ابوعبدالله حسین بن خالویه نحوی از بزرگان شیعه و دارای چندین كتاب ارزشمند است. و سرگذشت وی در منابع بسیار از جمله رجال نجاشی ، فهرست ندیم ، نوابغ الرواة و أعیان الشیعة آمده است.
عقیق: اجازه نامه ابن خالویه نحوی (م 370) به ابوالحسن سلامی (م 393) که قدیمی ترین اجازۀ موجود شیعه به خطّ مجیز است که در کتابخانه حرم مطهر حضرت امیرالمومنین(ع) در نجف موجود می باشد.
مقدمه:
ابوعبدالله حسین بن خالویه نحوی از بزرگان شیعه و دارای چندین كتاب ارزشمند است. و سرگذشت وی در منابع بسیار از جمله رجال نجاشی (ص 67؛ شماره 161)، فهرست ندیم (مجلّد 1، ج 1، ص 258 – 259)، نوابغ الرواة (ص 105) و أعیان الشیعة (ج 5، ص 419 – 423) آمده است.
ندیم او را متوفای 370 دانسته و گفته است: «توفِّي بحلب في خدمة بني حَمدان في سنة سبعین وثلاثمائة» ومنابع دیگر سرگذشت وی در اعیان الشیعه و نوابغ ا لرواة و پاورقی فهرست ندیم یاد شده است.
یكی از آثار ارزندۀ او شرح مقصورۀ ابن درید است. قدیمترین نسخه خطی این شرح در كتابخانه حرم حضرت امیرالمؤمنین (علیه أفضل صلوات المصلّین) نگه‌داری می‌شود و بر آن اجازه‌ای به خط شارح هست.
این اجازه را سالها پیش شیخ آقا بزرگ تهرانی دیده و تأیید كرده كه به خط شارح یعنی ابن خالویه است (ذریعة، ج 14، ص 86، شماره 1842). علامه سید محسن امین در اعیان الشیعه، ج 5، ص 422 و شیخ باقر آل محبوبه در ماضی النجف، ج 1، ص 149) تصریح كرده‌اند كه به خط شارح است:
ورأیت قبل عشرین سنة في‌الخزانة الغرویة نسخة منه علیها إجازة بخطّ الشارح لتلمیذة أبی عبدالله السلامي المتوفّي سنة 393، أخذتُ صورتها... .
این نسخه خوشبختانه در كتابخانه حرم مطهر حضرت امیر(ع) محفوظ است و در كتاب مكتبة الروضة الحیدریة جهودو جهاد (ص 173 – 174، شماره 135) و فهرست مخطوطات خزانة الروضة الحیدریة فی النجف الاشرف، ص 4، شماره 640) معرفی شده و در این فهرست آمده است: «ثمّ إجازة لم تتمكّن من قراءتها».
در سفر اخیر به نجف اشرف به مساعدت حضرت حجة الاسلام سید هاشم میلانی و حضرت آقای حسین جهاد موفق به اخذ تصویری از اجازۀ مذكور شدم كه از آنان سپاسگزارم. این اجازه ظاهراً قدیمی ترین اجازۀ موجود شیعه به خطّ مجیز است.
علامه سید محسن امین درباره این نسخه گوید:
علیها إجازة المصنِّف بخطّه للشیخ أبي الحسن محمد بن عبدالله الشاعر الشهیر بالسلامي المولود في كرخ بغداد سنة 336 والمتوفّي بها سنة 393، وعلیها أیضاً إجازة سلامة بن محمد بن حرب لمحمد بن عبیدالله العجمي سنة 375، وعلی ظهرها صورته: «هذا ما وقفه السیّد المعظّم صدرالدین بن محمد بن السید شرف الدین بن محمود بن الحسن بن خلیفة الآوي، وهو وقف عن عمّه السعید أحمد بن الحسن بن خلیفة بموجب وصیّةٍ صدرت عنه علی الحضرة الشریفة الغرویة، وأن لا یخرج منها إلّا برهن یحفظ القیمة، وكتب في رجب سنة 775. (أعیان الشیعة، ج 5، ص 422).
اجازۀ سلامة بن محمّد بن حرب برای عجمی كه مورد اشارۀ علامه امینی است در ماضی النجف وحاضرها، (ج 1، ص 149) از روی همین نسخه بدین صورت نقل شده است:
بلغتُ قراءة علی أبي عبدالله محمد بن عبیدالله العجمي (حرسه الله) و فرغتُ منها لیلة السبت لخمسٍ بقین من شعبان سنة 375. وكتب سلامة بن محمد بن حرب، وحسبنا الله وحده.
به هر حال متن كامل اجازه ابن خالویه چنین است:
بسم الله الرحمن الرحیم
قرأ عليّ من أوّله إلی آخر أبوالحسن السلامي (أیّده الله بطاعته ونفعه بعلمه وأدبه) هذه القصیدة بتفسیرها، وأجزتُ ولكلّ من أحَبَّه جمیع ما صحّ لدیه من [...] و علم القرافي والنحو اللغة وكلّ ما رویته من آثار الرسول صلّی الله علیه ]وآله[و أصحابه والتابعین بإحسان (رحمة الله علیهم) والأشعار والأخبار ومسائل القرآن یرویه ویقول في ذلك: حَدَّثنا وأخبرنا وأجازنا وكتب إلینا وكیف شاء. وكتب الحسین بن خالویه والحمدلله ربِّ العالمین.
متن اجازه ابن خالویه در ذریعه، (ج 14، ص 86 – 87) درج و در كتابهای دیگر از جمله مكتبة الروضة‌الحیدریة جهود وجهاد (ص 173) نقل شده، ولی حدود یك سطر از آن ساقط شده است. بنابراین متن كامل آن، نخست بار اینجا به چاپ می رسد.
حجت الاسلام و المسلمین رضا مختاری
منبع:حوزه
211008
مقدمه:
ابوعبدالله حسین بن خالویه نحوی از بزرگان شیعه و دارای چندین كتاب ارزشمند است. و سرگذشت وی در منابع بسیار از جمله رجال نجاشی (ص 67؛ شماره 161)، فهرست ندیم (مجلّد 1، ج 1، ص 258 – 259)، نوابغ الرواة (ص 105) و أعیان الشیعة (ج 5، ص 419 – 423) آمده است.
ندیم او را متوفای 370 دانسته و گفته است: «توفِّي بحلب في خدمة بني حَمدان في سنة سبعین وثلاثمائة» ومنابع دیگر سرگذشت وی در اعیان الشیعه و نوابغ ا لرواة و پاورقی فهرست ندیم یاد شده است.
یكی از آثار ارزندۀ او شرح مقصورۀ ابن درید است. قدیمترین نسخه خطی این شرح در كتابخانه حرم حضرت امیرالمؤمنین (علیه أفضل صلوات المصلّین) نگه‌داری می‌شود و بر آن اجازه‌ای به خط شارح هست.
این اجازه را سالها پیش شیخ آقا بزرگ تهرانی دیده و تأیید كرده كه به خط شارح یعنی ابن خالویه است (ذریعة، ج 14، ص 86، شماره 1842). علامه سید محسن امین در اعیان الشیعه، ج 5، ص 422 و شیخ باقر آل محبوبه در ماضی النجف، ج 1، ص 149) تصریح كرده‌اند كه به خط شارح است:
ورأیت قبل عشرین سنة في‌الخزانة الغرویة نسخة منه علیها إجازة بخطّ الشارح لتلمیذة أبی عبدالله السلامي المتوفّي سنة 393، أخذتُ صورتها... .
این نسخه خوشبختانه در كتابخانه حرم مطهر حضرت امیر(ع) محفوظ است و در كتاب مكتبة الروضة الحیدریة جهودو جهاد (ص 173 – 174، شماره 135) و فهرست مخطوطات خزانة الروضة الحیدریة فی النجف الاشرف، ص 4، شماره 640) معرفی شده و در این فهرست آمده است: «ثمّ إجازة لم تتمكّن من قراءتها».
در سفر اخیر به نجف اشرف به مساعدت حضرت حجة الاسلام سید هاشم میلانی و حضرت آقای حسین جهاد موفق به اخذ تصویری از اجازۀ مذكور شدم كه از آنان سپاسگزارم. این اجازه ظاهراً قدیمی ترین اجازۀ موجود شیعه به خطّ مجیز است.
علامه سید محسن امین درباره این نسخه گوید:
علیها إجازة المصنِّف بخطّه للشیخ أبي الحسن محمد بن عبدالله الشاعر الشهیر بالسلامي المولود في كرخ بغداد سنة 336 والمتوفّي بها سنة 393، وعلیها أیضاً إجازة سلامة بن محمد بن حرب لمحمد بن عبیدالله العجمي سنة 375، وعلی ظهرها صورته: «هذا ما وقفه السیّد المعظّم صدرالدین بن محمد بن السید شرف الدین بن محمود بن الحسن بن خلیفة الآوي، وهو وقف عن عمّه السعید أحمد بن الحسن بن خلیفة بموجب وصیّةٍ صدرت عنه علی الحضرة الشریفة الغرویة، وأن لا یخرج منها إلّا برهن یحفظ القیمة، وكتب في رجب سنة 775. (أعیان الشیعة، ج 5، ص 422).
اجازۀ سلامة بن محمّد بن حرب برای عجمی كه مورد اشارۀ علامه امینی است در ماضی النجف وحاضرها، (ج 1، ص 149) از روی همین نسخه بدین صورت نقل شده است:
بلغتُ قراءة علی أبي عبدالله محمد بن عبیدالله العجمي (حرسه الله) و فرغتُ منها لیلة السبت لخمسٍ بقین من شعبان سنة 375. وكتب سلامة بن محمد بن حرب، وحسبنا الله وحده.
به هر حال متن كامل اجازه ابن خالویه چنین است:
بسم الله الرحمن الرحیم
قرأ عليّ من أوّله إلی آخر أبوالحسن السلامي (أیّده الله بطاعته ونفعه بعلمه وأدبه) هذه القصیدة بتفسیرها، وأجزتُ ولكلّ من أحَبَّه جمیع ما صحّ لدیه من [...] و علم القرافي والنحو اللغة وكلّ ما رویته من آثار الرسول صلّی الله علیه ]وآله[و أصحابه والتابعین بإحسان (رحمة الله علیهم) والأشعار والأخبار ومسائل القرآن یرویه ویقول في ذلك: حَدَّثنا وأخبرنا وأجازنا وكتب إلینا وكیف شاء. وكتب الحسین بن خالویه والحمدلله ربِّ العالمین.
متن اجازه ابن خالویه در ذریعه، (ج 14، ص 86 – 87) درج و در كتابهای دیگر از جمله مكتبة الروضة‌الحیدریة جهود وجهاد (ص 173) نقل شده، ولی حدود یك سطر از آن ساقط شده است. بنابراین متن كامل آن، نخست بار اینجا به چاپ می رسد.
حجت الاسلام و المسلمین رضا مختاری
منبع:حوزه
211008
