رفتار امام صادق الگویی برای نشر معارف اسلام

حصر رسانه‎ای معاویه برای جلوگیری از نشر معارف عترت(ع)
عدم نشر معارف اهل عترت(ع) عواقب سختی برای جامعه مسلمان آن دوران از جمله روی تافتن و خیانت حداکثری شیعیان از امام حسن مجتبی(ع) و در پی آن شهادت مظلومانه حضرت را در پی داشت. پس از آن مهم‎ترین و تلخ‎ترین رویداد تاریخ بشریت یعنی شهادت امام حسین(ع) از جمله عواقب دیگر این مسأله در جامعه مسلمان آن دوران بود. دلیل این حرف همین مقدار کفایت می‌کند که مردمی مانند شامیان که تحت حصر رسانه‎ای معاویه ملعون قرار داشتند، به هیچ وجه با جایگاه و فضایل اهل عترت(ع) آشنا نبودند لذا بیشترین حضور را در ماجرای عاشورا و در مقابله با امام حسین(ع) داشتند که البته بعد از ماجرای عاشورا امام سجاد(ع) به همراه حضرت زینب(س) برخی از فضایل را در جامعه ترویج دادند تا جایی که عده زیادی از مردم با جایگاه عترت(ع) تا حدودی آشنا شدند. اما بعد از آن امام سجاد(ع) در اختناق شدیدی قرار گرفتند تا جایی که در قالب ادعیه و زیارات برخی معارف را به یادگار گذاشتند.

اما پس از آن که امام محمد باقر(ع) به امامت مصوب شدند، زمانی بود که نارضایتی مردم از حکومت بنی امیه باعث قیامهایی در گوشه و کنار کشورهای اسلامی شده بود و این موقعیت برای احیای سنّت فراموش شده نبوی فرصت مناسبی بود. سال های (94 تا 114) زمان پیدایش مشربهای فقهی و اوج‎گیری نقل حدیث درباره تفسیر بود. لذا فضای جامعه ایجاب کرد امام(ع) از این فرصت جهت گسترش فقه شیعه استفاده کنند، لذا بعد از مدتهای بسیار زیاد جامعه شیعه مجدداً احیا شد.

درگیری حکومتها فرصتی برای نشر معارف توسط امام صادق(ع)
این موقعیت تا دوران امام صادق(ع) ادامه داشت و هر بار به شدتش افزوده می‎شد. امامین(ع) به سرعت مباحث فقهی و معرفتی را گسترش دادند تا جایی که آوازه علمی ایشان در جهان اسلام پیچید. همان طور که بیان شد در دوران امام صادق(ع) سه اتفاق باعث شدت گرفتن معارف اهل عترت(ع) در جامعه مسلمان آن دوران شد. اولین مورد اختلافات و درگیری‎های شدیدی بود که بین بنی‎امیه و بنی‎العباس اتفاق افتاد. این اختلاف شدید که حیله و مکر خداوندی بود، باعث شد توجه بنی امیه به امامان معصوم(ع) تا حدود زیادی برداشته شود و امام صادق(ع) از فرصت به دست آمده در جهت گسترش معارف عترت(ع) استفاده کنند تا جایی که علناً مکتبی ایجاد کردند و شاگردانی تربیت کردند.

اما علت دیگرِ آزادی عمل امام صادق(ع) انقراض بنی‎امیه و به قدرت رسیدن بنی‎العباسی بود که با شعار «الرضا من آل محمد(ص)» روی کار آمدند، لذا از روی ریا هم که شده به امام(ع) آزادی عمل داد. چون بنی عباس با ترفندهایی خاص توجه مردم را به سوی خود جلب کرد. از آنجایی که ظلم بنی‎‌امیه و کشتار و غارت مردم در جهان اسلام زبانزد شده بود، مردم آمادگی سرنگونی چنین حکومتی را داشت. بنابراین عباسیان برای رسیدن به قدرت از این فرصت استفاده کردند و ضمن اینکه از نزدیکی و خویشاوندی با رسول اکرم (ص)، (قرابت با عباس عموی پیامبر(ص)) سود بردند، شروع به اشاعه فساد بنی امیه در جامعه کردند. بنابراین پس از انقراض بنی امیه و به قدرت رسیدن، مجبور بود با امام صادق(ع) کاری نداشته باشد.

علت دیگری که باعث ایجاد فرصت برای نشر معارف عترت(ع) توسط امام صادق(ع) شد، به حکومت رسیدن عمر بن عبدالعزیز از حاکمان بنی عباس بود. مهم‎ترین اقداماتی که این خلیفه عباسی داشت، برداشتن سنت بسیار زشت دشمنام بر علی(ع) بود که از دوران معاویه ملعون صورت گرفته بود و نیز برداشتن قانون منع کتابت حدیث. گفته می‌شود که عمر بن عبدالعزیز ارادت خوبی نسبت به عترت(ع) داشت هرچند غاصب حق خلافت ایشان بود، اما با این حال اقدام خوب دیگر او بازگرداندن فدک به اهل عترت(ع) بود. بنابراین امام صادق(ع) از فرصتی که خداوند ایجاد کرده بود، نهایت استفاده را بردند و در قالب مکاتب مختلف فقهی، کلامی و معارفی به نشر معارف خاک‎خورده پیامبر اکرم(ص) پرداختند.

زمان شناسی و قدرت علمی امام صادق(ع)
امام صادق(ع) در این دوران دانشمندان و شیعیان زیادی را در کلاس درس خود پرورش دادند که گفته می‌شود تعداد آنها به بیش از 4000 هزار نفر می‌رسد. لذا شاهدیم بیشترین احادیث اهل عترت(ع) به امامین(ع) تعلق دارد، اما از امام حسن مجتبی(ع) تا قبل از ایشان احادیث زیادی از سایر عترت(ع) در دست نیست. این امام بزرگوار معصوم با درایت و زمان‎شناسی خوبی که داشتند و با علمی که از جانب خدا به ایشان تفضل شد و با اعمال ولایتی که در سطح عالم و آدم داشتند، معارف بسیار زیادی را برای بشریت به یادگار گذاشتند که تا قیام قیامت این معارف راهگشای سخت‎ترین مسیرهای پیش روی بشریت است، به شرطی که به آنها بها داده شود.

اما نتیجه‎ای که می‎توان از این مطلب برداشت کرد، این است که در جهان کنونی که ظلم و فساد و استبداد ملتها را تحت فشار قرار داده است، به تبعیت از امام صادق(ع) باید از این فرصت جهت نشر معارف ناب اسلام استفاده کرد و با آماده‎سازی محتوای مناسب معرفتی آنها را در قالبهای مختلف به جهان ظلم‎زده ارائه کرد. در این صورت است که ملتها و امتها می‎توانند با تفکرات ناب شیعی آشنا شوند و این رفتار برخاسته از رفتار صالحانه‎ای است که امام صادق(ع) سالیان قبل به ما آموختند.

بیان معارف و فضایل عترت(ع) به تبعیت از رفتار امام صادق(ع)
نتیجه دیگر اینکه عدم گسترش معارف و فضایل عترت(ع) از ترفندهای دشمنان امامان(ع) بود که عواقب آن شهادت مظلومانه امامان معصوم(ع) توسط خود مسلمانان بود که به آنها اشاره شد؛ ما به تبعیت از رفتار امام صادق(ع) نیاز هست سنت فضیلت‎گویی و بیان معارف عترت(ع) را در دستور کار خود قرار دهیم و ضمن بیان فقهیات به این موارد هم بپردازیم. متأسفانه عموم جامعه شیعه با فقه امامان(ع) مواجه هستند و اطلاع کافی از معارف و فضایل ایشان ندارند و این تک‎بعدی نگریستن به علوم اهل عترت(ع) عواقب مناسبی در آینده در پی نخواهد داشت.