دنیا در کلام امام هادی علیه‌السلام

1- دنیا بازار است
حضرت امام علی‌النقی علیه‌السلام در حدیثی نورانی فرمودند: الدُّنْیَا سُوقٌ‏ رَبِحَ فِیهَا قَوْمٌ وَ خَسِرَ آخَرُون‏[2] دنیا بازاری است که گروهی در آن سود می‌برند و دیگران زیان می‌بینند.
تشبیه دنیا به بازار و محل سود و زیان تشبیهی است که برای همه قابل لمس است؛ زیرا کسی نیست که در عمر چندین ساله خود راهش به بازار نیفتاده است و کالایی خرید و فروش نکرده باشد. از طرف دیگر بسیار اتفاق می‌افتد که انسان در خرید و فروش ضرر کرده باشد و از زیان پیش‌آمده ناراحت شده باشد. در این مثال امام هادی علیه‌السلام ما را متوجه به بازاری می‌کنند که همه انسان‌ها بی آنکه بدانند، در آن بازار مشغول فعالیت هستند؛ بازاری عمومی به نام دنیا!

چرا دنیا بازار است؟
بازار یعنی محل چرخش مالی، یعنی مکان بده و بستان، خرید و فروش. دنیا نیز دقیقاً اینچنین است. یعنی ما در مقابل عمر خویش کالایی را کسب می‌کنیم. امام سجاد علیه‌السلام درباره این مطلب نیز فرمودند: «الدُّنْیَا سُوقُ‏ الْآخِرَةِ وَ النَّفْسُ تَاجِرَةٌ وَ اللَّیْلُ وَ النَّهَارُ رَأْسُ الْمَالِ وَ الْمَکْسَبُ الْجَنَّةُ وَ الْخُسْرَانُ النَّار[3] دنیا بازار آخرت است و نفس (هر فرد) تاجر آن است و شب و روز اصل سرمایه اوست و سود بهشت است و آتش زیان و ضرر است».
طبق این کلام نورانی و بیان هدایت‌گر امام هادی علیه‌السلام دنیا بازار است. بازاری که در آن لحظه لحظه عمرمان چه بخواهیم و چه نخواهیم، به عنوان سرمایه در حال خرج شدن و کم شدن است. حال باید ببینیم در مقابل این سرمایه چه کالایی را بدست می‌آوریم. آیا این کالا ارزشش را دارد؟
بنابرین دنیا به هیچ عنوان اصل و هدف برای زندگی نیست بلکه تنها و تنها یک وسیله است. وسیله‌ای که باید از آن استفاده کرد تا از ضرر (آتش) نجات پیدا کرد و سود (بهشت) برد.

2- عمل انسان، بذر خیر یا بذر شر
در احادیث بسیاری دنیا را به مزرعه تشبیه کرده‌اند. مثلاً حضرت مسیح علیه‌السلام بیان داشته‌اند: «بِحَقٍّ أَقُولُ لَکُم‏ إِنَّ الدُّنْیَا خُلِقَتْ مَزْرَعَةً تَزْرَعُ فِیهَا الْعِبَادُ الْحُلْوَ وَ الْمُرَّ وَ الشَّرَّ وَ الْخَیْرَ وَ الْخَیْرُ لَهُ مَغَبَّةٌ نَافِعَةٌ یَوْمَ الْحِسَابِ وَ الشَّرُّ لَهُ عَنَاءٌ وَ شَقَاءٌ یَوْمَ الْحَصَاد[4] بحق برایتان می‌گویم: براستى سراى دنیا چون کشتزارى آفریده شده، که بندگان در آن بذر شیرین و تلخ، و بدى و خوبى افشانند، حال آنکه بذر خوبى بروز حساب نتیجه سودمندى براى او دارد، و بدى بروز کشت (روز قیامت) مایه رنج و بدبختى او است‏».
یا همگان سخن نبوی صل‌الله‌علیه‌وآله «الدُّنْیَا مَزْرَعَةُ الْآخِرَة»[5] را شنیده‌اند. امام هادی علیه‌السلام در توضیح کشت‌وکار دنیایی نیز فرموده‌اند: «إِنَّکُمْ فِی آجَالٍ مَنْقُوصَةٍ وَ أَیَّامٍ مَعْدُودَةٍ وَ الْمَوْتُ یَأْتِی بَغْتَةً مَنْ یَزْرَعْ خَیْراً یَحْصُدْ غِبْطَةً وَ مَنْ یَزْرَعْ شَرّاً یَحْصُدْ نَدَامَةً لِکُلِّ زَارِعٍ مَا زَرَعَ[6] همانا شما در عمرهایی کوتاه و زمان‌های محدود هستید و مرگ ناگهان از راه می‌رسد. کسی که بذر خیر و نیکی کشت کند شادمانی حاصل آن است. و کسی که شر و بدی بکارد ندامت و پشیمانی حاصل اوست. برای هر کشاورزی آن چیزی است که کشت می‌کند».
در این روایت اعمال انسان به بذرهای خیر و شر تشبیه شده و انسان مانند یک زارع و کشاورز بیان شده است. طبق سفارش امام هادی باید این کشاورز حساب عمر محدود خود را داشته باشد و بداند که مرگ ناگهان می‌رسد. بنابراین باید مراقب کارهایش باشد و بداند که هر لحظه در حال کشت یک بذر است که نتیجه آن یا شادمانی است و یا پشیمانی. چنین فردی همواره مراقب خویش است تا مبادا وقتی پشیمان شود که دیگر پشیمانی سود ندارد.

3- هوای نفس، اسب سرکش
یکی دیگر از تشبیهات بسیار زیبا در کلام امام هادی علیه‌السلام تشبیه نفس به مرکب چموش است. ایشان فرمودند: «راکِبُ الْحَرُونِ اَسیرُ نَفْسِهِ [7]سوار بر مرکب چموش و خیره سر، اسیرِ جانِ خود است».
در اینکه هر فردی دشمنانی دارد که نمی‌گذارند فرد طعم آسایش و آرامش ببیند و از زندگی لذت ببرد؛ اما در این میان برخی افراد هستند که خودشان بدترین و قوی‌ترین دشمنان علیه خودشان هستند به نوعی که گویا هیچ دشمن دیگری ندارند. این افراد همچنانکه در حدیث امام هادی علیه‌السلام آمده است افرادی‌اند که بر اسب هوای نفس لجام نزده‌اند و سوار بر این مرکب چموش شده‌اند. کاری بسیار خطرناک و هلاک کننده چرا که سوار هیچ اراده‌ای از خود ندارد و نمی‌تواند بر مرکب کنترل داشته باشد تا حداقل جان خود را حفظ کند.

امام علی علیه‌السلام نیز چنین تشبیه زیبایی دارند و می‌فرمایند: «أَلَا وَ إِنَ‏ الْخَطَایَا خَیْلٌ‏ شُمُسٌ‏ حُمِلَ عَلَیْهَا أَهْلُهَا وَ خُلِعَتْ لُجُمُهَا فَتَقَحَّمَتْ بِهِمْ فِی النَّارِ أَلَا وَ إِنَّ التَّقْوَى مَطَایَا ذُلُلٌ حُمِلَ عَلَیْهَا أَهْلُهَا وَ أُعْطُوا أَزِمَّتَهَا فَأَوْرَدَتْهُمُ الْجَنَّة[8] آگاه باشید که گناهان اسبانی چموش هستند، سوار کار آنها اهل گناه‌اند، که لجام آنها کنده شده و سوار خود را به آتش می‌اندازند و آگاه باشید که همانا تقوا شتران رامی هستند که سوارش اهل تقوا است که افسار آن شتر بدستش داده شده و آنها را وارد بهشت می‌سازد».
تشبیه امام هادی و امام علی علیهماالسلام درباره اهل تقوا و اهل گناه بسیار واضح و روشن است و این هشدار را به ما می‌دهد که اگر اختیار نفس را در دست نگیریم در اصل سوار بر مرکبی چموش شده‌ایم. مرکبی که سوار خود را تنها و تنها به هلاکت و نبودی خواهد کشاند.

سخنان نورانی معصومین علیهم‌السلام به طور دقیق و کاملاً واضح مسیر و وسیله‌های هدایت و سعادت را به ما نشان داده، تعریف درست دنیا و آخرت را ارائه داده و ما را از هلاکت و شقاوت نهی کرده است. اما اینکه ما چه راهی در پیش گیریم و چه مسیری را انتخاب کنیم دست خود ما است.

پی‌نوشت:
[1] آشنایی بیشتر: مثال های زیبای قرآن، آیت الله مکارم شیرازی، ، قم: نسل جوان، 1378.
[2] ابن شعبه حرانی، تحف العقول، ص481
[3] حسن‌بن‌محمددیلمی، إرشاد القلوب إلى الصواب، ج‏1، ص 49
[4] تحف العقول،ص 510، مواعظ المسیح ع فی الإنجیل و غیره و من حکمه
[5] ابن‌ابی‌الجمهور، عوالی اللئالی العزیزیة فی الأحادیث الدینیة، ج‏1، 267
[6] تحف‌العقول، ص 489
[7] حسین‌بن‌نصرحلوانی، نزهة الناظر و تنبیه الخاطر، ص 139
[8] ثقه‌السلام، الکافی (ط - الإسلامیة)، ج‏8، 68

منبع: معاونت تبلیغ حوزه های علمیه