تحصیل در مدرسه حاج‌ابوالفتح

وی سال 1316 (ه.ش) در خانواده‏ علم، معرفت و شهادت در تهران به دنیا آمد. پدر وی، آیت‌‌الله میرزا عبدالعلی تهرانی از شاگردان مرحوم آیت‌الله عبدالکریم حائری یزدی بود. آیت‌‌الله مجتبی تهرانی، طبق رسم خاندان‌های علم و معرفت، تحصیل در علوم دینی و اشتغال به علوم حوزوی را از دوران کودکی آغاز نموده و در امر تحصیل علوم، جدّیت فوق‌العاده‌ای داشت و با هدایت و ارشاد پدر، از پنج سالگی به مکتب رفت و در سن 10سالگی بخشی از مقدمات را در مدرسه حاج‌ابوالفتح تهران گذراند.

سپس به‌همراه پدر برای مدت سه سال به مشهد مقدس مهاجرت کرده و در سایه الطاف حضرت علی‌بن‏ موسی الرضا(ع) مشغول به گذراندن دروس مقدمات گردید و به‌ دلیل هوش و استعداد سرشار، به‌طور خصوصی از محضر ادیب نیشابوری بهره برد. سال 1334 در 18 سالگی به قم مهاجرت کرد تا در حوزه نوپای آن دیار، که به تازگی اهل علمِ جهان تشیّع را به‌سوی خود جذب می‌کرد، حضور یابد و دروس سطح خود را به اتمام رسانده و از محضر مراجع تقلید بهره برد.

شاگردی آیات عظام؛ بروجردی و خمینی

این استاد اخلاق دروس سطح را به ‏سرعت تمام کرد و به محضر علمی بزرگانی چون امام خمینی، مرحوم آیت‌الله ‏العظمی بروجردی، آیت‌الله‌العظمی گلپایگانی، علامه طباطبایی، آیت‌الله‌ داماد و آیت‌الله فرید راه یافت. در جدّیت و پشتکار معظّم‌له همین نکته کافی است که به فرمودۀخودشان، در زمانی که مشغول به دروس سطح بودند، دو مرتبه کلّ کتاب »وسائل‌الشیعه» را مطالعه کرد تا برای شرکت در درس خارج آماده شود.

وی با نبوغ و پشتکاری که از خود نشان دادند، در 25 سالگی به درجۀ رفیع اجتهاد رسیده و به‌زودی توانستند از نزدیکان و خصیصین امام قرار گیرد مقبولیت علمی وینزد استاد، به‌اندازه‌ای بود که امام به طلبه خوش‌استعداد و جوان خود اجازه داد تا تقریرات و نوشته‌جات درس بیع شان را جمع‌آوری کرده و به صورت یک اثر مستقل منتشر نماید.

آیت‌الله مامور جمع‌آوری صحیح‌ترین نسخه رساله شد

با آنکه مدت زیادی از استفاده وی از محضر زعیم عالم تشیع، آیت‌الله ‏العظمی بروجردی نگذشته بود، این مرجع رحلت کرد و بار هدایت امت را به‌دوش امام خمینی نهاد. حال که امر خطیر مرجعیّت متوجه امام شده بود و نسخه‌های نامطلوب و حاوی اغلاط و اشتباه از رساله امام در دست مردم بود، ایشان، حاج‌آقا مجتبی تهرانی را مأمور جمع‌آوری فتاوا و تنظیم صحیح‌ترین نسخه از رساله عملیه و مناسک حج خویش گرداند که در سال 1343به چاپ رسید و در دست‌رس مقلدان امام قرار گرفت.

وی علاوه بر یادگیری فقه و اصول در محضر استاد بی‌بدیل خود، چندین سال نیز از مشرب اخلاقی و عرفانی آن عارف کامل و عالم ربّانی سیراب گردید و با دیدگاه‏های اجتماعی و سیاسی امام امّت به‌خوبی آشنا شد. این استضائه از خورشید حیات‌بخش امام و دیگر اولیای الهی ادامه داشت تا آنکه جرقّه‌های بیداری اسلامیِ ملّت ایران زده شد و امام خمینی از کشور تبعید گردید. در این ایّام، حضرت آیت‌الله تهرانی به‌همراهی بعضی دیگر از شاگردان معظّم‌له، کتابخانۀ ایشان را در قم دایر کردند که سه‌سال بعد توسّط ساواک، غارت و تعطیل شد.
حضرت استاد، در سال 1347 (ه.ش) به نجف هجرت کرد تا هم سیر معنوی خود را در سایۀ فیوضات امیر‌المؤمنین و دیگر ائمۀ‌هدی تکمیل نماید و هم از تربیت استاد خویش بی‌بهره نماند.

تدریس در مدرسه آیت‌الله بروجردی

وی در این مدت سه‌ساله که در نجف اشرف مشغول به خودسازی در امور معنوی، تدریس کفایه در مدرسۀ آیت‌الله بروجردی و تحصیل در محضر حضرت امام بودند، در درس‌های خارج اصول مرحوم آیت‌الله‌العظمی خویی و درس  آیت‌الله‌العظمی حکیم حاضر می‌شدند. این سفر پربرکت، زیاد طول نکشید و حضرت امام به ایشان امر کردند که به ایران برگشته و در تهران حضور داشته باشند. بنابراین ایشان در اواخر سال 1349 به زادگاه خود بازگشت و به کارهای مهم و برزمین مانده مشغول گردید.

این مرجع تقلید از سال 1351 ضمن اقامه جماعت در مسجد جامع بازار، تشکیل جلسات اخلاق و تفسیر برای جوانان در همان‌سال‌ها، تربیت و هدایت جوانان انقلابی را به‌دست گرفتند. از جلسات بسیار محرمانه با برخی انقلابیون فعال گرفته تا جلسات عمومی اخلاق که در برخی مقاطع زمانی به‌دلیل ممانعت حکومت جور، تعطیل می‌شد، همچنین حضور در بازار تهران و هدایت و رهبری مردم کوچه و بازار، از اهم فعّالیت‌های معظّم‌له پیش از انقلاب بود.

حضور عادی استاد در تهران و فعالیت‌های مخفی ایشان در راهنمایی و رهبری مجاهدان انقلابی، آن‌قدر مفید و مؤثر بود و هنوز هم برکات آن در میان اهالی تهران، باقی و جاری است، که بعد از مدت‏ها سِرّ تأکیدهای حضرت امام مبنی بر مراجعت ایشان به تهران را روشن ساخت. عنایت ویژۀ حضرت امام به تهران موجب گردید که حضرت استاد، تا پایان عمر در عاصمۀ‌ جهان تشیّع بماند و نعمتی بی‌بدیل برای اهل این دیار باشد.

نیروسازی به جای حضور در مناصب حکومتی

بعد از پیروزی انقلاب اسلامی انتظار می‌رفت که آیت‌الله تهرانی یکی از مسؤولین نظام اسلامی شده و گوشه‌ای از بار این انقلاب را به دوش بکشند. اما بنا به فرموده خودش، وی با دعا به درگاه خدای متعال و توسّل به حضرات معصومین، خود را از قبول مسؤولیت‌های اجرایی کنار کشید و با حضور در صحنه نیروسازی برای انقلاب، همچنان به ‏صورت گمنام و مؤثّر به تربیت نیروهای جوان و کارآمد برای انقلاب اسلامی پرداخت.

وی دروس خارج خود را سال 1357 در منزل خویش و با حضور برخی از فضلای تهران آغاز نموده و در سال 1364 با قبول کردن تولیت مدرسۀ مروی توسّط آیت‌الله مهدوی کنی، این دروس را مجدّداً در مدرسۀ مروی آغاز نمود. جلسات درس خارج وی مملو از طلّاب سطوح عالی بود که برای انجام وظیفه به تهران آمده بودند و از فضای علمی قم فاصله داشتند. این جلسات آن‌قدر مفید و کم‌نظیر بود که بسیاری از فضلا را به خود جذب کرد و حسرت دوری از فضای علمی قم را به رضایت و شکرگزاری شرکت در این جلسات علمی تبدیل نمود.

جلسات اخلاق هفتگی

از طرفی دیگر، جلسات عمومی اخلاق و معارف اسلامی که قبل از انقلاب نیز برپا بود و از سال 1359  به ‏طور منظّم و هفتگی دائر می‌گردید، مأمن بی‌نظیری برای دلدادگان و حیات‌یافتگان انقلاب اسلامی بود که تازه از زیر یوق جهالت ستم‌شاهی رهایی یافته بودند.

سرانجام این مرجع تقلید و استاد اخلاق، دی‌ماه سال 1391 بعد از گذراندن یک دورۀ طولانی بیماری و پس از تحمل فشارها و صدمات ناشی از آن، در آستانه اربعین سالار شهیدان به‌سوی مولای خویش سفر کرد و در صحن و سرای حضرت عبدالعظیم حسنی آرام گرفت (منبع: پایگاه اطلاع رسانی دفتر آیت الله العظمی مجتبی تهرانی).

لحن آرام و متین، محتوای دلنشین و به روز و البته شیوایی کلام حاج آقا مجتبی تهرانی سال ها بود جایگاه ویژه ای در میان اهالی تهران داشت. ایشان از اساتید برجسته اخلاق و حوزه علمیه به شمار می رفت. حاج آقا مجتبی مدتی در نجف اشرف تحصیل کرد و از شاگردان برجسته امام خمینی (ره) به شمار می رفت و در کنارفرزند بزرگ ایشان شهید سید مصطفی خمینی به تحصیل علوم حوزوی مشغول بود.

امام جماعتی که مرجع تقلید بود

یکی از نکات جالب در بررسی شخصیت ایشان این بود که می توان در بازار تهران بود، امام جماعت مسجد بود، درس اخلاق هفتگی داشت و مرجع تقلید هم بود، ولی قم نبود. این خود مقوله ای است که جا دارد به آن پرداخته شود.

مجتهد ۸۰ ساله پایتخت، از آخرین بازماندگان مکتب تهران بود. مکتبی که با افرادی همچون مرحوم آیت‌الله حق شناس و مرحوم آیت‌الله مجتهدی تهرانی شناخته می شد. کسانی که شهرت مدارس علمیه شان، بیشتر به جلسات و درس‌های اخلاق‌شان بود. موضوعی که برای تهرانی ها از قدیم مورد توجه و اقبال بوده است. حالا هم منبرهای اخلاقی در تهران وجود دارد. منبرهایی که البته تنها بازمانده های مکتب تهران هستند (منبع: پایگاه تخصصی مسجد).

سخن آخر

آیت‌الله العظمی مجتبی تهرانی باوجود جایگاه مرجعیت، هیچگاه سنگر مسجد را رها نکرد و همیشه حتی هنگام بیماری نیز همه روز برای اقامه نماز به مسجد جامع بازار می آمد.

منبع:شبستان