سوره انسان مکی است.
عقیق:در آیه نخست این سوره می خوانیم:آیا (چنین نیست که:) بر انسان روزگاری گذشت، در حالی که چیز قابل ذکری نبود؟
آری مسلماً زمانی طولانی بر انسان گذشته که در آن مدت چیز قابل ذکری نبوده است! توضیح آنکه: ماده و ذرات تشکیل دهنده انسان در ذرات طبیعت اعم از زمین و خاک و گیاه و... پخش بوده و هرگز از آن به عنوان انسان یاد نمی شده است. سپس در آیه 2 و 3 ادامه می دهد:
ما انسان را از نطفه ای مخطوط (و دارای اجزای مختلف) آفریدیم، و او را می آزماییم. پس (برای این منظور) او را شنوا و بینا قرار دادیم. ما راه به او نشان دادیم، یا سپاسگزار گردد (و هدایت پذیرد) یا ناسپاس.
با توجه به این سه آیه روشن می شود که: دست قدرت الهی انسان را از ذرات موجود در طبیعت آفریده است. خداوند با دستگاه تولید مثل که در نوع بشر قرار داده است. این همه انسان ها را در دنیا پدید آورده است. مادران از غذاهایی که طبیعت در اختیار آنان قرار داده است استفاده می کنند. این غذاها تبدیل به خون می شود و به رحم مادر می رسد و در نهایت اندام و پیکر انسانی را که در حال شکل گرفتن است، می سازد. سرانجام انسان دارای چشم و گوش و ابزار شناخت می شود. پس از اینکه با استفاده از این ابزار شناخت، هدایت های الهی را در دنیا دریافت، با اختیار خویش می تواند از نعمت هدایت بهره گیرد و راه سعادت را برگزیند؛ و یا این نعمت بزرگ را ناسپاسی کرده و گمراهی و سیه روزی را اختیار کند.
این تذکر برای آن است که از هدایت های الهی و ابزار شناختی که خداوند در اختیار ما قرار داده است، برای سعادت خویش بیشترین بهره را برگیریم.
در ادامه آیات به عاقبت کار این دو گروه می پردازد. ابتدا در یک آیه به سرانجام کفار که همان انسانهای ناسپاسند و از نعمت هدایت بهره ای نگرفتند اشاره می کند. سپس به بیان ویژگی های ابرار یعنی نیکان که همان سپاسگزارانند می پردازد. بخشی از آنچه را که خداوند در بهشت برایشان آماده کرده، ذکر می کند.
برگردان آیات 5 تا 12 چنین است:
به یقین نیکان از جامی می نوشند که با عطر خوشی آمیخته است. چشمه ای که بندگان (خاص) خدا از آن می نوشند و (هر جا و هر زمان که بخواهند آن چشمه را) جاری می سازند. (همان بندگانی که) به نذر خود وفا می کنند، و از روزی که شر آن فراگیرنده است، می ترسند، و غذای (خود) را با اینکه به آن علاقه (و نیاز) دارند به بینوا و یتیم و اسیر می دهند. (در حالی که در دل می گویند:) تنها برای خشنودی خداوند شما را اطعام می کنیم و هیچ پاداش و سپاسی از شما نمی خواهیم. ما از (قهر) پروردگارمان، در روزی که گرفته و سخت و دشوار است، می ترسیم.
پس خدا آنان را از شر آن روز در امان داشت و چهره هایشان را شاداب و دلهایشان را شاد گردانید و به پاس صبر و پایداریشان، بهشت و پرنیان پاداششان داد...
در روایات بسیاری، چه از شیعه و چه اهل سنت آمده است که: این آیات در شأن اهل بیت پیغمبر (صلی الله علیه و آله و سلم) یعنی علی (علیه السلام) و فاطمه (علیهاالسلام) و دو فرزندشان امام حسن (علیه السلام) و امام حسین (علیه السلام) نازل شده است.
در روایتی از امام صادق (علیه السلام) خلاصه داستان چنین آمده است که:
نزد فاطمه (علیهاالسلام) مقداری جو بود، با آن عصیده ای درست کرد. همین که آن را پیش روی خود نهادند تا بخورند، مسکینی آمد و گفت: خداوند بر شما رحمت آورد. از طعامی که خدا بر شما روزی کرده قدری به من بدهید. علی (علیه السلام) برخاست و یک سوم آن طعام را به وی داد.
چیزی نگذشت که یتیمی آمد و گفت: خداوند بر شما رحمت آورد. از طعامی که خدا بر شما روزی کرده قدری به من بدهید. علی (علیه السلام) برخاست و یک سوم دیگر را به یتیم داد.
پس از لحظه ای اسیری آمد و گفت: خداوند بر شما رحمت آورد. از طعامی که خدا بر شما روزی کرده قدری به من بدهید. و علی (علیه السلام) ثلث آخر را هم به او داد. آن شب آنها حتی طعم آن غذا را نچشیدند. خدای تعالی آیات مذکور را در شأن آنان نازل فرمود؛ و این آیات در مورد هر مؤمنی که در راه خدا چنین کرد، جاری است
پی نوشت:
کتاب گلستان سوره‌ها – ص 134
محمدحسین جعفری
