عوامل انحطاط و تقویت تمدن‌ اسلامی

عقیق:حجت‌الاسلام عبدالحسین خسروپناه (رئیس مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران): تقویت باورهای دینی و اعتقاد محکم به خدا و انبیا (ع) در تمدن‌سازی بسیار با اهمیت است، وضعیت شیعیان پس از شهادت امام حسن مجتبی(ع) و امام حسین(ع) بسیار دشوار بود. زمانی که امام حسن(ع) به شهادت رسید، قدرت به طور کامل دست معاویه افتاد و شیعیان بسیار در تنگنا بودند، حتی امام باقر(ع) می‌فرمودند که خانه‌ها را بر سر شیعیان خراب می‌کردند یا گاهی دست و پای مردم را برعکس قطع می‌کردند یعنی شیعه بودن جرم بود و اوج مصائب زمانی بود که ابن زیاد در کوفه به قدرت رسید.

با به شهادت رسیدن امام حسین(ع) نیز به ظاهر ایشان شکست خورد و بنی‌امیه پیروز شد، اما با این اتفاق همه مردم از شیعیان گرفته تا غیر شیعیان متنبه شدند و به تفکر پرداختند و نگاه عمیق‌تری به ویژه شیعیان نهضت‌های مختلف اجتماعی و سیاسی نسبت به باورهای دینی پیدا کردند.

نخستین نهضت‌ها را هم مردم در سیستان، توابین، مختار و ... به راه انداختند که البته همه این نهضت‌ها هم طی یک قرن و نیم شکست خورد، پس از آن زمانی که حکومت‌های شیعه شکل گرفت به دنبال آن تمدن نیز پدیدار شد، یکی از این حکومت‌ها،‌ حکومت شیعیان در یمن بود که بیش از هزار سال فعال بود، دیگری حکومت آل‌بویه بود که این حکومت هم یک حکومت تمدنی شیعی محسوب می‌شد.

تمام پیشرفت فلسفه، علم و تمدن در تاریخ تمدن اسلامی رخ داده است، بنابراین اگر باورهای شیعی مسلمانان تقویت نمی‌شد که از برکت قیام اباعبدالله(ع) هم شروع شد، حکومت‌های شیعی و تمدن‌سازی رخ نمی‌داد و زمانی که باورهای دینی تقویت شود، تمدن‌سازی و حکومت سازی نیز قدرت می‌گیرد.

اما یک نمونه از تضعیف باورهای دینی که باعث انحطاط حکومت‌ها در تاریخ اسلام شد، زمانی بود که کشورهای اسلامی توسعه پیدا کرده بود و حکومتی نظیر آل بویه شکل گرفت و تمدن‌سازی زیادی هم شد، پس از آن سلجوقیان آن‌ها را کنار زده و خود به حکومت رسیدند، اما به جای دغدغه دین و مردم به فکر تقویت خود و حکومتشان بودند و از سوی دیگر نیز فاطمیون در مصر و شمال آفریقا با اینکه حکومت شیعه بودند، باز هم آن‌ها دغدغه حکومت یافتند، بنابراین به مرور حکومت‌های شیعی تضعیف شد.

منبع:فارس