پیامهای حماسی حضرت اباعبدالله الحسین(ع)

نسل امروز هنوز تشنه فضیلت و عدالت است و به دلیل سرخوردگی از تباهی ها به دنبال آرمان شهر اسلامی می گردد. وی به نیرومندی و توانایی خویش برای به دست آوردن دنیایی بهتر و در نتیجه رستاخیزی مطلوب می اندیشد. جوان در تلاش است از فرهنگ و ارزش های اسلامی ـ انسانی به صورت بهینه بهره گیرد. این تفکر حیاتی ترین، اندیشه ای است که می تواند به بالندگی جامعه جوان امروز مدد رساند. این مقاله در صدد آن است تا بتواند ضمن تبیین صحنه هایی از حماسه سالار شهیدان، حضور مکتب را در ساحت اندیشه جوانان به تصویر کشد.

*حادثه عاشورا تجلی عزت و ذلت

کربلا دو صحنه دارد، در یک صحنه عزیزان و کریمان تاریخ اسلام تجلی کردند و در صحنه دیگر انسان های زبون که گرفتار بت های درونی و بیرونی بودند، ظهور کردند. (1)

عزیزان صحنه عاشورا چنان آگاهانه در راه معشوق جان سپاری کردند که به قول امام خمینی(ره): (هر چه روز عاشورا سیدالشهدا ـ سلام الله علیه ـ به شهادت نزدیک تر می شد، افروخته تر می شد و جوانان او مسابقه می کردند برای این که شهید بشوند، همه می دانستند که بعد از چند ساعت دیگر شهیدند، برای این که آنها می فهمیدند کجا می روند آنها می فهمیدند برای چه آمدند آگاه بودند که ما آمدیم ادای وظیفه خدایی را بکنیم آمدیم اسلام را حفظ بکنیم).(2)

زبونان تاریخ که معبودی به جز هوی و هوس نداشتند چنان خود را آلوده کردند که تا سر حد انهدام اسلام پیش رفتند. امام خمینی(ره) در این زمینه می فرماید: (حکومت یزید می رفت تا قلم سرخ بر چهره نورانی اسلام کشد و زحمات طاقت فرسای پیامبر بزرگ اسلام و مسلمانان صدر اسلام و خون شهدإ فداکار را به طاق نسیان سپارد و هدر دهد).

اندیشه ای که می رفت با کجرویهای تفاله جاهلیت و برنامه های حساب احیای ملی گرایی و عروبت با شعار (لاخبر جإ و لا وحی نزل)(3) محو و نابود شود.

و از حکومت عدل اسلامی یک رژیم موروثی بسازد و اسلام و وحی را به انزوا بکشاند که ناگهان شخصیت عظیمی که از عصاره وحی الهی تغذیه و در خاندان سید رسل محمد مصطفی(صلی الله علیه و آله) و سید اولیإ علی مرتضی(علیه السلام) تربیت و در دامن صدیقه طاهره(سلام الله علیها) بزرگ شده بود قیام کرد و با فداکاری بی نظیر و نهضت الهی خود، واقعه بزرگ را به وجود آورد. (4)

* رمز عزت مردم ایران درنگاه امام خمینی(ره)

امام خمینی(ره) رمز عزت مردم ایران، از ذلت و زبونی را، احیای حماسه های عاشورایی می دانند و می فرمایند: (عاشورا را زنده نگهدارید که با نگه داشتن عاشورا کشور شما آسیب نخواهد دید.)(5)

آری حضرت اباعبدالله الحسین ـ علیه السلام ـ قیام و نهضت خونین را تنها راه نجات اسلام و مسلمین در تمامی اعصار و قرون تشکیل داد و راه منحصر به فرد مبارزه با نقشه های خائنانه بنی امیه را خودداری از بیعت و تسلیم و انجام حماسه های جاوید عاشورا دانست. او یقین داشت هدفش موافق با رضای خدا و پیامبر و منتهی به شهادت و سعادت است، به این جهت صادقانه و قاطعانه و با حماسه زنده و جاوید مخالفت خود را با زمام داری ناصالحان و انحطاط مسلمین اعلام کرد و تمام مصائب و سختی ها را به جان و دل خرید و در عمل عشق و ایثار و حماسه را به ما آموخت.

* پیام های حماسی عاشورإ

اگر ایمان به هدف و مقصد برای انسان حاصل شد دیگر در رویدادهای جانکاه هیچ تردیدی به خود راه نمی دهد.

امام حسین(علیه السلام) از آغاز تا انجام نهضت کوچک ترین شک و تردیدی به خود راه نداد و با الهام از تعالیم پیامبر روح حماسی را در خطبه های غرای خود در دیگران ایجاد می کرد. در یکی از منازل بین راه عراق خطاب به اصحاب خود و سپاهیان خود پس از حمد و ثنإ ایزد متعال فرمود:

ایها الناس، ان رسول الله قال: من رإی سلطانا جائرا مستحلا لحرم الله ناکثا لعهد الله مخالفا لسنه رسول الله، یعمل فی عباد الله بالاثم و العدوان فلم یغیر علیه بفعل و لا قول کان حقا علی الله ان یدخله مدخله. الا و ان هولإ قد لزموا طاعه الشیطان و ترکوا طاعه الرحمن و اظهروا الفساد و عطلوا الحدود واستإثروا بالفیء و احلوا حرام الله و حرموا حلاله و انا احق من غیر؛(6) ای مردم، پیامبر خدا فرمود: هر کس ببیند سلطان ستمکاری را، که حرام خدا را حلال قرار دهد و عهد خدا را بشکند و بر خلاف سنت پیامبر رفتار کند و در میان بندگان خدا به گناه و تجاوز کار کند و به رفتار و گفتار خود (با او مبارزه نکند) و کارهای او را تغییر ندهد، بر خدا حق است که او را در همان موضع که آن سلطان ستمکار را وارد می کند، وارد کند. ای مردم اینان (بنی امیه و کارگزاران) ملازم اطاعت شیطان شده و اطاعت خدا را ترک کرده و فساد را آشکار نموده و حدود الهی را تعطیل و فیء و غنیمت را به خود اختصاص داده و حلال خدا را حرام و حرام خدا را حلال کرده اند و من از همه سزاوارترم که آن (برنامه های شوم) را تغییر دهم).

اکنون دقت کنید که چگونه حضرت اباعبدالله الحسین ـ علیه السلام ـ در این بیانات حماسی صریحا اعلام کرد که شخصیتی مثل او که مرکز همه خوبی ها و معدن فضایل است با شخصی متجاهر به فسق و جور بیعت نمی کند؛ یعنی هیچ انسان آزاده ای نباید زیر بار چنین بیعتی رود و وقتی مسلمانان گرفتار زمامداری ناصالح شدند باید فاتحه اسلام را بخوانند و با اسلام و معارف آن وداع کنند. سخنان حضرت اباعبدالله الحسین(علیه السلام) در مدینه، مکه، کربلا، بین راه و حتی در روز عاشورا و هنگام شهادت همه به یک مضمون بود.

گرچه به مناسبت مقامات و رعایت فصاحت و بلاغت و محسنات بدیعیه الفاظ و عبارات و تعابیر عوض می شد، اما مطالب و معانی و پیام تفاوتی پیدا نمی کرد.

همان سخنان حماسی که از آغاز نهضت از حلقوم مبارک سلاله رسول خدا(صلی الله علیه و آله) بیرون میآمد تا آخرین لحظه، ادامه یافت.

در روز عاشورا خطاب به عمر سعد و سپاهیان او در خطبه ای فرمود:

(الا ان الدعی ابن الدعی قد رکز بین اثنتین بین السله والذله و هیهات منا الذله یإبی الله تعالی ذلک لنا و رسوله و المومنون و حجور طابت و طهرت و انوف حمیه من ان نوثر طاعه اللئام علی مصارع الکرام؛(7) یعنی: آگاه باشید که زنازاده پسر زنازاده بین دو چیز ما را مجبور کرده است بین کشته شدن یا به خواری و ذلت تسلیم شدن، لکن ذلت از ما دور است. خدا راضی نیست که ما به ذلت تسلیم شویم و پیامبر خدا و مومنان و دامن های پاک و پاکیزه ای که ما در آن پرورش یافته ایم و آن مردانی که از تن دادن به زیر بار ستم منزه و برکنارند، راضی نیستند که اطاعت مردان پست را بر قتلگاه کریمان و بزرگواران برگزینم.)

شجاعت سیدالشهدإ ـ علیه السلام ـ نه تنها همان زور بازو و قدرت و قوت بدنی و علم و آگاهی آن حضرت به آئین جنگ و نبرد و مدیریت و فرماندهی و به خاک انداختن دلیران و دلاوران صحنه کارزار بود، بلکه تمام اینها از روح قوی و شخصیت بلند و حیات اعتقادی و اسلامی او نشإت می گرفت.

وقتی از او می پرسند از پیامبر حدیثی که خودت شنیده باشی نقل کن می فرماید:

(ان الله یحب معالی الامور و یبغض سفسافها؛(8) خداوند کارهای بلند و گرامی را دوست می دارد و کارهای پست و زبون را دشمن می دارد.)

* روح بلند امام حسین(علیه السلام) سر و کارش با معانی عالی و بلند مرتبط است

برای برخی از افراد، روح خدمت گزار جسم و جسد و جثه است؛ یعنی فکر و عقل و عاطفه در خدمت هدف های جسمانی و بدنی و حیوانی است، روح اسیر است روح تا حدی رنج می برد گرچه روح کوچک و ضعیف حتی احساس رنج هم نمی کند روح باید بزرگ و بلند باشد که احساس درد و رنج بکند اگر روح احساس درد و رنج بکند دیگر در خدمت جسم قرار نمی گیرد و خود را به امور پست نمی فروشد.

در این روایت امام حسین که از جد بزرگوارش نقل می کند، معلوم می شود روح بلند امام با امور پست جسمی سر و کار ندارد، سر و کارش با معانی عالی و بلند و با عظمت است(9) عباس عقاد می گوید: (و شجاعه الحسین صفه لاتستغرب منه لانها الشیء من معدنه؛ یعنی شجاعت حسین صفتی است که ظهور آن از وی غریب نیست، برای این که ظهور شجاعت از مثل او ظهور طلا از معدن آن است.)

در دنیا افرادی هستند خالی از حماسه و شور و هیجان و حرکت، در فراز و نشیب زندگی احساس حقارت و ذلت و شکست خوردگی می کنند هیچ فکر و عقیده و فرهنگ و تحولی در روح آنها وجود ندارد.

اما بعضی از مردم نوعی حماسه در روح و وجود آنها هست، مثلا در ملت آلمان حماسه (آلمان برتر از همه) وجود داشت. در عرب نیز خوی تفوق عرب بر غیر عرب بود که اسلام با آن مبارزه کرد. در عدنانیان و قحطانیان نوعی حماسه قومی وجود داشت در عشایر و قبایل مختلف به صورت قومی و نژادی نوعی حماسه وجود دارد. اما این شجاعت و حماسه کجا؟ و شجاعت و حماسه حسینی کجا؟

عباس عقاد گوید: در افراد انسان کسی در شجاعت روحی و قوت قلبی شجاعتر نیست از کسی که اقدام کند و وارد شود بر آنچه حسین در کربلا بر آن اقدام کرد.(10)

*حماسه مذموم وممدوح ازنگاه اسلام

از دیدگاه اسلام همه حماسه های نژادی و قومی مذموم است و آن حماسه ای در اسلام ممدوح و پسندیده است که بر اساس عزت نفس، کرامت نفس، آزاد منشی و استقلال فرهنگی و اعتقاد دینی باشد و ننگ و ذلت و انحطاط و پستی را تحمل ننماید.

سیدالشهدا با الهام از آیات حماسی قرآن هم چون آیه شریفه (لله العزه و لرسوله و للمومنین)(11) و آیه (لن یجعل الله للکافرین علی المومنین سبیلا)(12) و با استفاده از زندگی حماسی و سیره عملی رسول خدا(صلی الله علیه و آله) و امیرالمومنین ـ علیه السلام ـ و حماسه های زهرای اطهر وامام حسن مجتبی(علیه السلام) به احیای انسان های مرده زمان پرداخت و شخصیت معنوی مسلمانان را بیدار کرد و اسلام را تجدید حیات بخشید و در ملت اسلام در تمامی قرون و اعصار حماسه و غیرت ایجاد کرد، حمیت و شجاعت و سلحشوری به وجود آورد و برای تمام نهضت ها و انقلاب های دنیا سوژه و سرمایه بی نظیری شد و به آنها آموخت که ترس ها، زبونی ها، بردگی ها، چاپلوسی ها، بیگانه پرستی ها، همه و همه مولود از دست دادن خوی فطری و شخصیت انسانی است.

هیچ خسران و زیانی بدتر از خسران شخصیت نیست.

(قل ان الخاسرین الذین خسروا انفسهم و اهلیهم).(13)

قرآن مجید کسانی را که تنها با حرف خدا را عبادت می کنند و در هنگام امتحان و آزمایش عبودیت و بندگی را رها کرده و در رویدادهای سخت زندگی برای احقاق حق و ابطال باطل از خود حماسه و پایداری نشان نمی دهند، در شمار (بازندگان) و (یاختگان) حقیقی آورده و خسران دنیا و آخرت را برای ایشان تصریح نموده است (و من الناس من یعبد الله علی حرف فان اصابه خیر اطمان به و ان اصابته فتنه انقلب علی وجهه خسر الدنیا و الاخره ذلک هو الخسران المبین.)(14)

اکنون در محضر پیامهای حماسی حضرت اباعبدالله الحسین ـ علیه السلام ـ می نشینیم و درس های حماسه و سلحشوری را از آن شخصیت ربانی میآموزیم:(15)

* پیامهای حماسی حضرت اباعبدالله الحسین(علیه السلام)

الف: (الا حر یدع هذه اللماظه لاهلها لیس لانفسکم ثمن الا الجنه فلاتبیعوها بغیرها فان من رضی من الله بالدنیا فقد رضی بالخسیس؛(16) آیا آزاد مردی پیدا نمی شود که دست از این لقمه جویده شده بردارد؟ برای شما جز بهشت بهایی نیست. پس خود را به غیر بهشت نفروشید که هر کس از خدا به دنیا راضی شود به چیز پستی راضی گشته است.)

ب: (الناس عبید الدنیا والدین لعق علی السنتهم یحوطونه مادرت به معایشهم فاذا محصوا بالبلإ فقل الدیانون؛(17) مردم برده دنیایند و دیانت بر زبان هایشان معلق است از دین حمایت می کنند مادامی که زندگی و معیشت دنیایشان بر محور آن دور بزند. پس آن گاه که مورد بلا و آزمایش قرار گرفتند انسان های دین دار کم است.)

ج: (موت فی عز خیر من حیاه فی ذل؛ مرگ در عزت برتر از حیات و زندگی در ذلت است.)

د : امام حسین ـ علیه السلام ـ خطاب به جناب ابی ذر غفاری فرمود: (فاسإل الله الصبر والنصر واستعذ به من الجشع والجزع فان الصبر من الدین والکرم؛ از خداوند صبر و یاری بخواه و از حرص و بی تابی به او پناه بر که صبر از دین و کرم است.)

هـ : (الصدق عز والکذب عجز والشح فقر والسخإ غنی؛ راستی عزت است و دروغگویی زبونی و نیاز فقر است و سخاوت: ثروت است.)

و : (سبقت العالمین الی المعالی...؛ از جهانیان به سوی درجات بلند و عالی سبقت گرفتم.)

یکی از عوامل مهم و بنیادی برای انحطاط مسلمین نداشتن روح حماسه و شجاعت و صلابت است.

عزت و شرافت و کرامت امت ها و ملت ها وابسته به میزان شجاعت و شهامت و روح بلند و قوی آنان است اگر روحیه چاپلوسی و سازشکاری در برابر تخلفات مالی و اجتماعی و اقتصادی و مدیریتی در جامعه ای، ارزش به حساب آید و در مقابل روحیه حماسی و شجاعت و شهامت در گفتار و کردار و نوشتار ضد ارزش به حساب آید و مورد نکوهش قرار گیرد، آن جامعه به تدریج به انحطاط و ذلت کشیده خواهد شد.

مگر عامل اساسی رشد و بالندگی امت اسلامی ایران در برابر طاغوت و استکبار، روحیه شهامت و شجاعت و صلابت نبود؟

مگر ممکن است حیات طیبه و عزت سیاسی و استقلال اقتصادی و پیشرفت معنوی بدون استفاده از حماسه و شهامت و پایداری در جامعه ای به وجود آید. همان طور که رهبر معظم انقلاب فرمودند:

(حیات طیبه برای یک ملت به مفهوم برخورداری از رفاه و رونق مالی، تإمین امنیت، پیشرفت علمی، عزت سیاسی و استقلال اقتصادی، همراه با آراسته شدن به اخلاق والای الهی، تقوا و ایمان به خداست.

اسلام پول و رفاه را همراه با ایمان و معنویت و پیشرفت اقتصادی را توإم با شکوفایی اخلاقی و معنویت در جامعه می خواهد) و این مهم با استفاده از درس های انسان ساز امام حسین ـ علیه السلام ـ پیرامون حماسه و شهامت و صلابت به دست میآید. (18)

* تجلیل رهبر معظم انقلاب از روحیه حماسی مردم ایران

رهبر معظم انقلاب آیت الله العظمی خامنه ای پیرامون روحیه حماسی و رفتار شجاعانه مردم شریف ایران و برکات آن می فرمایند:

(رفتار شجاعانه هر مردم و مسئولان ایران، علت های دیگر را برای مقاومت در برابر امریکا تشجیع کرده است. اکنون دورانی که امریکایی ها خیال می کردند صاحب اختیار دنیا هستند و برای کشورهای گوناگون خط و نشان می کشیدند، سپری شده است و این همه به برکت شجاعت و نترسیدن ملت ایران از ابرقدرت ها حاصل شده است.)(19)

امروزه ملت های مسلمان سراسر دنیا در پرتو تعالیم حماسی حضرت اباعبدالله الحسین ـ علیه السلام ـ می روند تا در تاریخ معاصر تحولی ایجاد کنند.

 امروزه بیداری و آگاهی سیاه پوستان امریکا آن هم در پرتو تعالیم انسان ساز عاشورایی و رهنمودهای امام خمینی مایه بسی امید و بشارت است.

* تعالیم عاشورایی وگستره آن درجهان

رهبر معظم انقلاب در این باره  بیان داشتند: (سیاهپوستان امریکا اعم از مسلمان و مسیحی در این تظاهرات مشت هایشان را گره کردند و فریاد (الله اکبر) سر دادند و به ترجمه سوره مبارکه حمد گوش فرا دادند این پیام قرآن بود که زیر چشم رژیم استکبار امریکا در دنیا پخش شد و این واقعیت نشان داد که با وجود مخالفت های امریکا پیام انقلاب اسلامی به مخاطبین آن در دورترین نقطه جهان رسیده است.)(20)

اینها همه ریشه در تعالیم عاشورایی دارد، مگر می توان فراموش کرد خطبه غرإ حضرت اباعبدالله الحسین ـ علیه السلام ـ در روز دوم محرم سال 61 هجری و در میان یاران و فرزندان و خاندان که می فرمود:

اما بعد فقد نزل من الامر ما قد ترون و ان الدنیا قد تغیرت و تنکرت وادبر معروفها... الا ترون الی الحق لا یعمل به و الی الباطل لایتناهی عنه لیرغب المومن فی لقإ الله محقا فانی لا إری الموت الا سعاده و الحیاه مع الظالمین الا برما؛(21) اما پیش آمد ما همین است که می بینید جدا اوضاع زمان دگرگون گردیده زشتی ها آشکار و نیکی ها و فضیلت ها از محیط ما، رخت بربسته است، از فضائل انسانی باقی نمانده است، مگر اندکی مانند قطرات ته مانده ظرف آب، مردم در زندگی ننگین و ذلت باری به سر می برند که نه به حق عمل می شود ونه از باطل روگردانی.

شایسته است که در چنین محیط ننگین و ذلت باری شخص با ایمان و بافضیلت فداکاری و جانبازی کند و به سوی فیض دیدار پروردگارش بشتابد.

من در چنین محیط ذلت باری مرگ را جز سعادت و خوشبختی و زندگی با این ستمگران را جز رنج و نکبت نمی دانم.)

(سامضی و ما فی الموت عار علی الفتی؛ به زودی می روم در حالی که در مرگ ننگی بر جوان مرد نیست.)

اگر رهبر معظم انقلاب با اشاره به حماسه های مردم شریف ایران و با قاطعیت تمام می فرمایند:

(همه دولت ها اعتراف دارند که تنها ایران اسلامی است که با شجاعت در مقابل امریکا و اسرائیل ایستاده اند.)(22)

به خاطر همان تعالیم عاشورایی است که هنوز شعارهای حماسی و پیام های بلند آن به گوش اهل دل می رسد که می فرمود:

الموت اولی من رکوب العار

والعار اولی من دخول النار

انا الحسین بن علی آلیت ان لا انثنی

حتی عیالات إبی إمضی علی دین النبی

(مرگ بهتر از پذیرفتن ننگ است و پذیرفتن ننگ بهتر از قبول آتش سوزان جهنم است من حسین فرزند علی هستم، سوگند یاد کرده ام که در مقابل دشمن سرفرود نیاورم.

من از اهل و عیال پدرم حمایت می کنم و در راه آئین پیامبر کشته می شوم.)

روحیه حماسی است که باعث می شود انبیإ الهی برای اجرای عدالت اجتماعی کوچکترین سازشی با مترفین و کفار نداشته باشند.

همین حماسه های صادقانه و مخلصانه بود که یک جاذبه واقعی و حقیقی در قلوب مردم مومن جهان ایجاد کرد که حرارت و سوزش آن هرگز به سردی نمی گراید و در زیر این آسمان کبود نمی توان نهضت و انقلاب اصلاحی را پیدا کرد که با حماسه های جاوید عاشورا آشنا نباشد.

آری (ان لقتل الحسین حراره فی قلوب المومنین لن تبرد ابدا)(23)

امام خمینی (بزرگداشت شعائر عاشورایی) را مهم ترین رمز وحدت ملل مسلمان جهان می داند و تعالیم عاشورایی را ثمربخش ترین حماسه برای عزت مسلمین و ذلت و خواری کفار و مشرکین و نابودی استکبار جهانی به حساب آورده ومی فرماید:

(همه باید بدانیم که آن چه موجب وحدت بین مسلمین است این مراسم سیاسی، مراسم عزاداری ائمه اطهار و به ویژه سید مظلومان و سرور شهیدان حضرت ابی عبدالله الحسین ـ علیه السلام ـ است که حافظ ملیت مسلمین به ویژه شیعیان اثنی عشر ـ علیهم صلوات الله و سلم ـ می باشد.)(24)

امام خمینی قیام و انقلاب امت اسلامی ایران ونجات از ذلت و بردگی ملت ایران و رسیدن به سرافرازی را مرهون بزرگداشت شعائر حسینی و حماسه های جاوید عاشورا می داند و می فرماید:

(مجالس بزرگداشت سید مظلومان و سرور آزادگان که مجالس غلبه سپاه عقل بر جهل و عدل بر ظلم و امانت بر خیانت و حکومت اسلامی بر حکومت طاغوت است هرچه باشکوه تر و فشرده تر بر پا شود و بیرق های خونین عاشورا به علامت حلول روز انتقام مظلوم از ظالم هرچه بیشتر افراشته شود.)(25)

با امید آن که بتوانیم با استفاده از روح حماسه حسینی بیش از پیش شاهد استقلال و عزت و شرافت و کرامت نفسانی در میان مسلمانان جهان باشیم.

پی نوشت ها:

1 ) اللهوف علی قتل الطفوف، ص112ـ70.

2 ) صحیفه نور، ج15، ص؛55 اللهوف علی قتل الطفوف، ص112.

3 ) مع السجوم فی توجهه نفس المعصوم از علامه شعرانی ص252.

4 ) صحیفه نور، ج12، ص181.

5 ) همان، ج15، ص205.

6 ) کامل ابن اثیر، ج3، ص280، و تاریخ طبری، ج4، ص304.

7 ) سخنان حسین بن علی از مدینه تا کربلا، ص236.

8 ) تاریخ یعقوبی، ج2، ص246.

9 ) کتاب پرتوی از عظمت حسین(علیه السلام) تإلیف لطف الله صافی، ص217 ـ 201.

10 ) ابوالشهدإ، ص71.

11 ) منافقون، آیه8.

12 ) نسإ، آیه141.

13 ) زمر، آیه50.

14 ) حج، آیه11.

15 ) برای آشنایی با سخنان امام حسین از مدینه تا شهادت مراجعه کنید به کتاب سخنان امام حسین(علیه السلام) از مدینه تا شهادت تإلیف محمد صادق نجمی. و از هر معصوم چهل حدیث از آقای کوشا، ص128 ـ 147.

16 ) الانوار البهیه، ص45.

17 ) تحف العقول، ص249 ـ 250.

18 ) روزنامه رسالت، 23/7/74.

19 ) همان.

20 ) روزنامه جمهوری اسلامی، 27/7/74.

21 ) تحف العقول، ص174. طبری،ج7، ص؛300 مثیر الاخوان، ص؛22 ابن عساکر، ص؛214 مقتل خوارزمی، ج2، ص؛5 لهوف، ص69.

22 ) روزنامه جمهوری اسلامی، 13/2/75.

23 ) مستدرک الوسائل، ج2، ص217.

24 ) صحیفه نور، ج21، ص173.

25 ) همان، ج16 ، ص209 ـ 210.

 عاشورا نیاز فکرى نسل امروز - محمدجواد حیدرى کاشانى

نشریه پاسدار اسلام، شماره 197