*صحیفه سجادیه چگونه و در چه شرایطی شکل گرفت؟

-از آنجا که زمان امام چهارم شرایط اختناق‌آمیزی حکمفرما بود، امام بسیاری از اهداف و مقاصد خود را در قالب دعا و مناجات بیان می‌کرد، مجموعه دعاهای امام سجاد(ع) به نام «صحیفه سجادیه» معروف است که پس از قرآن و نهج البلاغه، بزرگ‌ترین و مهم‌ترین گنجینه گرانبهای حقایق و معارف الهی به شمار می‌رود، به طوری که از ادوار پیشین از طرف دانشمندان برجسته ما «اخت القرآن»؛ «انجیل اهل البیت(ع)» و «زبور آل محمد(ص)» لقب گرفته است.

صحیفه سجادیه تنها شامل راز و نیاز با خدا و بیان حاجت در پیشگاه وی نیست، بلکه دریای بیکرانی از علوم و معارف اسلامی است که طی آن مسائل عقیدتی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و پاره‌ای از قوانین طبیعی و احکام شرعی در قالب دعا مطرح شده است.

در سال 1353 هجری قمری مرحوم آیت‌الله العظمی نجفی مرعشی(ره)، نسخه‌ای از صحیفه سجادیه را برای علامه معاصر مؤلف تفسیر طنطاوی به «قاهره» فرستاد، وی پس از تشکر از دریافت این هدیه گرانبها و ستایش فراوان از آن در پاسخ چنین نوشت، «این از بدبختی ماست که تاکنون بر این اثر گرانبهای جاوید که از مواریث نبوت است، دست نیافته بودیم، من هر چه در آن می نگرم، آن را از گفتار مخلوق برتر و از کلام خالق پایین‌تر می‌یابم».

*در مورد انتساب این صحیفه به امام سجاد(ع) توضیحاتی ارائه می‌فرمایید؟

-اسناد و انتساب صحیفه کریمه سجادیه به امام سجاد(ع) نزد محققان و علمای بزرگ امامیه مانند نجم‌الدین، میرداماد، هبة‌الله، میرسید علی خان، بهاء‌الدین و... قریب به تواتر است و هیچ شک و تردید در این که کلام امام است نتوان کرد و اولین نسخه از صحیفه سجادیه در دست یحیی بن زید بن علی السجاد(ع) بوده است.

فصاحت و بلاغت عالی صحیفه و زبان دعا و حمد خاصی که در آن به کار رفته است، برای کسانی که اهل فن هستند شکی را باقی نمی‌گذارد که این جملات نورانی از معصوم صادر شده است، همچنین وجود اسناد و اجازه‌نامه‌های متعدد که علامه مجلسی به آن‌ها اشاره کرده است، اطمینان را کامل می‌کند.

*آیا دعاهای امام سجاد(ع) در همین صحیفه سجادیه خلاصه شده است؟

-لازم به ذکر است دعاهای امام سجاد(ع) در صحیفه سجادیه خلاصه نشده بلکه ادعیه دیگری از آن حضرت نقل شده است که توسط عالمان شیعه در قالب مجموعه‌هایی دیگر گردآوری شده و به نام‌های؛ «الصحیفه الثانیه»، «الصحیفه الثالثه» و... چاپ شده است.(1)

*صحیفه سجادیه از چه جایگاهی برخوردار است؟

-به خاطر اهمیت و اعتبار کم‌نظیر صحیفه سجادیه، در تاریخ اسلام شرح‌های بسیاری به زبان عربی و فارسی بر این کتاب نوشته شده است. مرحوم علامه «شیخ آغا بزرگ تهرانی» در کتاب پر ارج «الذریعة» در حدود 50 شرح غیر از ترجمه‌ها بر صحیفه سجادیه را نام برده است.

علاوه بر این شرح‌ها، گروهی از دانشمندان گذشته و معاصر، ترجمه‌های متعددی بر صحیفه نوشته‌اند که تعدادی از آن‌ها در سال‌های اخیر چاپ و منتشر شده است(2). از آن جمله شرحی به عربی به نام «ریاض السالکین» در 54 روضه به عدد ادعیه صحیفه به قلم توانای صدرالدین علی بن احمد بن محمد معصوم حسینی متوفی 1120 هجری قمری معروف به سید علیخان شارح صحیفه است، این شرح، بزرگ‌ترین و بهترین شرحی است از هر حیث که تاکنون بر صحیفه کامله نوشته شده است.(3)

*به نمونه‌ای از مسائل سیاسی مطرح شده در صحیفه سجادیه اشاره می‌کنید؟

-صحیفه سجادیه تنها شامل راز و نیاز و مناجات و عرض حاجت در پیشگاه خدا نیست، بلکه ابعاد سیاسی و اجتماعی و فرهنگی و عقیدتی نیز دارد، امام سجاد(ع) در ضمن دعاهای خود در چندین مورد، مباحث سیاسی به ویژه مسأله «امامت» و رهبری جامعه اسلامی را مطرح کرده است که به یک نمونه از آن اشاره می‌کنیم:

در دعایی که امام روز عید قربان و روز جمعه می‌خوانده چنین آمده است: «.... خدایا این مقام (خلافت و رهبری امت اسلامی که اقامه نماز در عید قربان و روز جمعه و ایراد خطبه از شئون آن است) مخصوص جانشینان و برگزیدگان تو، و این پایگاه‌ها، از آن امنای تو است که آنان را در رتبه والایی قرار داده‌ای؛ ولی ستمگران (مانند خلفای ستمگر اموی) آن را به زور، غصب و تصاحب کرده‌اند... تا آنجا که برگزیدگان و خلفای تو مغلوب و مقهور گشته‌اند، در حالی که می‌بینی احکام تو تغییر یافته، کتاب تو از صحنه عمل دور افتاده، فرائض و واجبات دستخوش تحریف گشته و سنت پیامبرت متروک گشته است. خدایا دشمنان بندگان برگزیده‌ات از اولین و آخرین و همچنین اتباع و پیروانشان و همه کسانی را که به کارهای آنان راضی هستند، لعنت کن و از رحمت خود دور ساز».

در این دعا امام با صراحت از مسأله امامت و رهبری امت که اختصاص به خاندان پیامبر دارد و غصب شدن آن توسط ستمگران را یاد می‌کند و بدین ترتیب مشروعیت حکومت بنی‌امیه را نفی می‌کند.(4)

پی‌نوشت‌ها:

1-سیره پیشوایان، ص274، به نقل از الذریعه، شیخ آغا بزرگ تهرانی، ج15، ص19 ـ 21.

2-مهدی، سیره پیشوایان، قم، مؤسسه امام صادق(ع)، 1380ش، ص269 ـ 271.

3-عزیزی، عباس، فضایل و سیره چهارده معصوم در آثار علامه حسن‌زاده آملی، انتشارات صلاة، 1382ش، ص329

4- سیره پیشوایان، ص274 الی 276.

منبع:فارس