اما در بسیاری از موارد خبر به منظور اغراض اصلی نیست؛ بلکه فرد مقاصد و اهداف دیگری در نظر دارد که در اصطلاح به آن، اغراض غیر اصلی گفته می‌شود؛ جلب ترحم مخاطب، ایجاد انگیزه در مخاطب، اظهار ضعف و خشوع، اظهار اندوه، اظهار خوش حالی، توبیخ و ملامت، تذکر دادن، بر حذر داشتن مخاطب از امری معلوم، اظهار فخر و مباهات و ستایش از جمله این اغراض است.
خبر با هر هدفی که بیان می‌شود باید از سه فاکتور مهم برخودار باشد؛ این سه فاکتور مهم در تعریف معنای لغوی نبأ نهفته است؛ راغب اصفهانی در المفردات «نبأ» را به معناى خبر دانسته كه از سه معیار اهمیت، فایده و علم یا ظن غالب برخوردار باشد؛ به عبارتی خبر باید مهم بوده تا فایدهای برای انسان داشته باشد و انسان نسبت به آن علم یا ظن غالب پیدا کند.
از سوی دیگر در علوم معاصر برای خبر ارزش‌هایی را قائل شده‌اند از جمله این ارزش‌ها «برخوردها، اختلاف‌ها و درگیری‌ها» است و دلیل اهمیت این ارزش خبری در این است که دربرخوردها، همواره احتمال برهم خوردن توازن موجود در جامعه می‌رود که تاثیر بر امنیت مادی یا معنوی افراد دارد.
مسئله اختلاف در خبر را در آیات سوره نبأ می‌توان دید؛ «عَمَّ يَتَسَاءَلُونَ عَنِ النَّبَإِ الْعَظِيمِ الَّذِي هُمْ فِيهِ مُخْتَلِفُونَ؛ درباره چه چيز از يكديگر مى‌پرسند از آن خبر بزرگ كه درباره آن با هم اختلاف دارند» هر چند در تفاسیر، اقوال مختلفی در محل این اختلاف شده است و برخی آن را اختلاف در معاد، برخی در مسئله ولایت و... دانسته‌اند، اما نکته مهم این است که در خبر (نبأ العظیم) اختلاف صورت می‌گیرد که یکی از ارزش‌های خبری است.
در واقع آن امنیت مادی و به اصطلاح معنوی که کافران برای خود فراهم کرده بودند در این نبأ در حال برهم خوردن است و این نبأ علاوه بر اینکه مهم است فایدهای هم دارد و آن ایجاد توازن اجتماعی است بین طبقه فقیر و مظلوم و مستضعف جامعه که در دسته مؤمنانند و طبقه اشرافیت که در دسته کافران هستند؛ از سوی دیگر این خبر مهم نافع است چه در بیان مقام معاد باشد و چه در بیان جایگاه امامت در هر دو حال برای مخاطبش نفع و سود به همراه دارد. (بررسی نفع این دو مقوله در جای خود بحث شده و از حوصله این کلام خارج است.)
نکته دیگر آنکه خبر، خبرنگار و خبرگزاری به سوژه‌ها زنده‌اند و از طرفی سوژه‌ها هستند که از آنها پرسش می‌شود؛ اهمیت پرسشگری نیز در این آیات هویداست؛ سوژه در اینجا همان نبأ عظیم است که مورد پرسش (عم يَتَسَاءَلُونَ) واقع شده است و عنصر دربرگیری ـ از دیگر ارزش‌های خبری ـ نیز از این کلام فهمیده می‌شود؛ يتساءَلون، مختلفون، سیعلمون و... همه بر سیاق جمع آمده است و تخصیصی هم در آیات نیست تا این عده را محدود کند؛ خطاب آیات به نقل تفاسیر به کفار است که غلبه اجتماعی در آن روزگار با ایشان بود و مسئله نبأ عظیم و پرسش از آن یک مطالبه‌گری جمعی بود.
نکته دیگر در ارزش‌های خبری تازگی آن است؛ چه مفهوم تفسیر آیات را به مسئله معاد بگیریم و چه به مقوله امامت؛ هر دو گفتمان برای جامعه از تازگی و نویی برخوردار بود. جامعه‌ای که بر سبیل شرک و بت‌پرستی صدهاسال طی طریق کرده و همه همّ و غمّ خود را پرستش بت‌های چوبی و سنگی قرار داده است و عاقبت خود را عدم پس از مرگ می‌دانسته الآن با مفهومی به نام معاد، عاقبت، بهشت و جهنم و ادامه حیات پس از مرگ مواجه می‌شود.
حمیدرضا یونسی
منبع:ایکنا
