*درباره تاریخ این حوزه و سال تشکیل آن توضیح بفرمایید؟

حوزه عرفانی سال ۱۳۳۰ تأسیس شد و الان حدود ۶۵ سال می شود بیش از نیم قرن و بانی آن آخوند یار محمد نظری بود که سال گذشته درگذشتند. این حوزه در این ۶۵ سال به فعالیت فرهنگی، دینی و مذهبی پرداخته است.

*در این حوزه چه تعداد طلبه دارید؟ و عمده فعالیت هایتان چیست؟

حدود ۲۶۰ طلبه داریم و این حوزه بزرگترین حوزه اهل سنت شمال کشور محسوب می شود. طلاب در اینجا به تحصیل علوم دینی می پردازند. همچنین ادبیات عرب از جمله صرف و نحو هم آموخته می شود و پیش از آن باید طلاب ختم قرآن کرده باشند. البته این به معنای حفظ قرآن نیست بلکه منظور ختم قرآن به شکل روخوانی با رعایت قواعد تجوید است تا مشکلی به لحاظ قرائت قرآن نداشته باشند. حافظان قرآن هم در این حوزه شرکت می کنند ولی حفظ قرآن شرط ورود به این حوزه نیست.

در اینجا فقه حنفی به طلاب تدریس می شود چرا که این حوزه علمیه مختص اهل سنت است که در اصول پیرو ابومنصور ماتریدیه است و در فروع بر مذهب امام ابوحنیفه است که طلاب در مراحل متوسطه فقه و ادبیات را به شکل مبسوط تر می خوانند و سپس معان و بیان و بدیع و ابن فرایض و منطق، اصول دین، تفسیرو اصول حدیث و در آخر هم اصول فقه را می خوانند و در طی ده سال این را مراحل را طی کرده و تبدیل به یک کارشناس دینی می شوند.

*در حوزه شمال کشور چند حوزه علمیه  مخصوص اهل سنت داریم؟

تعداد زیادی داریم که بزرگترین شان حوزه علمیه عرفانی در قره بلاغ است. تعداد مساجد هم زیاد است چون اهل سنت به نماز خیلی اهمیت می دهند و بالاخره نماز جزء فرایض دینی است ونماز جماعت سنت موکده است و برخی از محققین احناف هم خواندن نماز جماعت را واجب می دانند و برای همین مساجد را در فواصل نزدیک به هم می سازند البته باید حداقل  ۲۵۰ تا ۳۰۰ متر باید فاصله داشته باشند تا به مساله مسجد ضرار بر نخورند. یعنی فاصله ها را رعایت می کنند تا بحث جماعت ضایع نشود.

*آیا در این حوزه علاوه بر دروس و مباحث فقهی به مسائل عرفانی هم پرداخته می شود؟

بله همینطور است. چون دین متشکل از ایمان است و اسلام است و احسان. ایمان جوهر اصلی دین است چون اصحاب کرم فرموده اند «تعلّمنا الایمان ثمّ تعلّمنا القرآن» یعنی اول ایمان را فراگرفتیم بعد قرآن و مسائل احکام را. لذا دین ایمان است و احکام و است وعرفان است یعنی داشتن صیق قلب برای رسیدن به حالت حضور.

*این عرفان تا چه حد جدی است؟ آیا جزء دروس شما هست؟

بله جزء دروس است. اینجا شاخصه حوزه علمیه قره بلاغ این است که طلاب همزمان با فراگیری علوم علمیه مسائل عرفانی را هم می آموزند. مثلا کتاب های حجت الاسلام امام غزالی تدریس می شود مثل «منهاج العابدین» و «طریقه محمدیه» و کتب عرفانی دیگر در کنار عرفان عملی و سیرو سلوکی که دارند.

*عرفان شما متاثر از چه مکاتب و شخصیت هایی بوده است؟

سلسله نقشبندیه بیشترین تاثیر را داشته است، چون عرفانی که در ترکمن صحرا مطرح است بر گرفته از طریقه نقشبندیه است که به شاه نقشبند بهاء الدین نقشبندی بخارایی می رسد که ایشان هم از خواجه عبدالخالق غجدوانی و یوسف همدانی و ابوعلی فارمدی و ابوالقاسم جرجانی و بایزید بسطامی می رسد که بعد با امام جعفر صادق متصل می شود و سپس به سلمان فارسی و ابوبکر و حضرت رسول می انجامد.

*این گرایش شما به عرفان ممکن است با دیدگاه برخی مکاتب اهل سنت که تصوف را تکفیر می کنند تعارض داشته باشد.

بعضی از رفتارهایی که متصوفه دارند اگر مخالف شریعت باشد مورد تایید نیست. از نظر ما عرفانی که مغایر دین باشد مردود است ولی عرفانی که در خدمت شریعت و دین باشد این مورد نظر است.

برخی از افعال و رفتار نادرست متصوفه اگر منظور است از نظر ما هم مردود است اما اینکه تصوف را به طور مطلق رد کنند مورد قبول نیست زیرا صیقل قلب لازم است چون حق تعالی در قرآن می فرماید و «ذروا ظاهر الإثم وباطنه» یعنی گناهان ظاهری و باطنی را ترک کنید. «ذروا» امر است یعنی ترک کنید و این امر هم برای وجوب است.

گناهان ظاهری مثل قتل و سرقت، زنا و غیبت و گناهان باطنی مثل کبر، ریا و منیت و حب دنیاست. یعنی خداوند امر کرده هر دو را ترک کنیم. در آیه دیگری می فرماید «ولا تقربوا الفواحش ما ظهر منها وما بطن» به فواحش ظاهری و باطنی نزدیک نشوید. این نهی هم نهی تحریم است. صراحتا با لفظ حرام در قرآن ذکر شده «قل انما حرم ربی الفواحش ما ظهر منها و ما بطن» یا رسول الله بگو که خداوند گناهان ظاهری و باطنی را حرام گردانید. بنابراین عرفان حتما لازم است.

ما می گوییم نماز جزء ارکان دین است و پس از ایمان قرار دارد و در قرآن هم آمده «أقم الصلوة لذکری» یعنی دستور فرموده نماز را برای یاد من برپا دارید. در نماز جمعه هم قرائت کردیم «قد أفلح المومنون الذین هم فی صلاتهم خاشعون» یعنی کسانی که در نمازشان خاشع باشند و خشوع حاصل نمی شود اگر تزکیه و تصفیه نباشد یعنی صیقل قلب لازم است. «الا بذکر الله تطمئن القلوب» یعنی با یاد خداوند دل ها آرام می گیرند.

در حدیث شریف است ألا وانّ فی الجسد مضغة اذا صلحت صلح الجسد واذا فسدت فسد القلب کله، ألا و هی القلب. در بدن انسان تکه گوشتی است که اگر اصلاح شود همه بدن اصلاح می شود و اگگر فاسد شود همه بدن فاسد می شود که آن قلب است. البته این قلب، قلب صنوبری است و در این قلب صنوبری قلب ملکوتی قرار دارد. اما این اصلاح شدن به علم نیست چون اصلاح و تزکیه و تربیت فقط با علم حاصل نمی شود و حتما باید یک مرشد حاذقی باشد که مورد تمسک قرار گیرد و از آدابش مستفیض شد و این مرشد باید آینه تمام نمای شریعت باشد تا بتواند در انسان تاثیر داشته باشد.

*در حال حاضر مقام و مرتبه مرشدی دارید؟

مرشدی مقامی است که رسیدن به آن خیلی دشوار است. شرط اولش این است که متبحر درعلوم باشد یعنی مثل دریا باشد. مرشد ما شیخ محمد عثمان سراج الدین نقشبندی است. ایشان اصالتا عراقی بودند و در ایران هم در کردستان سنندج ارشاد می کردند و پدر بنده خلیفه ایشان بودند. و از آداب طریقتی که ایشان گفتند از جمله ذکر قلب و رابطه را ما انجام می دهیم.

*ایرانی ها چه نقشی در تدوین کتب مهم اهل سنت و خدمت به جهان اسلام داشته اند؟

این فضل خداوند بوده که اسلام به ایران آمد و ایمان را در جانشان دمید و ایرانی ها خدمات شایانی به جهان اسلام کردند به طوری که امروز می توانیم سرمان را بالا بگیریم و افتخار کنیم. ما بزرگانی مثلی قاضی بیضاوی داریم در بیضا در استان فارس، سید شریف جرجانی که مرقدشان در شیراز است یا سیبویه که از بزرگان صرف و نحو است یا کسایی که در ری مدفون است یا امام اعظم نعمان بن ثابت که مجتهد ماست اصالتا ایرانی است. به هر حال بزرگان زیادی داریم مثل فخر رازی، خوارزمی و مولوی و سعدی.

*ارتباط برادران اهل سنت با شیعیان در منطقه شما چگونه است؟

الحمدلله روابط ما حسنه است. در مراسم همدیگر در عروسی ها و مراسم عزا و اجتماعات مختلف شرکت داریم. همچنین در سطح علما رابطه خوبی بین شیعه و سنی برقرار است مخصوصا با نماینده ولی فقیه در منطقه.

*موضع برادران اهل سنت در برابر حرکت ها افراطی در منطقه به نام دفاع از اهل سنت و اسلام چیست؟

به هر حال حسن و قبح همه چیز با معیار دین سنجیده می شود نه افعال افراد. هر فعلی که ما انجام می دهیم اگر مطابق دین نبوده و قائم به فرد و هوای نفس باشد مردود است و برای همه مشخص است که این اعمال خارج از دین است.

مثلا در نظر بگیرید مسیحیان یا کلیمیانی که در حکومت اسلامی بودند قرن ها با صلح و صفا در کنار مسلمانان زندگی کرده اند و ما حتی اجازه تخریب کلیسا را نداریم چه رسد به مسلمان. جای تعجب اینجاست که برخی از این حرکت ها که در کلیپ و رسانه ها منتشر می شود کلمه توحید را بر زبان قربانی جاری می کنند و سپس می کشند.

اگر اینها کافر بودند با گفتن این کلمه مسلمان شدند پس شما که این افراد را پس بر زبان راندن کلمه توحید می کشید چه هستید؟ این حرکتها در واقع مضحک و خلاف دین است و ضربه بزرگی است بر پیکره دین و اسلام و اینها کمر اسلام را خمیده کرده اند. گمان نمی کنم حتی افراد مخالف دین هم چنین جنایت هایی مرتکب شده باشند و به دین چنین ضربه زده باشند. لذا ما این حرکت ها را مردود، غیر اسلامی و غیر انسانی می دانیم.

*آیا شباهتی بین افراط گرایان و خوارجی که در احادیث آمده نمی بینید؟

شاید از آنها هم بدتر باشند. اینها مخالف دین هستند و فقط تخریب می کنند. اگر به غزوات حضرت رسول دقت کرده باشیم همه خارج از شهرها بودند اما اینها جنگ ها را به داخل شهرها کشانده اند و همه آبادی ها را خراب کرده اند و به زن و کودک و حتی حیوانات هم رحم نکرده اند. شاید مغول هم چنین جنایاتی نکرده باشد.

*برخی در بیرون از ایران تبلیغ می کنند که شیعیان قرآنی متفاوتی از قرآن اهل سنت دارند که از خودشان اختراع کرده اند. شما به عنوان یک عالم اهل سنت ایرانی که با برادران شیعه ارتباط دارید چه پاسخی می دهید؟

اینها دروغ محض است. قرآن هایی که در تهران و قم چاپ می شود مورد استفاده ما اهل سنت قاریان ما هست و خط عثمان طه که یک خط بین المللی در ایران هم رعایت می شود و این ادعاها به کل بی اساس است.

*آیا اهل سنت ایران کتب دینی خاص خود را می توانند منتشر کنند؟

الحمدلله کتابهای ما چاپ می شود و در این زمینه مشکلی نداریم و حتی وزارت ارشاد به ما تسهیلات هم می دهد و در نمایشگاه بین المللی کتاب های اهل سنت از دیگر کشورهای اسلامی مثل سوریه، لبنان و پاکستان در اختیار علاقمندان قرار می گیرد.

*در هفته وحدت چه مراسم هایی دارید؟

مراسم سنتی مولود خوانی را از سال ها قبل داریم. ماه ربیع سالروز تولد نبی الرحمه است و برای همین جهت بزرگداشت یاد خاطره حبیب الله و یادآوری سیره معطر آن حضرت ومجاهدت هایی که جهت پرورش انسان و تعالی روح انسان انجام داده اند سخنرانی ها و اجتماعات خوبی برگزار می شود.

این ها بهانه ای است برای تقویت دین و محبت به خدا و رسول و تقویت صفا و صمیمیت. پس از صدر اسلام اصحاب و تابعین (که به سلف صالح معروف است) در قرون فاضله خاطرات حضرت رسول را یادآوری می کردند. حتی می بینیم که بعد از وفات حضرت رسول صلوات الله علیه در جنگ یمامه در برابر مسیلمه کذاب شعار مسلمانان «یا محمداه» بود، یعنی با نداری یا محمد سپاه اسلام قوت می گرفت. در قرون بعدی هم همینطور.

*اما برخی می گویند ندای «یا محمد» شرک است.

نه به هر حال این حدیث است و فعل صحابه است و اینها تربیت یافتگان مکتب رسول خدا بوده اند. این من و شما نیستیم بلکه بزرگان گفته اند. یعنی «السابقون الاولون من المهاجرین و الانصار والذین اتبعوهم بإحسان رضی الله عنهم ورضوا عنه». به هر حال اینها مقام شان بالاست. و در مورد توسّل احادیث زیادی داریم و توسّل، استعانت و استغاثه مورد اتفاق ائمه اربعه اهل سنت است، حالا در قرن هفتم یا هشتم ابن تیمیه مرتکب یک خلاف اجماع اهل سنت شده که به نظر ما معتبر نیست و توسل و استغاثه در شریعت هست.

مولود خوانی هم قدمت زیادی دارد شاید پنج یا شش قرن. در این منطقه مولود خوانی به واسطه استاد عبدالقادر آخوند داغستانی که در زمان کمونیست ها از داغستان روسیه مهاجرت کرد به ایران آورده شد و می توان گفت در ترکمن صحرا  مولود خوانی قدمتی هشتاد یا نود ساله دارد. ما کتابی داریم به نام "شرف الأنام" تألیف سید محمد میرزا که در مولد پیامبر قرائت می کنیم که شامل قرآن، دعا، صلوات و کلمات طیبه و معجزات حضرت رسول می شود.

*مهم ترین اعیاد و مراسم اهل سنت در ایران چیست؟

ما دو عید داریم، عید فطر و عید قربان که با شور و شوق زیادی برگزار می شود. همچنین شب قدر داریم که ۲۷ رمضان برگزار می شود و نیز شب برائت در ۱۵ شعبان به عنوان نوشته شدن سرنوشت یکساله و با خواندن سوره یس در آن شب مراسم می گیریم. و پر بارترین مراسم ما پس از عیدین مراسم مولد پیامبر است.

*آیا این درست است که برادران اهل سنت ترکمن به زیارت امام رضا علیه السلام هم می روند؟

به هر حال زیارت مستحب است. زیارت حضرت رسول مثلا جز مستحبات بزرگ است. حدیثی داریم«انی نهیتکم عن زیارة القبور ألا فزوروها فانها تذکر الأخرة» . یعنی برای یادآوری آخرت زیارت کنید. زیارت بزرگان هم یادآوری آخرت است هم کسب فیض از روحانیت و معنویت ایشان ولذا در فقه ما مستحب است.

*مشارکت اهل سنت این منطقه در جنگ تحمیلی چه مقدار بوده؟

دفاع از وطن و از دین جزء فرایض و از نوامیس خمسه است. یعنی جزء پنج ناموسی است که انسان مسلمان باید داشته باشد. همانطور که دفاع از دین جهاد محسوب می شود «من قُتِل دون ماله و اهله فهو شهید». هر کس در دفاع از مال و اهل خود جهاد کند و بمیرد شهید است. در آن زمان هم رژیم بعث به پشتیبانی استکبار می خواست نظام نوپای اسلامی در ایران را از بین ببرد و ما هم در کنار برادران شیعه وظیفه خود دانستیم در دفاع از این سرزمین مشارکت داشته باشیم. از همین روستای قره بلاغ پنج نفر شهید و یک نفر مفقود الاثر داده ایم و تعدادی جانباز و آزاده هم داریم و فکر می کنم در ترمن صحرا بیش از پانصد شهید اهل سنت داشته باشیم.

*راه مبارزه با تفرقه انگیزی بین مذاهب اسلامی را چه می دانید؟

وحدت به معنای یگانگی است اما صرفا با گفتن حرف چیزی درست نمی شود. شعار وحدت فقط می تواند مقدمه باشد لذا ما نیازمند تحمل کردن یکدیگر و احترام گذاشتن به عقاید هم و اهانت نکردن به هم هستیم. باید بپذیریم که اهل سنت و شیعه عقاید خاص خودشان را دارند و باید مورد احترام باشند و اگر ما اینها را باور کنیم و تحمل کنیم وحدت حاصل می شود والا وحدت به معنای یگانگی در اعتقاد و اینکه فکر کنیم همه باید سنی باشند یا همه باید شیعه باشند امکان ندارد. لذا در گام اول نیاز به سعه صدر داریم و سپس باید اختلاف نظر را بپذیریم مثل پنج انگشت یک دست که تفاوت دارند اما هر انگشتی یک کار انجام می دهد. این اختلاف سلایق و اندیشه می تواند نقطه قوتی برای مجموعه نظام و کلیت ملی ایران باشد.

ایران می تواند نمادی از یک کشور با تنوع فرهنگی و نشاط فرهنگی باشد که منجر به نشاط جامعه می شود. در جامعه ما اکثریت اهل شیعه اند و اقلیت اهل سنت هستند و این اقلیت می توانند به عنوان فرصتی برای ایران جهت تعامل با اهل سنت در جهان اسلام عمل کند و می توان از همینجا بنای تمدن بزرگ اسلامی برای آینده شکل می گیرد. اما اگر اختلافات تبدیل به اصل و محور شود تبدیل می شویم به عراق و سوریه که هر روز شاهد جنگ ویرانی هستند و راه حل هم این است که از اول بنشینند و برای وحدت شان راهکار پیدا کنند.

*فتوای مقام معظم رهبری در تحریم اهانت به نمادها و مقدسات اهل سنت را چقدر مهم و مؤثر می دانید؟

مقام معظم رهبری در رأس امور هستند. ایشان ولی امر هستند و مسائل سیاسی را هدایت می کنند. موضع ایشان عالمانه و شجاعانه بود و مشقت هایی که ایشان تحمل می کند طاقت فرسا است. ما برای ایشان دعای خیر می کنیم که سلایق مختلف فکری و سیاسی را تحمل می کنند و با تدبیر حکیمانه ایشان است که چنین همبستگی و وحدتی در ایران وجود دارد.

این نظر ایشان قطعا برگرفته از اولا فراست ایشان و ثانیا از دین و روح قانون اساسی ایران است. اگر منویات ایشان درباره عدم اهانت به همسران پیامبر در رسانه ها رعایت شود فضای وحدت در ایران بیش از پیش تقویت خواهد شد.