مستندات قرآنی حقوق بشر در قرآن چیست؟

آيا درباره حقوق بشر آياتی در قرآن هست؟

قرآن درباره حقوق بشر، آيات فراوان دارد. قبل از آوردن نمونه اي از آيات، بيان اين مطلب لازم است كه حقوق بشر ـ به مفهوم قرآني آن ـ با حقوق بشر غربي متفاوت است. در غرب، حقوق بشر، مبتني بر امانيسم (اصالت انسان و انسان محوري) ماديت و منافع مادي فردي و طبقاتي و... است؛ امّا قرآن، در تمامي زمينه ها و فضايل و كرامات و با در نظر گرفتن همه مصالح و جنبه هاي مادي و معنوي، از حقوق بشر سخن مي راند. از ديدگاه قرآن، انسان، كرامت ذاتي دارد: "و لقد كرّمنا بنيءادم؛ (اسراء، ۷۰) ما آدمي زادگان را گرامي داشتيم. " براي به فعليت رساندن اين خصلت ذاتي، مقاماتي گران قيمت به او عطا شده كه به هيچ يك از ديگر موجودات، داده نشده است و در هيچ مكتبي مانند اسلام، چنين حقوقي كه لايق انسان باشد، به چشم نمي خورد.

اكنون به چند نمونه آيات قرآني درباره كرامت، شخصيت و حقوق انسان اشاره مي كنيم:

۱. انسان به خداي متعال قرب تكويني دارد: "وَإِذَا سَأَلَكَ عِبَادِي عَنِّي فَإِنِّي قَرِيبٌ أُجِيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ؛ (بقره، ۱۸۶) و هنگامي كه بندگان من، از تو درباره من سؤال كنند، (بگو:) من نزديكم! دعاي دعاكننده را به هنگامي كه مرا مي خواند، پاسخ مي گويم! " اين بالاترين كرامتي است كه خداوند در حق انسان قائل شده است.

۲. انسان، خلافت الهي را به عهده دارد: "إِنِّي جَاعِلٌ فِي الاْرْضِ خَلِيفَةً؛ (بقره، ۳۰) من در روي زمين جانشين براي خودم قرار دادم. " ۳. حق انتخاب آگاهانه و آزادانه (كه لازمه آن، اختيار است) براي انسان محفوظ است: "الَّذِينَ يَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَيَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ؛ (زمر، ۱۸) كساني كه سخنان را مي شنوند و از نيكوترين آن ها پيروي مي كنند. " "إِنَّا هَدَيْنَـهُ السَّبِيلَ إِمَّا شَاكِرًا وَ إِمَّا كَفُورًا؛ (انسان، ۳) ما راه را به او نشان داديم، خواه شاكر باشد (و پذيرا گردد) يا ناسپاس. " ۴. پيمودن راه حق بعد از انتخاب آگاهانه براي او آسان شده است: "ثُمَّ السَّبِيلَ يَسَّرَهُ؛ (عبس، ۲۰) سپس راه را براي او آسان كرد. " ۵. بارهاي سنگين و زنجيرهاي دست و پاگير با آمدن پيامبران از دوش او برداشته شده است: "وَيَضَعُ عَنْهُمْ إِصْرَهُمْ وَالأَغْلَـلَ الَّتِي كَانَتْ عَلَيْهِمْ؛ (اعراف، ۱۵۷) و بارهاي سنگين و زنجيرهايي را كه بر آن ها بود، (از دوش و گردنشان) بر مي دارد. " ۶. موارد ديگري از قبيل: قرار دادن تمامي مواهب مادي و معنوي براي او در جهت رسيدن به كمال نهايي (انعام، ۱۰۴)، انسان، مخلوقي برگزيده شده از بين همه مخلوقات عالَم (طه، ۱۲۲)، تأكيد بر حفظ شرافت انسان (يوسف، ۵۰) موجودي كه محور و هدف رسالت هاي رسولان است. (اسراء، ۹، ۱۰)

قدرت تسخير انسان، در عالم طبيعت (لقمان، ۲۰) برخورداري او از عقل و قدرت تدبر و تفكر كه منشأ اراده و انتخاب و اختيار و آزادي است (اسراء، ۳۶)، حق حيات، حرام بودن قتل او و... احتراماتي است كه قرآن براي انسان قائل شده است. آنچه قرآن درباره حقوق بشر بيان كرده، نشانگر آن است كه انسان، برترين مخلوق است و بالاترين حقوق، كرامت، فضيلت و شخصيت به او عطا شده است. ۱

پي نوشت ها:

۱. ر. ك: الميزان، ترجمه موسوي همداني، ج ۱۳، ص ۲۱۴ ـ ۲۲۷، جامعه مدرسين حوزه علميه قم / حقوق الانسان في الاسلام، دكتر محمدالزّحيلي، ص ۱۲ ـ ۴۷ و ۱۴۰ ـ ۱۴۶، دارالكلم الطيب، بيروت.

منبع:مهر