چهارشنبه سوری از دیدگاه آیت‌الله جوادی آملی

آتش در ایران قدیم، مقدس و همپایه فرزند اهورا مزدا شمرده می‌شد، از این رو پیش از نوروز به آتشکده‌ها می‌رفتند و آتش بر می‌افروختند و چون طبق برخی از نقل‌ها در ایران هفته نبود، این مراسم در سیصد و شصتمین روز سال (روز بیست و ششم اسفند ماه) برگزار می شد و معتقد بودند در این روز فرورهای (ارواح) نیاکان به زمین فرود می‌آیند و این آتش برای راهنمایی آنهاست ولی آتش افروختن و جستن از آن و شادی کردن در کنار آن، ترقه زدن و منفجر کردن مواد منفجره در چهارشنبه آخر سال، نه برهان عقلی دارد و نه دلیل نقلی و نه منفعت ملی و جز خرافه و در مواردی زیانباری غیرقابل جبران چیز دیگری نیست.

در هیچ یک از متون باقی مانده پیش از اسلام اشاره‌ای به جشن چهارشنبه سوری نشده است. در اوستا، کتیبه‌های عیلامی، هخامنشی، اشکانی، ساسانی و نیز متون پهلوی و حتی در روایات مورخان یونانی درباره ایران نیز در باره جشن چهارشنبه سوری مستند و سخنی در دست نیست.

متون دوران پس از اسلام نیز در این باره تقریباً ساکت بوده‌اند، حتی در آثار محقق دقیقی همچون ابوریحان بیرونی نیز در باره آن توضیحی داده نشده است.

نخستین و کهن‌ترین کتابی که در آن به آتش ‌افروزی در جشن چهارشنبه سوری اشاره شده است، کتاب تاریخ بخارا، اثر محمدبن جعفر نرشخی "286-358 قمری" است، در این کتاب که به نام مزارات بخارا نیز شناخته می‌شود، آمده است که وقتی امیر منصور بن نوح سامانی در ماه شوال سیصد و پنجاه قمری به ملک نشست، دستور داد که هنوز سال تمام نشده، در شب چهارشنبه چنانکه عادت قدیم است، آتش عظیم افروختند.

دومین متن کهن، شاهنامه فردوسی است: 

ز خنجر همی آتش افروختند / هوا و زمین را همی سوختند

پس این کار سنت سیئه و ظلم به فرهنگ مردم بزرگ ایران است و نه تنها مبنای عقلی و نقلی ندارد بلکه برخلاف نظم و امنیت و آسایش افراد و همنوعان است و آزادی آنان را سلب می‌کند و آسیب‌ها و تلفات فراوان درپی دارد.

برای نوجوانان و جوانان یک جامعه عیب است که پدران و مادران برای رشد و سلامت آنان از جان و سلامت خود مایه بگذارند، ولی آنان بر اثر جهل علمی و یا جهالت عملی، خود را بسوزانند و جامعه را نیز در اضطراب فرو ببرند!

بلکه زیبنده کشور اسلامی این است که از این سنت زشت دست بردارد و سنت‌های الهی مانند عید فطر، عید قربان، نماز جمعه و غیره را زنده کند و در پایان امام رضا(ع) فرمودند: «خدا رحمت کند کسی را که امر (سنت) ما را زنده کند.»