نگاهی گذرا بر میراث روایات تفسیری شیعه

وی با بیان اینکه آیت‌الله معرفت موافق فعالیت‌های سیاسی زنان در عرصه اجتماع نبود، افزود: آیت‌الله معرفت جایگاه سیاسی برای زنان در عرصه اجتماع را تأیید نمی‌کرد، اما در مقالات بعدی این جایگاه را برای زنان قائل شدند. در صورت کلی دارای نگرشی نو درباره فعالیت‌های زنان در عرصه اجتماعی بود که در جای خود باید به آن پرداخت.

استاد دانشگاه علوم قرآن و حدیث دانشگاه قم با اشاره به اینکه بخشی از میراث حدیثی و روایی مربوط به حوزه تفسیر و علوم قرآن است، افزود: این میراث حدیثی از قرون اولیه مورد توجه عالمان بوده است. کتبی که تاکنون با محتوای روایات تفسیری نوشته شده‌اند، به چهار دوره حضور ائمه(ع)، اوایل غیبت صغری و کبری، صفویه و معاصر تقسیم‌بندی می‌شود.  

مهریزی با اشاره به اینکه در دوران حضور ائمه(ع) نوشته‌هایی به این بزرگواران نسبت داده شده است، تصریح کرد: بخشی از نوشتارهای حدیثی به اهل‌بیت(ع) نسبت داده شده که اثری از آنها باقی نمانده است، جز تفسیر منسوب به امام حسن عسگری(ع) و تعدادی کتب که در صدور آن از جانب حضرات معصومین قطعیت نیست.

سردبیر مجله علمی پژوهشی علوم حدیث با اشاره به دوره غیبت صغری و کبرای امام زمان(عج) درباره گردآوری روایات تفسیری گفت: تفسیر عیاشی، علی‌بن ابراهیم قمی و فرات کوفی سه منبعی هستند که روایات علوم قرآنی و تفسیری را گردآوری کرده‌اند که البته بیشتر مربوط به تفاسیر روایی است. دو کتاب تفسیری نعمانی و سعدبن عبدالله اشعری نیز بیشتر مباحث علوم قرآنی است نه تفسیری.

مهریزی با بیان اینکه در دوره صفویه در حوزه روایات تفسیری فعالیت‌های زیادی صورت گرفت، افزود: در دوره صفویه تعدادی دایرةالمعارف حدیثی نوشته شده است؛ یکسری دایرةالمعارف عام حدیثی مثل بحارالانوار، عوالم العلوم و الوافی هستند که در تمام حوزه‌ها روایات را جمع کرده‌اند و نیز تعدادی مربوط به دایرةالمعارف‌های روایات فقهی مثل وسایل‌الشیعة و دسته دیگر، دایرةالمعارف‌های روایات تفسیری هستند که در این دوره دو تفسیر البرهان با حدود 12 هزار و تفسیر نورالثقلین با 13 هزار حدیث نوشته می‌شود. در دوران معاصر نیز «التفسیر الجامع الاثری» از تفاسیر روایی است که توسط آیت‌الله معرفت تألیف شد.

وی با تأکید بر اینکه در حوزه‌ مطالعات تفسیری، تفسیر اثری و نقلی با تفسیر روایی تفاوت دارد، اظهار کرد: تفسیر اثری به کتابی اطلاق می‌شود که مؤلف نظرات خود را درباره آیه بیان می‌کند، اما تکیه‌گاه اصلی خود را روایات ائمه(ع) قرار داده است. اما در کتابهای تفسیری مانند نورالثقلین، عیاشی، البرهان و قمی صرفاً روایات را ذیل آیات جمع‌آوری کرده‌اند و نظر خودشان را عنوان نکرده‌اند. بنابراین تفسیر آیت‌الله معرفت با عنوان «التفسیر الجامع الاثری» را باید جزو تفاسیر اثری محسوب کرد، زیرا ضمن بیان مقدمه‌ در ابتدای کتاب، جمع‌بندی آیه را نیز انجام می‌دهد.