زیارت جامعه کبیره؛ یادگاری علمی و معنوی

در بین ائمه معصومین (ع) از جهت اعجاز علمی و نیز برنامه‌های مرتبط با نظام ولایت و امامت، حضرت امام هادی (ع) یک ویژگی و برجستگی خاصی دارد به طوری که در زمان ایشان علمای بسیاری از بلاد گوناگون و از فرق مختلف پیش ایشان آمده و سوالات خود را می‌پرسیدند یا اینکه در جلسات مناظره گونه حضور می‌یافتند و امام هادی (ع) با سعه صدر و حوصله فراوان و البته با بهره گیری از استدلال و منطقی قوی، جواب همه را می‌دادند.

پاسخ‌های امام هادی (ع) به شبهات کلامی و فقهی زمانه خود به ویژه مناظره مکتوبی که با یحیی بن اکثم قاضی القضات متوکل عباسی داشتند در تاریخ ثبت و ضبط است و نشان می‌دهد که حضرت چگونه با این نامه نگاری‌ها و نیز بیان مسایل، مردم را با معارف ناب الهی آشنا می‌ساختند.

پس از امام رضا (ع) که به عنوان عالم آل محمد (ص) به سوالات علمای فرقه‌های گوناگون پاسخ می‌دادند، حضرت هادی (ع) نیز به خوبی جای جدشان امام رضا (ع) را از این حیث پر کردند و در آن شرایط سخت و خفقان آور از میراث علمی و معنوی و فرهنگی اهل بیت (ع) به درستی حراست نمودند.

حدود۲۴ سال امامت حضرت (ع) با حکومت ستمگرانه خلفایی چون معتصم، واثق، توکل، منتصر، مستعین و معتز عباسی، مقارن بود، با این وجود عظمت شخصیت ایشان چنان است که دوست و دشمن بدان معترف بوده‌اند، چنان که ابن صباغ مالکی در کتاب «فصول المهمه» در این خصوص می‌نویسد: «فضل ودانش امام دهم شیعیان بر اوج قلل بلندپایه عالم بشریت نقش بسته بود و رشته‌های مشعشع آن بر اختران آسمان سر می‌سایید. نیکی‌ها و اخلاق پسندیده او را نمی‌توان در شمار اعداد ذکر کرد، اما می‌شود به افتخار آمیز‌ترین آن‌ها که موجب حیرت است بسنده کرد. او جمیع صفات نیک و مفاخر معنوی را یک جا در وجود خود داشت. ابعاد وسیع و منبع فیاض حکمت و دانش او بر لوح سرشتش ثبت شده و بدین سبب او از ناشایسته‌ها و آلایش‌ها به دور و برکنار است».

در نقل قول‌های متعدد راجع به نفوذ اجتماعی و سیاسی امام هادی (ع) آمده که حضور ایشان در هر مجلسی مورد تجلیل و احترام عمیق بوده و خواسته و ناخواسته اطرافیان را تحت تأثیر و نفوذ قرار می‌داد به طوری که گفته‌اند همنشینان این بزرگوار به همین خاطر همواره آرزوی مجالست و مراودت با امام هادی (ع) را داشتند.

یکی از یادگارهای بسیار ارزشمند و معنوی از امام هادی (ع)، زیارت شریف جامعه کبیره است که واقعاً انسان اگر درباره آن دقت کند متوجه می‌شود که حقیقتاً یکی از نعمت‌های بزرگ شیعه است که باید قدردان آن بود.

زیارت جامعه کبیره از جهت سند خیلی محکم است و از سویی دارای جامعیت می‌باشند به این معنا که حضرت در آن به مسایل مختلف به طور همه جانبه پرداخته است.

بسیاری از مسایل مخفی و مورد سوال به خصوص درباره عظمت امامت و ولایت در این زیارت بیان شده که واقعاً امروز هم می‌تواند تعمیق در آن به رفع بسیاری از شبهات کمک کند.

در واقع می‌توان گفت زیارت جامعه کبیره خودش یک دوره کامل امام‌شناسی است و امام على‌النقی (ع) با این زیارت، شیعیان را آرام‌آرام برای دوره غیبت امام زمان (عج) آماده می‌کرد تا در آن دوران که امام زمان خود را مستقیم نمی‌بینند، شناخت کاملی به ولی خدا پیدا کنند.

در این زیارت به‌ طور صریح درباره لزوم تبعیت از ولایت بر این نکته تاکید شده که: «سَعَدَ مَنْ والاکُمْ و هَلَکَ مَنْ عاداکُمْ» یعنی سعادتمند است، آن‌که دوست شما باشد و هلاک شود، آن‌که با شما دشمنی کند.

در فراز دیگری نیز آمده است: «هر که از شما جدا شد، گمراه است و هر که برخلاف شما باشد، دوزخ جایگاه اوست و هر که منکر شماست، کافر است و هر که با شما جنگ کند، مشرک است و هرکس حکم شما را رد کند، جایش در درک اسفل است».

امام هادی (ع) در واقع در جای جای این زیارتنامه به این حقیقت مسلم اشاره می‌فرمایندکه تنها راه شناخت حق و باطل و رستگار شدن پیروی از اهل بیت (ع) است و به غیر از آن گمراهی خواهد بود.

ان شاءالله که همه ما با تبعیت از رهنمود‌ها و فرمایشات اهل بیت (ع) و به خصوص ثابت قدمی در این راه بتوانیم هم زمینه ساز عاقبت به خیری و سعادت خود باشیم و هم اینکه موجب خشنودی حضرات معصومین (ع) و مایه زینت آن‌ها باشیم.