آیت الله سردار کابلی، فخر قبله شناسی

حیدرقلی کابلی افغانی در هجدهم محرم ۱۲۹۳ قمری - بیست و پنجم بهمن ماه 1254 شمسی -  در محله شیعه‌نشین قزلباش‌های چنداول در کابل متولد شد. پدرش نورمحمدخان افغانی سردار عالی‌رتبه ارتش مستعمره هند بود. مادر وی به نام مريم ملقب به چوريشاه دختر يكی از رجال ازبك به نام علی مرادخان و پيرو مذهب حنفی بوده که پس از ازدواج به مذهب تشيع مي‌پيوندد. چهار ساله بود که عبدالرحمن‌خان، با حمایت انگلستان به امیری افغانستان رسید و نور محمد خان که از سرداران عالی‌رتبه ارتش بود همراه با خانواده‌اش به لاهور که در آن زمان یکی از ایالات مستعمرۀ بریتانیا در هند محسوب می شد، مهاجرت رفت. سردار کابلی به همراه خانواده اش مدت هفت سال در لاهور مهاجر بود.

حیدرقلی که فرزند ارشد خانواده بود، در لاهور به مکتب‌خانه و مدارس دولتی بریتانیا رفت. وی در مدت هفت سال پایه‌های علوم جدید را در لاهور فراگرفت و همچنین در مکتب‌خانه، علوم دینی و قرآن آموخت. گفته می شود که خانوادۀ وی در لاهور تحت سختگیری ها و آزار دولت مستعمره هند بوده اند و به همین دلیل در سال ۱۳۰۴ قمری از لاهور به بندر بصره در عراق مهاجرت کردند.

تربیت زیر نظر ستارگان بزرگ نجف

حیدرقلی در عراق به حوزه نجف رفته و نزد افرادی مانند شیخ علی اصغر تبریزی تحصیلات حوزوی خود را آغاز کرد. وی پس از شش سال به درجۀ اجتهاد رسید و تقریباً از این زمان به نام سردار کابلی شناخته شد. وی همچنین از آیت الله محمد علی دشتی و آیت الله سید یحیی خراسانی، اجازه نقل روایات دریافت کرد. از استادان معروف او می توان به رجال نامي و استوانه‎هاي بزرگی چون آيه الله سيد حسن صدر، آيه الله ميرزا محمدعلي دشتي، آيه الله حاج سيد عباس لاري، آيه الله حاج شيخ عباس قمي، آية الله سيد يحيي خراساني و آيه الله شيخ آقا بزرگ تهراني اشاره کرد.

سردار کابلی همراه با فراگیری علوم معقول- فلسفه، حکمت و هیئت-  و منقول- فقه و اصول-، زبان‌های عربی، انگلیسی، عبری و اردو را نیر فرا گرفت. وی علاوه بر تکلم و محاوره، برخی از تالیفات خود را به این زبان ها نگارش کرده و بعضی از کتب خارجی را نیز ترجمه نمود.

در بزرگی و جایگاه این عالم بزرگ همین بس که شیخ آقابزرگ تهرانی، او را از بزرگترین علمای شیعه در قرن خویش می‌دانسته است. سید محسن امین نیز سردار کابلی را چنین توصیف کرده: «از نابغه‌های دوران و پهلوانان علم و جولان‌دهندگان بیان و ستون‌های فضیلت بود. به علوم قدیم و جدید، چه معقول و چه منقول، احاطه داشت، آنها را بررسی کرد و در آنها مهارت یافت. و این است فضیلتی خداوندی که به هر که بخواهد عنایت کند.»

قبله‌شناسی و اثبات کرامت امین وحی

سردار کابلی علاوه بر اشراف و تسلطی مثال زدنی در نستعلیق و شکسته نستعلیق  در علم نجوم تبحر داشت و کتابی در این زمینه با عنوان "قبله‌شناسی" نوشته است. او در این کتاب، یکی از مسائل اساسی در شناخت قبله را حل کرده است. بسیاری از جمله علامه مجلسی، معتقد بودند که قبله مسجدالنبی بر اساس محاسبات نجومی نادرست است و سلاطین جور، آن را تغییر داده‌اند. حیدرقلی خان سردار کابلی اما با به دست آوردن طول و عرض جغرافیایی مکه و مدینه، معتقد است محراب پیامبر اکرم (ص) در کمال صحت است و بلکه از معجزات بزرگ آن حضرت است.  حیدرقلی در کتاب قبله‌شناسی خود تصریح می‌کند: "این خود یک کرامت علمی است که در آن روز با نبودن کوچکترین وسایل علمی، بلکه بدون محاسبه، در حالت نماز، چنان از بیت المقدس متوجه کعبه گردیده که جزئی انحراف، حتی بخشودنی نیز در توجه او به کعبه پدید نیامده است و چنانکه گفته شد، امین وحی دست او را گرفت و متوجه کعبه کرد."

هجرت به کرمانشاه برای روشنگری و تنویر افکار  

سردار کابلی از تاریخ ۱۳۱۰ قمری -۱۸۹۲ میلادی-  همراه خانواده به قصد تبلیغ اسلام و انجام رسالت برای تنویر و ارشاد جامعه اسلامی، به کرمانشاه مهاجرت کرد. در آن زمان شهر کرمانشاه بزرگترین شهر غرب ایران و مرکزیت سیاسی این منطقه به حساب می‌آمد. سردار کابلی در کرمانشاه به بحث و وعظ پیرامون مسائل اسلامی می پرداخت و می کوشید شاگردانش را با خود همراه کند. وی در کرمانشاه با آخوندی به نام شیخ عبدالرحمن شافعی مكی آشنا شد و با وی در ارتباط قرار گرفت و فن کیمیاگری را از وی آموخت. وی مدام به مطالعه یا نوشتن کتاب مشغول بود. گفته می شود که کتاب های تاج العروس فرهنگ عربی به عربی در ۲۰ جلد اثر م‍ح‍م‍د ب‍ن‌ م‍ح‍م‍د م‍رت‍ض‍ی‌ زب‍ی‍دی‌ و دانشنامه بریتانیکا را همیشه در کنار خود داشت و مدام به آن ها رجوع می کرد. همچنین به صورت پیوسته به مطالعۀ ریاضیات مشغول بود. وی همچنین به فهرست نویسی و حاشیه نویسی بر متون قدمی می پرداخت.

سبد متنوعی از تألیفات و ترجمه ها در شاخه های مختلف علوم

تألیفات این عالم بزرگ شیعی و اسلامی به سبب اشراف او به حوزه های وسیعی از علوم متعددند که از آن جمله می توان به "الاربعين فی فضائل اميرالمؤمنين"، در چهار جلد، "جمع اشعار ابی طالب"، به صورت ديوان شعر، "غاية التعديل فی معرفة الاوزان و المكاييل"، "تبصرة الحر فی تحقيق الكر" "شرح خطبه‌ی حضرت زينب در كوفه" ،"العلم الشاخص فی اسرار ظلّ الشاخص در اعمال فلكی"  "قبله شناسی"، "تحفة الاجلّه فی معرفة القبله در علم هيئت"، "كشف القناع فی تحقيق الميل و الذراع" و تألیفات دیگر اشاره کرد. همچنین از ترجمه های این عالم بزرگ شیعی می توان به ترجمه‌ كتاب "التحصين فی صفات العارفين" ، ترجمه الكنز المبذول للغنی و الفقير از عربی ترجمه انجيل برنابا از انگليسی و عربی ترجمه و شرح "دعای ندبه" و "مناظرات در ترجمه المراجعات" علامه سيد شرف الدين عاملی اشاره کرد.

تهی کردن تن در حال معراج معنوی

سردار اسلام حیدرقلی سردار کابلی در سحرگاه یکم جمادی‌الاول ۱۳۷۲قمری برابر با ۲۷ دی ۱۳۳۱ خورشیدی در حال نماز در ۷۹ سالگی در کرمانشاه درگذشت. جنازه وی پس از برگزاری مراسمی در کرمانشاه طبق وصیت خودش به نجف اشرف انتقال داده شد و در چهارم جمادی‌الاول ۱۳۷۲ قمری در وادی‌السلام در جوار مرقد مطهرامام علی علیه‌السلام به خاک سپرده شد. در مراسم خاکسپاری این عالم بزرگ، علما و مراجع نجف از جمله سید جمال الدین گلپایگانی و شیخ آقابزرگ تهرانی حضور داشتند.

پی نوشت:

دانشنامه آزاد ویکی پدیا، ویکی شیعه و شبکه اطلاع رسانی افغانستان.