چهارمین شماره از کتاب‌مجله همشهری آیه منتشر شد:
چهارمین شماره از کتاب‌مجله همشهری آیه منتشر شد:
یکی از امتیازات مهم جوانان جامعه ی اسلامی نسبت به جوانان سایر جوامع، این است که جوانان مؤمن و متعهد جامعه ی اسلامی «تکلیف مدار»هستند، همواره در زندگی خود می کوشند تا وظایف و مسؤولیت هایشان را خوب بشناسند و زمینه ی انجام کامل آنها را فراهم سازند بر این اساس اگر می بینیم که در مراحل مختلف زندگی به گروه های اجتماعی خاصی می پیوندند، در حقیقت این کار را با هدف به جای آوردن وظایفی که بر عهده دارند، انجام می دهند و گرنه هیچیک از این دسته بندی ها خود به خود، برای آنها هدف محسوب نمی شود؛ بلکه آنچه که برای آنان اهمیت دارد، دستیابی به بستر و امکانات و شرایطی است که بتوانند از عهده ی مسؤولیت هایشان در شرایط گوناگون برآیند. بنا بر این اگر می بینیم یک روز به انجمن اسلامی مدرسه می پیوندند و روز دیگر به عضویت بسیج در می آیند و در موقعیتی خاص در قالب حضور در هیأت عزاداری مسجد محل و... به فعالیت می پردازند، در تمامی این چالش ها در پی انجام وظیفه هستند.
هر چند در شرایط کنونی جهان در نتیجه ی پیشرفت خارق العاده ی صنایع و توسعه ی تکنولوژی ارتباطات، تحوّلات بسیار سریع انجام می گیرد و با اهداف گوناگون نظام های فکری و اعتقادی، نظریه های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی متفاوتی مطرح می شود و از آنجا که نوع این نظریه ها و تئوری ها از جهان بینی مناسبی برخوردار نیستند، اصول و ارزشهای انسانی را نادیده گرفته و در نتیجه بهره برداری از ابزارهای تبلیغاتی با قدرت، زیر ساخت های نظام های اعتقادی و ارزشی جوامع مختلف را زیر سؤال برده و باور و عقیده ی اقشار مختلف این جوامع را در حقانیت این نظام های اعتقادی و ارزشی، دچار تردید می کنند، پر واضح است که قشر جوان این جوامع به جهت عدم برخورداری از تجربه ی کافی و محدودیت توان علمی و اعتقادی، زودتر تحت تأثیر قرار گرفته، در تشخیص وظیفه، دچار مشکل می شوند؛ بر این اساس تقویت مبانی اعتقادی و ارتقای هر چه بیشتر توان علمی این قشر در حفظ کیان جوامع، بسیار کار ساز است.
در جوامع اسلامی به برکت تعلیمات روشنگرانه ی قرآن و رهنمودهای حیاتبخش اهل بیت (ع) برای شرایط مختلف، راه کارها و دستور العمل های مناسبی ارائه شده است که به کارگیری این راه کارها و پیروی از این دستور العمل ها تمام خطرات را بر طرف ساخته، همه ی توطئه ها را نقش بر آب می سازد.
از آنجا که در دوره ی نهان زیستی امام مهدی (ع)، جوامع اسلامی با انواع خطرات مواجه می شوند در مجموعه ی آموزه های اولیای الهی، به منظور در امان ماندن از این خطرات، وظایفی برای آحاد جامعه ی اسلامی ذکر شده است. بدون تردید در شرایط کنونی که دشمنان انقلاب با به کار بستن انواع ترفندها می کوشند از هر طریق ممکن، جوانان مسلمان را نسبت به اصول اعتقادی و نظام ارزشی الهی، بی توجه نموده، از این رهگذر زمینه ی حاکمیت پیدا کردن ارزش های مورد نظر خود را فراهم سازند، هیچ راه کاری به جز انجام وظایف و مسؤولیت هایی که برای شرایط دوره ی غیبت در روایات اهل بیت (ع) مشخص شده است، کار ساز نخواهد بود؛ چرا که این وظایف،با توجه به وضع موجود و شرایط بوجود آمده و توانمندی های افراد، پیش بینی شده است که از باب نمونه به برخی از آنها اشاره می گردد:
در دوران غیبت امام مهدی (ع) سخت ترین تکلیف، پایبندی به احکام دین و رعایت ارزشهای دینی است؛ چرا که در این دوره، عوامل تهدید کننده ی آموزه های دینی و زمینه های منحرف کننده از صراط مستقیم و اعتقادات صحیح دینی، بسیار زیاد خواهد شد؛ به همین جهت بیشترین توصیه ها و تأکیدها در خصوص زمان غیبت به مراقبت از دین اختصاص دارد. امام کاظم (ع) در روایتی می فرماید:«وقتی پنجمین فرزند من غایب گردید، در مورد دین خود بسیار مراقب باشید و خدا را در حفظ و حراست آن فراموش نکنید؛تا مبادا کسی شما را از دینتان دور سازد.»(1)
پر واضح است که حفظ دین هم همانند تمام کارها شیوه و روش بخصوصی دارد که باید آن را مدّ نظر داشت؛ از جمله راه های حفظ دین، تلاش بر آموزش صحیح احکام و آموزه های آن است و به دنبال آموزش کامل، درست عمل کردن به دستورات و رهنمودهای آن مطرح می گردد، که غفلت از هر یک از این دو امر، انسان را از دستیابی به حقیقت باز می دارد. در ضمن همانگونه که هر موضوعی متخصص خاصی دارد، آموزه های دینی نیز کارشناسان مخصوصی دارد که باید از آنها تعالیم دینی را بیاموزیم که در دوره ی غیبت نائبان عام امام زمان (ع)- که عبارتند از مراجع تقلید- این مسؤولیت رابرعهده دارند و الّا به صرف اینکه کسی چند کلمه عربی می داند و چند جلد کتاب خوانده است، نمی تواند راهنمای ما در امور دینی باشد. متأسّفانه علیرغم تخصصی شدن همه ی امور، برخی - به غلط - گمان می کنند که شناختن وظایف دینی نیاز به تجربه و تخصص خاصی ندارد و علّت بسیاری از نابسامانی های موجود در عرصه ی دین و تعلیمات دینی از چنین دیدگاه غلطی ناشی می شود.
در هر حال از سختی دینداری و حفظ سلامت اعتقادات صحیح در کلمات اهل بیت (ع) با تعابیر مختلفی یاد شده است که از جمله ی آنها روایتی است از امام صادق (ع)؛ آن حضرت در این باره می فرمایند: «صاحب این امر (امامت) غیبتی دارد که در آن زمان کسی که خود را حفظ کند، همانند کسی است که شاخه ی پر از خار را (که درختچه ی پر از خارهای سوزن مانند است) با دست بتراشد؛ از شما کیست که بتواند تیغ ها را با دست خود بگیرد؟... در دوره ی غیبت، بنده اگر می خواهد اعتقاد سالم خود را حفظ کند، باید تقوای الهی را رعایت کرده همواره پایبند احکام دینی باشد.»(2) بنابراین یکی از وظایف مهم دوران غیبت، دقت در آموزه های دینی و تلاش در عمل به دستور العمل های آن است که اوّلا، این آموزه ها از آشنایان به حقایق دینی تحصیل شود و ثانیا، در عمل به رهنمودها و احکام دینی، هیچگونه کوتاهی و سستی انجام نگیرد.
با توجه به جایگاه امامت در بینش اسلامی و اینکه هرگز زمین، خالی از حجّت و انسان بدون رهبر و امام معصوم نخواهد بود، چون هدایت کامل انسان بر اساس تعالیم عالیه ی اسلامی، تنها از طریق پیروی از رهنمودهای روشنگرانه ی امام میسّر است که علاوه بر آشنایی با سنت ها و قوانین حاکم بر نظام هستی، از تمام مصالح انسان و حقیقت تعالیم انبیای الهی آگاه باشد. بر این اساس، از وظایف اساسی تک تک افراد جامعه است که در هر دوره ای بکوشند تا امام آن عصر را بشناسند و به تمام مسؤولیت هایی که در قبال او دارند، به طور کامل عمل کنند. این موضوع به اندازه ای اهمیت دارد که در برخی از روایات، عدم کسب معرفت لازم در شناخت امام معصوم در ردیف کفر و بی ایمانی و از لغزش های غیر قابل بخشش به حساب آمده است. از پیامبر اکرم (ص)نقل شده است که آن حضرت فرمودند:«هر کس بمیرد و امام زمان خود را نشناسد، به مرگ جاهلیت مرده است.»(3)
و در یکی از ادعیه ی معروف، که خواندن آن در دوره ی غیبت، بیشتر مورد تأکید واقع شده است، می خوانیم: «پروردگارا! امام و حجّت خود را بر من بشناسان. اگر از شناساندن حجّتت مرا محروم سازی، در حقیقت من از دین و آئینم دور گشته ام و به وادی هلاکت و گمراهی گرفتار آمده ام.»(4)
صد البته میزان شناخت امام و کم و کیف آن، با توجه به نیاز افراد و توان علمی و استعدادهای ذاتی افراد، فرق می کند؛ عمده آن است که این شناسایی در حدی باشد که آدمی در هنگام مواجه شدن با تهدیدات فکری و اعتقادی و شبهه افکنی های دشمنان، بتواند راه صحیح را از باطل تشخیص دهد و از دچار گشتن به گمراهی و انحراف در امان بماند و گرنه شناخت کامل حجّت الهی برای افراد عادی-با توجه به محدودیت توان علمی و فکری- غیر ممکن است.
دقت در حفظ سلامت نفس و پاک نمودن آن از هرگونه آلودگی و آراسته کردن آن به فضایل اخلاقی، همیشه ضرورت دارد؛ چرا که انسان با این دو کار است که به مراتب عالی کمال دست می یابد واز سقوط در مراتب پست حیوانی در امان می ماند. خود سازی و اهتمام به اصلاح نفس در شرایط غیبت امام (ع) که زمینه ی لغزش و انحراف از مسیر رشد و تعالی معنوی و گرفتار شدن به انواع رذایل فراهم است، از اهمیت بیشتری برخوردار است؛ چون این کار، علاوه بر کمک به باقی ماندن در مسیر کمال و سعادت،از جمله بستر هایی است که در فراهم سازی زمینه ی ظهور امام زمان (ع) بسیار مؤثّر است.بر طبق سخنان اولیای الهی، تا زمانی که یک دسته انسان های مهذّب و آراسته به ارزشهای اخلاقی -که صلاحیت در سلک یاران امام عصر(عج) در آمدن را داشته باشند- در روی زمین پیدا نشوند، شرایط برای ظهور آن حضرت آماده نخواهد شد و با توجه به این ضرورت و حقیقت است که امام صادق (ع) به شیعیان می فرماید:« هر یک از شما که دوست دارد در زمره ی یاران قائم آل محمّد (ص) باشد، همواره در حال انتظار به سر ببرد؛ پرهیزگاری را پیشه ی خود سازد و به اخلاق نیکو خود را آراسته سازد.»(5)
حتی در یکی از توقیعات مبارک امام عصر (عج)- که آن را به عالم بزرگ شیعه، شیخ مفید نوشته اند- چنین آمده است که:«یکی از عوامل طولانی شدن دوره ی غیبت و در نتیجه تأخیر ظهور، اعمال ناشایست و گناهانی است که از شیعیان ما سر می زند و آنان از دیدار امام شان محروم می سازد.»(6)
از آنجا که از شرایط بسیار مهم رشد ارزش های انسانی و فراهم شدن زمینه حاکمیت یافتن احکام و مقررات الهی، وجود بستر مناسب در سطح اجتماع است، لذا توجه به انجام اصلاحات واقعی و بر طرف ساختن موانع تحقق ارزش و همینطور از بین بردن شرایط مناسب برای ایجاد و رشد و گسترش آلودگی ها، یک امر بسیار ضروری است. درتعالیم روشنگرانه ی اسلام به این کار، اهتمام زیادی مبذول شده است و به این موضوع، تحت عناوین مختلفی از جمله اصل امر به معروف و نهی از منکر، تأکید بسیاری گردیده است؛ به گونه ای که در جهان بینی اسلامی، حتّی آن دسته از مردم که توجه لازم به امور اجتماعی و حل مشکلات برادران دینی خود ندارند، خارج از زمره ی امت اسلامی شمرده شده اند.(7)
گذشته از آن، بر طبق روایات مربوط به شرایط و زمینه های ظهور امام زمان (عج) تا آمادگی های لازم فکری، فرهنگی و اجتماعی در جامعه ی اسلامی و امت اسلام برای پذیرش و یاری امام (عج) ایجاد نشود، امر ظهور نخواهد یافت. از طرف دیگر، تحصیل این قبیل از آمادگی ها، به بستر سالم اجتماعی نیاز دارد که افراد در محیط آن،بتوانند به کسب مهات ها و کمالات لازم موفق شوند و پر واضح است این بستر سازی بستگی به آن دارد که یک احساس مسؤولیت همگانی و مشارکت عمومی همه جانبه در مسیر پاکسازی فضای کلی جامعه در اندیشه ی تک تک افراد ایجاد شود. همانطور که اشاره شد، این کار در قالب طرح و برنامه هایی چون امر به معروف و نهی از منکر در مجموعه ی تعالیم عالیه ی اسلامی پیش بینی شده است که بر طبق این اصل، همه ی مردم موظفند از طریق تحصیل آشنایی کامل با شرایط و احکام آن، به اصلاح نارسایی های اجتماعی و حفظ سلامت کامل فضای عمومی جامعه بپردازند تا علاوه بر فراهم شدن مقدمات ظهور، امکان زندگی مناسب بر اساس احکام اسلامی در دوران غیبت برای مردم فراهم گردد.
1- اصول کافی؛ کتاب الحجة، باب فی الغیبة، ج 2.
2- همان؛ ج 2.
3- اصول کافی، ج 1، ص 377.
4- همان، ج 5.
5- اثباة الهداة، ج 3، ص 422، ح 14.
6- غیبت نعمانی؛ ص 200، ج 16.
7- من اصبح ولایهتم بامورالمسلمین فلیس بمسلم، میزان الحکمة؛ ج 4، ص 531.
مبع: ماهنامه خیمه
