خداوند چه کسانی را به حال خود وا‌ می‌گذارد/ رعایت حد تعادل در درخواست از دیگران

عقیق: سلسله مباحث شرح «صحیفه سجادیه» از سوی حجت‌الاسلام «عبدالله فاطمی‌نیا» در شامگاه سه شنبه 15 دی ماه 95 در مسجد جامع ازگل برگزار شد.

حجت‌الاسلام فاطمی‌نیا در این جلسه به قسمتی از دعای شریف «مکارم الاخلاق» امام سجاد(ع)  اشاره کرد که امام چهارم در آن،  از خدا می خواهد که به او قدرت بدهد و ضعیف نباشد.

 مشروح بیانات استاد فاطمی‌نیا را در ادامه می‌خوانیم.

شرح دعای مکارم الاخلاق

اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ اجْعَلْ أَوْسَعَ رِزْقِکَ عَلَیَّ إِذَا کَبِرْتُ، وَ أَقْوَى قُوَّتِکَ فِیَّ إِذَا نَصِبْتُ، وَ لَا تَبْتَلِیَنِّی بِالْکَسَلِ عَنْ عِبَادَتِکَ، وَ لَا الْعَمَى عَنْ سَبِیلِکَ، وَ لَا بِالتَّعَرُّضِ لِخِلَافِ مَحَبَّتِکَ، وَ لَا مُجَامَعَةِ مَنْ تَفَرَّقَ عَنْکَ، وَ لَا مُفَارَقَةِ مَنِ اجْتَمَعَ إِلَیْکَ. اللَّهُمَّ اجْعَلْنِی أَصُولُ بِکَ عِنْدَ الضَّرُورَةِ، وَ أَسْأَلُکَ عِنْدَ الْحَاجَةِ، وَ أَتَضَرَّعُ إِلَیْکَ عِنْدَ الْمَسْکَنَةِ، وَ لَا تَفْتِنِّی بِالِاسْتِعَانَةِ بِغَیْرِکَ إِذَا اضْطُرِرْتُ، وَ لَا بِالْخُضُوعِ لِسُؤَالِ غَیْرِکَ إِذَا افْتَقَرْتُ، وَ لَا بِالتَّضَرُّعِ إِلَى مَنْ دُونَکَ إِذَا رَهِبْتُ، فَأَسْتَحِقَّ بِذَلِکَ خِذْلَانَکَ وَ مَنْعَکَ وَ إِعْرَاضَکَ، یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ.

خدایا مرا گمراه نکن!

انسان در جوانی که جوان است و تلاش می‌کند اما در پیری یک وقتهایی هست که نمی‌شود این فعالیتها را انجام داد؛  امام از خدا می خواهد که به او قدرت بدهد و ضعیف نباشد. اینها راجع به دنیا بود؛ درباره معنویات حضرت می‌فرماید: خدایا مرا گمراه نکن؛ البته خدا کسی را گمراه نمی‌کند بلکه اضلال خدا به معنای دفع مدد است یعنی مدد قطع می‌شود.

وَ لَا الْعَمَى عَنْ سَبِیلِکَ، وَ لَا بِالتَّعَرُّضِ لِخِلَافِ مَحَبَّتِکَ؛ خدایا کمک کن تا از راه تو گمراه نشوم و راه تو را گم نکنم، کمکم کن که خلاف محبت تو کاری نکنم. سید بزرگوار در معنای این عبارت فرموده اند: یعنی خدایا بر خلاف رضای تو کاری نکنم. «وَ لَا مُجَامَعَةِ مَنْ تَفَرَّقَ عَنْکَ»؛ خدایا کمک کن من با جماعتی که از تو دور شده‌اند، جمع نشوم. یک عده‌ای هستند که خدا را فراموش کرده‌اند و کاری با خدا ندارند.

خدایا مرا به انسانهای شرور محتاج نکن

ما همیشه همه چیز را باید به خدا بسپاریم و اگر به کسی مراجعه کنیم با این اعتقاد که اگر خدا بخواهد او را وسیله قرار می دهد؛ این اشکالی ندارد. شخصی نزد امام صادق (ع) نشسته بود و گفت: خدایا مرا به خلقت محتاج نکن. حضرت فرمود: مومن از مومن بی نیاز نمی‌شود، این دعا عبث است، انسان محتاج است اما مظاهر مختلف دارد مثلا من به نانوا و خیاط محتاج هستم و بعد از آن امام صادق (ع) دعای کامل‌تری به او یاد داد و فرمود که بگوید: خدایا مرا به انسان های شرور محتاج نکن.

یک بحثی در روانشناسی داریم به نام نوکیسه بودن که بحث جدی است، مثلا آدمهایی که هیچ چیزی نداشته‌اند و یکباره به ثروتی دست پیدا می‌کنند، از این افراد، نباید هیچ چیزی خواست. یک روایتی دارد که امام معصوم (ع) فرمود: اگر دستم را تا آرنج در دهان اژدها ببرم بهتر از این است که آدم نوکیسه پولی بخواهم. چون آدم نوکیسه پول برایش معشوق است و عمری به دنبال آن دویده است و نمی‌تواند بخشی از معشوقش را به تو بدهد.

«اللَّهُمَّ اجْعَلْنِی أَصُولُ بِکَ عِنْدَ الضَّرُورَةِ، وَ أَسْأَلُکَ عِنْدَ الْحَاجَةِ وَ أَتَضَرَّعُ إِلَیْکَ عِنْدَ الْمَسْکَنَةِ»؛ خدایا مرا به گونه‌ای قرار بده که به یاری و نیروی تو به انتقام برخیزم. خدایا کمک کن در نیازها فقط از تو بخواهم و در گرفتاری و تنگدستی فقط در مقابل تو زاری کنم.

اگر خدا را در نظر داشته باشید و از کسی کمک بخواهید اشکالی ندارد اما اگر خدا را به کلی فراموش کنید و فکر کنید فلانی همه کار می‌تواند انجام دهد، اشکال دارد. خدایا توفیقم بده وقتی احتیاج داشتم فقط نزد تو بیایم، عرض کردم اگر با توکّل به خدا نزد دیگران بروید، اشکالی ندارد.

علامه طباطبائی (ره) می‌فرمود: من در نوجوانی خیلی به منزل آیت الله سید احمد قاضی رفت و آمد می‌کردم و بیشتر روزها در خانه ایشان مانده و از مهمانان و مراجعان پذیرایی می‌کردم. روزی خدمت ایشان بودم که فرزندش آمد و گفت: مادر گفته پول نان نداریم، پولی بده تا نان بخریم. آیت الله سید احمد قاضی فرمود: پولی ندارم. من دیدم که حال استادم، دگرگون شد و در حیاط خانه، بادی چون گردباد وزیدن گرفت و برگهای ریخته شده درختان را از باغچه، در جایی جمع کرد و سپس باد خوابید.ایشان به من فرمود: به حیاط برو؛ زیر برگهای جمع شده یک دو تومانی است. آن را بردار و بیا به خانواده من بده. من رفتم و از زیر آن برگ های جمع شده، یک دو تومانی برداشتم و همان گونه که فرموده بود آن را به همسرش دادم و از این اتفاق در کمال تعجب و تحیّر بودم.

«وَ لَا تَفْتِنِّی بِالِاسْتِعَانَةِ بِغَیْرِکَ إِذَا اضْطُرِرْتُ»؛ اشکالی ندارد که انسان نزد علما و بزرگان برود و از آنها راهنمایی بخواهد. مرا گمراه نکنی که تو را فراموش کنم و از غیر تو یاری بطلبم.

خدایا کمک کن تو را فرمواش نکنم و از غیر تو خاضعانه سوال کنم. البته دو شرط دارد یک اینکه او را وسیله خدا بدانید و نزد او خیلی خودتان را کوچک نکنید و عبارت های ذلیلانه به کار نبرید، بعضی‌ها هنگام درخواست خودشان را به خاک می‌اندازند. یک مژده ای به شما بدهم فرموده اند هر کس از بلایی می‌ترسد و از خدا بخواهد که آن بلا بر سرش نیاید، خدا او را گرفتار آن بلا نمی‌کند.

 خدا را فراموش نکنیم/ رعایت حد تعادل در درخواست از دیگران

در اینجا امام سجاد (ع) حد متعادل را در بیان درخواست از دیگران مطرح می‌کنند نه خیلی متکبّرانه و نه خیلی ذلیلانه و خاضعانه صحبت و درخواست کنید.

حال اگر خدای نکرده کسی در هنگام درخواست از دیگران خدا را فراموش کرد و برای آنها اعتباری قائل شد و وسیله بودن آنان را از یاد برد، امام سجاد (ع) می‌فرماید: اگر تو را فراموش کردم و به آن شخصی که مراجعه کرده‌ام اعتنا و اعتباری قائل شوم، مستحق هستم تو مرا واگذاری و احسان خویش را از من روی بگردانی.

خداوند بنده‌اش را وا نمی‌گذارد

در آخر دعا می‌فرماید: «یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ»؛ خیلی عجیب است اسامی خدا در ادعیه و قرآن به موقع خرج می‌شود و می‌فرماید: می‌دانم تو مهربان‌ترین مهربانها هستی اما بنده‌ای که تو را فراموش کرده، خیلی کار زشتی کرده اما می‌داند تو ارحم الراحمین هستی او را وا نمی‌گذاری (و هنگام درویشی پیش دیگران به خواهش فروتن گردم و هنگام ترس در پیشگاهِ غیرِ تو به زاری افتم، تا آن جا که سزاوار گردم مرا به حال خود واگذاری و احسان خویش را از من دریغ کنی و روی از من بگردانی. ای مهربان‌ترین مهربانان).