مهمترین خواسته حضرت زهرا‌ء هنگام شهادت

با مطالعه بخش‌هایی از نیایش‌های حضرت زهرا (س) می‌توان دریافت که میان دعا و سؤال تفاوت ظریفی وجود دارد. به عنوان نمونه ایشان در تعقیبات نماز مغرب می‌فرماید: «فانّی اَساَلّک و اَنا واثِق باجابتک ایّای فی مسألتی و ادعوک و انا عالم باستماعک دعوتی فاستمع دعائی و لا تقطع رجائی؛ من در حالیکه به اجابت تو اعتماد دارم از تو درخواست می‌کنم و در حالی که می‌دانم دعایم را می‌شنوی، تو را می‌خوانم و امیدم را قطع مکن» (ابن طاووس فلاح السائل، 239، مجلسی، 83/103)

در این بخش از مناجات سؤال و تقاضا با اجابت و دعا و درخواست با استماع همراه شده‌اند.

از حضرت زهرا (س) دعاهای بسیاری در کتاب‌های روایی به یادگار مانده است. این ادعیه که گاه با درخواست نیازهای مادی و معنوی همراه بوده و گاه تنها تسبیح و تقدیس الهی و راز و نیاز با خداوند را شامل می‌شود، معارف و آموزه‌های اخلاقی والایی را دربر دارند. بیشترین و گسترده‌ترین دعاهای آن حضرت مربوط به تعقیبات نمازهای روزانه است.

از جمله منابعی که می‌توان در آنها با به ادعیه و اذکار حضرت زهرا (س) دست یافت، عبارت‌اند از: مصباح المتهجد، طوسی؛ کامل الزیارات، ابن قولویه قمی،‌ اقبال الاعمال و مهج الدعوات، ابن طاووس.

همچنین در دوران معاصر به همت برخی از پژوهشگران سخنان آن حضرت از جمله دعاهای ایشان در کتاب‌هایی با عناوین صحیفة الزهراء، تألیف جواد قیومی و موسوعة کلمات سیدتنا فاطمة الزهرا و اخیراً در الموسوعة الکبری عن فاطمة الزهرا(س)، تألیف انصاری زنجانی گردآوری شده است.

در حکمت فاطمی دعا به منزله راهی است که زمینه آن توسط خداوند متعال فراهم شده است. باب دعا را خداوند که مولای انسان است،‌ خود گشوده و حجاب میان خود و انسان‌های خداجو را برداشته است، چنانکه آن حضرت در بخشی از دعای پس از نماز ظهر می‌فرماید: «یا من بابه مفتوح لذاعیه و حجابه مرفوع لراجیه...»

*دعا و قضا و قدر

بر اساس آموزه‌های دینی، آگاهی خدا از وضع، حال و جایگاه انسان، نه تنها بیهوده دانستن دعا و دست کشیدن از آن را در پی ندارد، که اعتراف به آن، مقتضای بندگی انسان و شرط لازم برای استجابت دعاست، آنگونه که حضرت زهرا (س) در مناجات‌ها و تعقیبات پس از نماز عصر می‌فرماید: «خداوندا! براستی که جایگاه مرا می‌بینی، سخنم را می‌شنوی، به کارم آگاهی، آنچه در درونم هست را می‌دانی و هیچ چیز از من بر تو پنهان نیست. همانا برای خواسته‌ام به سوی تو شنافتم و جاجتم را از تو می‌خواهم و در درخواستم به تو تضرع و زاری می‌کنم! (ابن طاووس، فلاح السائل، 203)»

از شبهه‌هایی که درباره دعا مطرح بوده و از راه برخی از آموزه‌های جعلی در دیگر ادیان به اعتقاد مسلمانان وارد شده، این است که با وجود قضا و قدر الهی، دعای انسان در تغییر آن تأثیری ندارد. چند پاسخ به این شبهه ارائه شده است، مهم ترین پاسخ اینکه دعا و استجابت آن خود بخشی از جریان قضا و قدر است، گواه این سخن روایات فراوانی است که با این مضمون که دعا قضای الهی را باز می‌گرداند.

حضرت زهرا در سخنان و نیایش‌های خود هم به قضای حتمی الهی توجه داشته و در این مورد از خدای متعال درخواست صبر و خشنودی می‌کند  هم تغییر برخی از تقدیرات و قضای الهی را به وسیله دعا باور داشته و آن را در این زمینه مؤثر می‌دانست.

*اجابت دعا

در زمینه اجابت دعا چند دیدگاه وجود دارد، برخی همه دعاها را با اجابت همراه میدانند و برخی دیگر با توجه بقرین دانستن و حتی اتحاد دعا با درخواست حوائج، اجابت را امری مطلق و بدون قید و شرط همیشگی نمی‌دانند.

چنانکه در سخنان حضرت زهرا (س) بدان اشاره شد، خداوند خود باب دعا را به روی انسان گشوده و در آیات فراوان اجابت آن را وعده داده است.

*شرایط دعا

با مرور در نیایش‌های حضرت زهرا (س) می‌توان به معارف بلندی در زمینه شناخت و بینش دست یافت. آن حضرت در بخشی از دعای پس از نماز عصر می‌فرماید: «به خاطر فقر، نیاز، خواری، تنگدستی، سختی و بیچارگی از تو مسئلت دارم... و به رحمت تو نیازمندم. » در این نیایش نیز حضرت زهرا (س) نخست خود را محتاج و فقیر معرفی می‌کند و سپس نیازمند رحمت کسی می‌بیند که انسان با تمامی وجودش به او محتاج بوده و او از انسان بی نیاز است.

بنابراین دعا کردن با تردید و ناامید نشان از نداشتن خواست حقیقی و جدی است. لازمه برخورداری از اعتقاد و اطمینان یاد شده این است که انسان همه امور خود را در همه حال به خداوند واگذار کند چه امور مادی و چه امور معنوی چه در حال راحتی و چه در حالت سختی و ناخوشی.

*ادعیه حضرت زهرا (س) و مضامین آنها

در کتاب‌های روایی، به نیایش‌های بسیاری از حضرت زهرا (س) اشاره شده است که معروف ترین آنها دعاهای مربوط به روزهای هفته و نیز تعقیبات نمازهای روزانه هستند که بخش اخیر، طولانی ترین نیایش‌ها ایشان را به خود اختصاص می‌دهد.

مضامین دعاهای آن حضرت طیف بسیار گسترده‌ای از نیازهای معنوی و مادی را در بر می‌گیرد که می‌توان آنها را در چند گروه دسته بندی کرد. ویژگی مشترک همه آنها زمینه سازی برای رسیدن به کمال و عبودیت است.

قرین شدن ایمان با هدایت در بخشی از نیایش‌های حضرت زهرا (س) به خوبی بیانگر نقش بینشی ایمان است، بخش دیگری از خواسته‌های آن حضرت (س) مربوط به جنبه آینده نگری انسان نسبت به سرنوشت خویش در دنیا و آخرت است او می‌خواهد که دنیا بزرگ ترین همتش نباشد.

راضی بودن به قضای الهی، شهادت در راه خدا، زندگی گوارا پس از مرگ، آمرزش گناهان، پایان یافتن زندگی به اعمال صالح و پیوستن به صالحان، ملحق شدن به پیامبر (ص) در بهشت از دیگر خواسته‌های آن حضرت در این زمینه است.

مهم ترین چیزی که اهل بیت از جمله حضرت زهرا (س) در حالات مرگ از خداوند می‌خواهند انس با پروردگار و قرار گرفتن در سایه توجهات الهی است، به طوریکه مایه روشنی چشم و آرامش قلب و خنکی جان شود.

پی نوشت:

جلد سوم دانشنامه فاطمی

منبع:فارس