حجت الاسلام دکتر ابوالفضل ساجدی، عضو هیئت علمی مؤسسه امام خمینی (ره)، دكتري فلسفه دين از دانشگاه مونترال کانادا، دانش آموخته خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم، کارشناس در حوزه فرهنگ سازی نماز و صاحب تألیفاتی در این باره است. وی نویسنده کتاب "آثار نماز" و "روش های فرهنگ سازی نماز در محیط کار" است. گفتگوی ما با این کارشناس به حوزه فرهنگ سازی نماز برمی گردد و به ابعاد و وجوهی در این باره می پردازد. بخش اول این گفتگو را می خوانید.
یکی از نکاتی که معمولا در نگاه ما به فرهنگ سازی در رابطه با نماز مغفول واقع می شود - گو این که این کلمه فرهنگ سازی هم سوء تفاهم بردار شده و امروز هر کجا ما ایده ای نداریم به این اصطلاح فرهنگ سازی رو می آوریم - بحث لذت بردن و چشاندن حلاوت است، چون لذت یکی از مهم ترین محرک های رفتاری است. به این معنا که ما تا زمانی که حلاوت و لذت نماز و نیایش را به جامعه و خانواده نچشانیم اتفاق خاصی در این حوزه نخواهد افتاد. دیدگاه تان در این باره چیست؟
ببینید این زاویه دیدی که مطرح می کنید به یک معنا درست است اما اگر بخواهیم به اجمال در این باره سخن بگوییم مهم ترین راهکار برای این که ما به این لذت معنوی دست پیدا کنیم، ایجاد آمادگی های نفسانی در فرد و جامعه است. اگر فرد و جامعه به این جایگاه برسند، در آن صورت فراگیر شدن امر نماز در جامعه و خانواده ها امری قابل پذیرش خواهد بود.
این آمادگی نفسانی که از آن یاد می کنید چه مقدماتی می خواهد؟
انسان اگر هر لحظه در مراقبت از نفس خود باشد این آمادگی هم به دست می آید و می تواند از یک سری لذایذ بهره بیشتری برد. البته لذایذ و لذت ها در وجود انسان دو دسته اند؛ یک سری لذایذ در وجود انسان نیاز به اکتساب ندارد و به صورت تکوینی در انسان گنجانده شده است مثل لذت غذا خوردن، لذت خوابیدن و استراحت کردن که از ابتدای تولد در وجود انسان قرار دارد و جزو امور تکوینی محسوب می شود. این لذت ها می بینید از زمانی که انسان طفلی صغیر است تا وقتی که به کبر سن رسیده در وجود انسان مستقرند. اما این لذات در گروه لذت های تکوینی جسمانی است اما نفس انسان می تواند به توانایی هایی برسد و لذت های دیگری را هم کسب کند. البته آن جرقه و بذر اولیه این لذت ها را هم خداوند در وجود انسان قرار داده است اما به ثمر نشستن و میوه دادن و شکوفا شدن این لذت ها نیاز به مراقبت، مجاهدت و تلاش دارد و مثل آن لذت های تکوینی نیست. در واقع هر فرد به میزانی که تلاش می کند و نفس آمادگی بیشتری می یابد می تواند به مراتب بالای وجودی خودش دسترسی داشته باشد و زمانی که انسان به این مراتب دست یافت، می تواند لذت های بالاتری را بچشد و به حلاوت های والا دست یابد و از ارتباط با خداوند لذت ببرد.
این آمادگی نفسانی که اشاره می کنید آیا سن خاصی را می طلبد؟
مسلما از کودکی و نوجوانی می تواند آغاز شود. یعنی این جا دیگر آن زمینه های تربیتی است که نقش بازی می کند اما اصل مهم در این جا ابعادی است که برای این منظور باید به آن توجه شود. یعنی اگر کسی می خواهد به آمادگی ای در این زمینه دست پیدا کند، در بُعد معرفتی نیاز به مقدماتی دارد. در بُعد گرایشی و احساسی نیاز به مقدماتی دارد و در بعد رفتاری هم به مقدماتی و پیش نیازهایی لازم است.
ما برای این که رنگ الهی به نفس بزنیم باید به همه این ابعاد توجه داشته باشیم. گام اول هم همچنان که اشاره شد آماده سازی بستر رشد است. همان گونه که کسی در زمین ناآماده بذر خود را نمی پاشد و اگر هم بپاشد چیزی از آن زمین به دست نمی آید در زمین و زمینه نفس هم همین طور است. شما برای آن که به شکوفایی درونی برسید اول از همه زمین نفس را باید به آمادگی لازم برای پذیرش آن بذر و بارور کردن برسانید.
پس در این جا عوامل متعددی وجود دارد. یعنی بخش قابل توجهی از انتظارات ما از خانواده است. خانواده در دوران قبل از بلوغ و بعد از آن نقش دارد. در جامعه هم نقش مدیریت فرهنگی جامعه قابل انکار نیست. مدیریت فرهنگی جامعه می تواند به سمتی حرکت کند که فضای عمومی جامعه را در بُعد عوامل تربیت نفس و شکوفایی آن تقویت کند یعنی برآیند کلی به سمت بروز استعدادها و توانمدی های درونی باشد و جامعه آماده بهره مندی از این برکت ها و نعمت ها باشد. از طرف دیگر مدیریت فرهنگی جامعه می تواند در تقابل با این جهت باشد یعنی آن فضاسازی ها و حرکت ها و سیاست گذاری ها به گونه ای باشد که امکان آمادگی نفسانی و شکوفایی آن در فرد کم رنگ شود.
خب به نظرتان اظهارنظر در این باره دشوار نیست؟ به این جهت که عوامل متعددی در این حوزه نقش آفرینی می کنند.
همین طور است. این امر پیچیدگی های خاص خود را دارد. بنده کتابی با عنوان "فرهنگ سازی نماز در مراکز صنعتی و ادارات" نگاشته ام و در این کتاب راهکارهایی برای ایجاد این آمادگی ها ارائه شده است.
می توانید به صورت فشرده به این راهکارها اشاره کنید؟
راهکارها مفصل است اما اجمال مطلب به این برمی گردد که امروز بخش قابل توجهی از زمان های افراد در محل های کار سپری می شود. به ویژه زمان هایی که آدم ها از توان و انرژی بیشتری برخوردار هستند. پس ما بخشی از برنامه های تربیتی مان را می توانیم در همین زمان ها قرار دهیم. راهکارهایی که هم که ارائه می شود ناظر به درون و بیرون فرد است. یعنی ما هم به بسترسازی درونی نیاز داریم و هم به بسترسازی بیرونی. در واقع دو عنصر فضای بیرونی هماهنگ و خواست فردی در این باره نقش ایفا می کنند.
منبع:شبستان
