عبارت «غریب الغربا» شایسته امام رضا نیست

عقیق:مورخان نقل می‌کنند در نیشابور و هنگامی که امام(علیه السلام)حدیث سلسلة الذهب را نقل کردند، اتفاق‌های عجیبی رخ داد. از جمله اینکه مردم با دیدن چهره حضرت رضا(علیه السلام)، خاطره سیمای پیامبر (صلی الله علیه و آله) در ذهن شان تداعی شد و سخت گریستند. دکتر محمد حسین رجبی دوانی استاد تاریخ اسلام دانشگاه امام حسین(علیه السلام) در گفت و گو با قدس، به روایت لحظه های حضور امام رضا(علیه السلام) در نیشابور می‌پردازد.

 عبور امام از شهرهای غیر شیعی
وی می‌گوید: در زمانی که امام به سوی ایران آمدند، به جز کاشان و قم که شیعیان در آنجا ساکن بودند و شمار کمی هم در نیشابور که مهد علما بود، می‌زیستند؛ بقیه ایران اهل تسنن بودند، به همین دلیل دستور صریح مأمون به رجاء بن ابی ضحاک بود که امام رضا(علیه السلام) را از شهرهای شیعه نشین عبور ندهند تا مورد استقبال شیعیان قرار نگیرند، بخصوص اصرار داشت،  امام رضا(علیه السلام) از کوفه و قم عبور نکنند. بنابراین امام را از بصره و از مرز شلمچه وارد ایران کردند، اما امام وارد هر شهری که می‌شدند، مورد استقبال گسترده مردم قرار می‌گرفتند.
 چرا نیشابور؟
رجبی دوانی در پاسخ به این پرسش که امام رضا(علیه السلام) از شهرهای زیادی عبور کردند، اما در میان این شهرها، چرا شهر نیشابور بیشتر در تاریخ مطرح شده است، می‌افزاید: این اهمیت به دلیل صدور حدیث سلسلة الذهب در این شهر است.
نیشابور آن زمان مرکز بزرگ علمی بود. در تاریخ آمده استقبال از آن حضرت در نیشابور ساعت ها به طول انجامید و علما و محدثان آمده بودند تا پرسش‌های خود را از حضرت بپرسند. حدود 24 هزار محدث در نیشابور نزد امام رضا(علیه السلام) اجتماع و امام در آن اجتماع بزرگ حدیث عظیم سلسلة الذهب را بیان کردند.
مهم ترین مسأله ای که امام رضا(علیه السلام) در این حدیث مطرح کردند، تبیین جایگاه امامت و ولایت بود. حضرت پس از بیان حدیث سلسلة الذهب و در حالی که نویسندگان قلم های خود را کنار گذاشته بودند، ناگهان سرمبارک خویش را از کجاوه بیرون آوردند و فرمودند: «بشرطها و شروطها و انا من شروطها»، یعنی صرف اینکه موحد باشید و به توحید الهی اعتقاد داشته باشید، کافی نیست و باید به ولایت ما نیز اعتقاد داشته باشید.

 چهره ای که شبیه رسول الله است
وی به احساسات مردم وقتی چهره امام رضا(علیه السلام) را دیدند، اشاره می‌کند و می‌گوید: محدثان اهل تسنن که حدیث سلسلة الذهب را  از امام نقل کرده اند، نوشته اند؛ به خاطر  گرمی هوا
 امام رضا(علیه السلام) نقابی بر چهره داشتند و حدیث سلسلة الذهب را بیان کردند.
وقتی مردم حدیث را از امام شنیدند، آن گاه از حضرت خواستند که نقاب را کنار بزنند تا مردم چهره ایشان را ببینند. نقل شده که مردم خطاب به امام گفتند: «ما که زمان پیامبر نبودیم و سیمای ایشان را ندیدیم، اما شما نواده پیامبر هستید و قطعا چهره شما شبیه رسول الله است. ما شما را که ببینیم، متوجه می‌شویم پیغمبر چه سیما و چهره ای داشته اند.» وقتی امام رضا(علیه السلام) نقاب را کنار می‌زنند و مردم چهره ایشان را برای نخستین بار می‌بینند، بشدت گریه می‌کنند، عده ای آه و ناله می‌کنند عده ای به لباس امام  دست می‌کشیدند به عنوان تبرک.
این مواردی را که درباره امام در نیشابور نقل شده، ما در تاریخ درباره هیچ امام دیگری نداریم. امام رضا(علیه السلام) این گونه احترام داشتند.

 جایگاه رفیع امام رضا(علیه السلام)
وی  به موقعیت ویژه امام رضا (علیه السلام) اشاره می‌کند و با بیان اینکه امام رضا(علیه السلام) با شوکت ترین امامان چه در زمان حیات و چه پس از شهادت هستند، می‌گوید: حتی زمانی که امام در پایتخت مأمون در مرو ساکن شدند، با وجود محدودیت هایی که مأمون گذاشته بود، سیل مشتاقان با حضرت ارتباط برقرار می‌کردند و استقبال به گونه ای بود که مأمون ناچار بود، اجازه دهد مردم با امام رضا(علیه السلام) در تماس و ارتباط باشند.
به همین دلیل محل اقامت  امام (علیه السلام) مملو از جمعیت می‌شد که برای بهره بردن از وجود ایشان، در محل اسکان امام تجمع می‌کردند. هرچند مأمون اجازه نمی داد که این دسترسی دایمی شود.
ائمه (علیهم السلام) پیش از امام رضا (علیه السلام) سخت تحت فشار قرار داشتند و آن حضرت اگر چه به اجبار و اکراه به مرو آورده شد و مأمون زیرکانه در پس این ماجرا اهداف خیلی مهمی را دنبال می‌کرد، اما امام رضا(علیه السلام) این تهدید را تبدیل به فرصت کردند و از آن بهره بردند؛ و فرصت‌هایی که برای هیچ یکی از امامان پیش نیامد. وقتی مأمون، امام رضا (علیه السلام) را به عنوان خلیفه و بعد که حضرت نمی پذیرند، به عنوان ولیعهد معرفی می‌کند و می‌خواهد منتی به سر حضرت بگذارد که  من این موقعیت را به شما دادم، حضرت خطاب به او می‌فرمایند: پیش از اینکه تو این کار را انجام دهی، امضای مرا همه در سراسر جهان می‌شناختند و نامه‌هایم را می‌خواندند. عجیب است که  امامان پس از امام رضا (علیه السلام) همه ابن الرضا(علیه السلام) نامیده می‌شوند. حتی امام هادی (علیه السلام) و امام حسن عسکری(علیه السلام). این مسأله خیلی مهم و نشان دهنده جایگاه با عظمت حضرت رضا(علیه السلام) است.

 واژه غریب الغربا باید حذف شود
رجبی دوانی با بیان اینکه واژه غریب الغربا باید از ادبیات ما حذف شود، معتقد است: تمام امامان ما غریب بودند. وقتی امام رضا(علیه السلام) از مدینه به سوی خراسان حرکت می‌کنند، به مردم اعلام کردند که من در غربت از دنیا می‌روم، همه امامان ما همین طور بودند، اما اتفاقاً کمترین غربت را امام رضا(علیه السلام) داشتند.
حضرت علی(علیه السلام) غریب نیستندکه سال‌ها قبر مطهرشان مخفی بود. قبر امیرالمؤمنین(علیه السلام) در زمان هارون کشف شد تا زمان هارون پنهان بود، امام حسن مجتبی (علیه السلام) و ائمه مظلوم مدفون در بقیع که زائر ندارند و در وطن خودشان حرم و بارگاه ندارند، مظلوم نیستند؟ چرا به آنان غریب الغربا نمی گوییم. امام حسن(علیه السلام) وقتی در کوچه های مدینه حرکت می‌کردند،  به ایشان جسارت می‌شد، سال‌هاست که قبرشان به صورت یک مخروبه در آمده. امام صادق(علیه السلام) غریب نیستند؟ امام رضا(علیه السلام) از همان زمان شهادتشان حرم شان در  قرن های متمادی خالی از زائر نبوده است. در ایام ولادت امام رضا(علیه السلام) سیلی از جمعیت به مشهد سرازیر می‌شوند.
در دوره هجوم ازبک‌ها به خراسان، تیمور لنگ به احدی رحم نکرد، اما احترام حرم حضرت رضا(علیه السلام) را نگه داشت. گوهرشاد چه کارهایی برای بارگاه حضرت انجام داد. آن‌ها اهل تسنن بودند، ولی به احترام امام رضا(علیه السلام) اقدام‌های مثبت زیادی انجام دادند.

منبع:قدس