بهترین وقت استغفار و آثار آن

عقیق

روشن است كه استغفار داراى درجات مختلفى است و براى همه انسان ها يكسان نمى باشد. استغفار انسان هاى عادى كه درخواست بخشش گناه هان است با استففار اولياى معصومى كه از گناه و حتى انديشه آن مبرا و بر كنار هستند بى شك يكسان نيست. پس استغفار با حفظ مراتب و درجات آن دستورى عام براى همه است و عموميت دارد و داروى بيمارى روحى همه انسان ها است.

استغفار از دیدگاه وحی

از ديدگاه وحى، بين اعمال انسان و حوادث زندگانى او، ارتباطى تكوينى برقرار است.

دستگاه آفرينش بنابر اراده ‏الهى، به تناسبِ‏ هر يك از اعمال انسان، عكس‏ العملى در خور نشان مى ‏دهد و به فراخور آن عمل، آثار و نتايجى را در همين دنيا به صاحب عمل مى ‏رساند. آرى، چه بسيار افعالى كه باعثِ ريزش خيرات، بركاتِ مادّى و معنوى فراوان در زندگى انسان مى ‏شود و چه بسيار افعالى كه باعث محنت‏‌ها، بلاها، و گرفتارى ها مى‏ شود.

قرآنِ كريم، انسان‌ها را به نگريستن از افقى برتر و توجّه به اين رابطه‌‏ها فرا مى‏‌خواند تا با تمسّك به افعال خير و ترك‏‌افعال شرّ، به سعادتِ‏‌ دنيا و آخرت نايل شوند.

استغفار
توبه از گناهان و آمرزش خواهى از خداوند غافر، امرى است كه بسيار مورد تأكيد قرآن و پيشوايان دين قرار گرفته است. در كلام پيشوايان معصوم (ع)، استغفار به عنوانِ‏ بهترين دُعا و عبادت، ارزشمندترين توسّل، موثّرترين سلاح گناهكاران و نجات ‏بخش‌‏ترين شفيع، به گونه‏‌اى كم‏ نظير، مورد تأكيد واقع شده و آثارى براى آن، ذكر شده است.

در قرآن كريم، سه آيه بسيار عجيب وجود دارد كه به روشنى اثر استغفار را در فزونى روزى بيانگر است: دو آيه اول از زبان حضرت هود (ع) خطاب به قومِ‏ بى ‏ايمان و گناه‏كار عاد وارد شده است: « وَأَنِ اسْتَغْفِرُواْ رَبَّكُمْ ثُمَّ تُوبُواْ إِلَيْهِ يُمَتِّعْكُم مَّتَاعًا حَسَنًا إِلَى أَجَلٍ مُّسَمًّى وَيُؤْتِ كُلَّ ذِي فَضْلٍ فَضْلَهُ وَإِن تَوَلَّوْاْ فَإِنِّيَ أَخَافُ عَلَيْكُمْ عَذَابَ يَوْمٍ كَبِيرٍ ؛ و اينكه از پروردگارتان آمرزش بخواهيد سپس به درگاه او توبه كنيد [تا اينكه] شما را با بهره‏مندى نيكويى تا زمانى معين بهره‏مند سازد و به هر شايسته نعمتى از كرم خود عطا كند و اگر رويگردان شويد من از عذاب روزى بزرگ بر شما بيمناكم». (سوره هود، آيه 3)

قوم عاد، مردمى بلند قامت، درشت هيكل و سخت نيرومند بودند. اين قوم، تمدنى بسيار پيشرفته و عظيمى داشتند كه به فرموده قرآن: «لَمْ يُخْلَقْ مِثْلُهَا فِي الْبِلَادِ؛ در هيچ عصرى مثلِ آنان آفريده نشده است». (سوره فجر، آيه 8)

اين مردمان هميشه، غرقِ در نعمت ‏خدا و آبادانى و فزونى بركات الهى بودند تا اين كه به تدريج وضع خود را تغيير دادند و به بُت‏ پرستى و عصيان روى آوردند. خداى تعالى به خاطر انحرافشان از راه حقّ، برادرشان هود (ع) را مبعوث كرد تا به سوى حقّ، دعوت و ارشادشان كند. با اين كه هود (ع) در هدايت آنان نهايت استعداد و سعى‏ خود را به كار گرفت، امّا جز عدّه اندكى به او ايمان نياوردند و بيشتر مردمان بر دشمنى و لجبازى‏ هاى خود اصرار ورزيدند و نسبت سفاهت و ديوانگى به آن حضرت دادند.

سنت تغییر

در نتيجه خداوند هم «سنّتِ ‏تغيير» را بر آنان جارى فرمود، چرا كه: « إِنَّ اللّهَ لاَ يُغَيِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّى يُغَيِّرُواْ مَا بِأَنْفُسِهِمْ؛ خداوند، احوال و سرنوشتِ‏ هيچ قومى را تغيير نمى ‏دهد مگر آن كه خودشان، تغيير كنند.» (سوره رعد، آيه 11)

به خواست ‏الهى، آسمان تا هفت سال تمام از باريدن، دريغ كرد تا آن كه قوم عاد دچار، قحطى، گرانى، خشكسالى و ضعف و ناتوانى شدند.

در اين احوال هم، هود (ع) مثل هميشه از درِخيرخواهى و مهربانى به سوى ايشان روى آورد و راهِ چاره را «طلبِ مغفرت از پروردگار»، «توبه از شرك و بت‏ پرستى» و «ايمان به خداوند و عمل صالح» دانست.

طبق آنچه در تفسير الميزان در ذيل دو آيه فوق آمده است: منظور از «توبه» كه بعد از «استغفار» با جمله «ثمَ‏ توبوا اليه» بدان تأكيد شده است، «بازگشتِ حقيقى به سوى خدا با ايمان و عمل صالح» مى‏ باشد. (1)

راه‌گشای روزی

امام صادق (ع) با استناد به آيه فوق مى‌‏فرمايند: «هنگامى كه رسيدنِ روزى‌‏ات را همراهِ سختى و كندى ديدى، زياد استغفار كن، چرا كه خداوند عزّوجلّ در كتابش مى‏ فرمايد: از پروردگارتان، طلبِ مغفرت نماييد كه او بسيار آمرزنده است تا از آسمان پيوسته بر شما بباراند و با اموال و فرزندان فراوان يارى‌‏تان رساند (يعنى در دنيا) و باغ‌‏هاى خرّم و نهرهاى جارى عطايتان فرمايد (يعنى در آخرت)». (2)

در آيه فوق براى اثر استغفار سه بهره ارزشمند در دنيا معرفى شده است: «بارشِ پيوسته باران‏‌هاى مفيد»، «وسعت و مال فراوان» و «نعمتِ‌‏برخوردارى از فرزندان».

حضرت در بيان راه‌چاره فرمودند: «استغفار كن».

شخص ديگرى به پيشگاه حضرت آمد و از «فقر و نادارى» شكايت كرد. حضرتش فرمودند: «استغفار كن»

فرد سومى به محضرش شرفياب شد و از حضرت خواست تا دعايى فرمايد كه خداوند پسرى به او عطا فرمايد. حضرت، به او فرمودند: «استغفار كن».

حاضران باتعجّب پرسيدند: سه نفر با سه خواسته متفاوت، خدمتِ شما آمدند و شما همه را به «استغفار» توصيه فرموديد؟ فرمود: من اين توصيه را از خود نگفتم. همانا در اين توصيه از كلامِ خداوند الهام گرفتم و آن گاه آيه فوق را تلاوت فرمودند.

3 حضرت هود به قوم خود مى‏فرمود: «وَيَا قَوْمِ اسْتَغْفِرُواْ رَبَّكُمْ ثُمَّ تُوبُواْ إِلَيْهِ يُرْسِلِ السَّمَاء عَلَيْكُم مِّدْرَارًا وَيَزِدْكُمْ قُوَّةً إِلَى قُوَّتِكُمْ وَلاَ تَتَوَلَّوْاْ مُجْرِمِينَ؛ اى قوم من استغفار كنيد و از خدا طلب بخشش كنيد و به سوى او توبه كنيد تا باران مداوم و سودمند براى شما بفرستد و توانى بر توان شما بيفزايد و ازخدا تبهكارانه رو برنگردانيد».(هود/ 52)

پيامبران گاه مردم را با تهديد و گاه با تحبيب، به عبادت و توحيد حق فرا مى‌‏خواندند، چون اكثر مردم يا بر اثر ترس از دوزخ عبادت مى ‏كنند يا از سر شوق به بهشت. تنها انسان هاى كاملند كه از قيد جذب و دفع دنيا و آخرت رهايى يافته، مى‏ گويند: «وَجَدتُك اَهْلا لِلعِباده يا وَلكِنّى اَعْبُده حَبّاً له» (بحار 186/ 67).

حضرت هود (ع) مى‌‏فرمايد: اگر خدا را عبادت كنيد، او نيازهاى دنيايى شمارا برآورده مى‏ كند و استغفار نيز سبب نزول بسيارى از بركات است، همان گونه كه بركات معنوى به وسيله توبه و استغفار حاصل مى‏ گردد.

اين موضوع در سخنان انبياى ديگر نيز آمده است، زيرا بين اعمال و عبادات مردم و حوادث جهان رابطه‌‏اى مستقيم است و اعمال صالح و عبادات آنان در ريزش بركات سهمى بسزا دارد.

چنانكه حضرت نوح (ع) به مردم فرمود: استغفار كنيد تا ربّ غفّار شما بركات مادّى را نصبيتان كند: «فَقُلت اسْتَغفِروا رَبَّكم اِنَّه كانَ غَفارا يُرسِل السَماء عَليكم مِدارار ويُمدِدكم بِاَموال وَبَنين وَ يَجعل لَكُم جَنات وَ يَجعل لَكم اَنهارا» (نوح/ 10- 12).

انسان موجودى گسيخته از جهان نيست و افكار، اخلاق و اعمالش منقطع از عالم نيست.

در سخن نوح (ع) آمده است كه به سبب استغفار و توبه شما باران به موقع نازل مى ‏شود و سخنان هود (ع) نيز اين وعده را به همراه دارد و اين سخن وحى است كه بين اعمال خير انسان و جهان تكوين، رابطه است و اين اصل كلى را قرآن كريم تصديق مى‏ كند: «وَلَو اَنَّ اَهلَ القُرى امَنوا واتَقوا لِفَتحِنا عَليهم بَركات(اعراف آیه 96) اگر مردم منطقه ها و قريه‏ ها اهل تقوا وايمان باشند، درهاى بركات الهى به روى آنان گشوده خواهد شد»، چنانكه درباره اهل كتاب آمده است: «وَلَو أَنَّهم أَقاموا التَوريه وَالاِنجيل وَما اَنزل اِلَيهم مِن رَبِّهم لَأَكلوا مِن فوقَهم ومِن تَحتِ اَرْجُلِهم»(مائده آیه 66) آيه الله جوادى آملى، تفسير موضوعى قرآن ج 6 (سيره پيامبران (ع) در قرآن)

بهترين وقت استغفار
بهترين وقت استغفار، سحرگاهان به ‏ويژه سحرِ شب جمعه مى ‏باشد تا جايى كه استغفار كنندگان در سحرگاهان مورد مدح خداوند عالميان قرار مى ‏گيرند: « المستغفرينَ بِالأَسحارِ». (سوره آل عمران، آيه 17) یا در آیه 18 سوره مبارکه الذاریات خداوند این چنین می فرماید:«وبالأَسحارِهُم يستَغفِرونَ».

امام صادق (ع) در تفسير آيه فوق مى ‏فرمايند: «هر كس در وقت سحر، هفتاد مرتبه استغفار كند از اهلِ اين آيه خواهد بود». (3)

چگونگى استغفار
امام صادق (ع) مى ‏فرمايد: «هر كه در نماز وتر و در حالى كه به قيام ايستاده است، هفتاد مرتبه بگويد: اَستَغفِرُ اللّهَ واَتُوبُ إلَيه و تا يك‏سال تمام بر آن مواظبت كند (و در صورت عدم موفقيت به نماز شب، قضاى آن را به جا آورد) خداوند او را در زمره «استغفار كنندگان در سحرگاه» مى ‏نويسد و آمرزش و مغفرت خويش را بر او واجب مى ‏گرداند».(4)  و آن حضرت در روايت ديگرى مى‏ فرمايند: «هر كه دو ماه پياپى هر روز چهارصد مرتبه اين ذكر استغفار را بخواند، خداوند او را گنجى از دانش يا مالِ فراوان كرامت فرمايد: «اَستَغفرُ اللّه الّذى لاإله الاّهُوَ الحَى القَيومُ الرَّحمنُ ‏الرَّحيمُ بَديعُ ‏السّمواتِ والأَرضِ مِن جميعِ ظُلمى وجرمى واِسرافى عَلى نفسى واَتوبُ إِليهِ»(5)

پی نوشت‌ها:
1 تفسير الميزان، ترجمه موسوى همدانى، ج 10، ص 209 و. 210
2 مجمع البيان، ذيل تفسير آيه 12- 10 سوره نوح.
3 نورالثقلين، ج 5، ص 123، روايت. 5
4 خصال، ص 581، روايت. 6
5 وسايل الشيعه، ج 7، باب. 48
منبع:جام