جایگاه تقوا در سیره رضوی(ع)
موهبتی است الهی که از سوی خدای متعال در سرشت همه انسانها به ودیعه گذاشته شده است که انسان را از گناه و نافرمانی خداوند متعال باز می‌دارد و بر طاعت و بندگی او بر می‌انگیزد.
عقیق: در حالات و احوال اهل تقوا چنین آمده که در تمام لحظات عمر خویش همواره خدا را مورد نظر قرار می‌دهند و جز خواست و مشیت الهی به چیز دیگری تسلیم نیستند.خداوند اهل تقوا را دوست دارد و با نظر رحمت ویژه‌ای به آنها نگاه می‌کند، زیرا تقوا انسان را از مدار خدایی ماندن خارج نمی‌کند و هر لحظه آیینه‌ای می‌شود برای انعکاس کلام حق بر دل مؤمنان. همه معصومین(ع) نیز همواره شیعیان را به رشد تقوای الهی رهنمون شده‌اند، چنانکه امام رضا(ع) نیز در این زمینه ذیل حدیثی می‌فرمایند:«اگر کسی عرضۀ گناه کردن داشت، اما گناه نمی‌کرد، آرام باش، فریب نخور، ممکن است گناهی را ترک می‌کند، اما مرتکب گناه دیگری می‌شود. زیرا شهوات مردم مختلف است و باید در عمل، تقوای او را در نظر بگیریم.» برای بررسی تاثیر تقوا در زندگی فردی و اجتماعی از منظر ثامن الحجج(ع)، گفت‌وگو کرده‌ایم با دکتر مجید معارف؛ استاد دانشگاه و کارشناس معارف اسلامی که در ادامه می‌خوانید. جناب معارف! تقوای الهی صفتی است که انسان را به سمت رستگاری رهنمون می‌کند، اما این صفت با چه ویژگی هایی در انسان مؤمن، قابل تصوراست؟- همان طور که اشاره داشتید، تقوا، صفت نیکوی الهی است که خدای متعال آن را در دل مؤمنان به ودیعه گذاشته، اما همین عطیه الهی نیز در افراد مختلف متفاوت است. اما درباب ویژگی‌های تقوا باید گفت توجه به این صفت، انسان را در برابرمحرمات، زشتی‌ها و آلودگی‌های نفسانی مصون نگه می‌دارد و روحیه خداجویی، تسلیم بر مشیت حضرت حق و عمل به دستورهای الهی را در انسان توسعه می‌دهد. در حقیقت، تقوا موجی است که روح انسان را به سمت دریای زلال معنویت و توجه به خدا سوق می‌دهد و از آغاز پیدایش ایمان در دل مومن تا آخرین درجه کمال، همواره ملازم اوست.چنانکه قرآن نیز در سوره بقره ویژگی‌های اهل تقوا را چنین برشمرده است،«افراد متقی، ایمان غیب دارند، اهل نمازند، انفاق می‌کنند و بر آنچه از سوی پیامبر اسلام نازل شده ایمان دارند، به انبیای پیشین اعتقاد دارند و به آخرت هم یقین کامل دارند.» اشاره کردید به این مسأله که تقوا درجات خاصی دارد، از منظر امام رضا(ع) این درجات در دل انسانهای مؤمن چگونه تبیین می‌شود؟- پرسش قابل تاملی است، زیرا هر فردی بسته به ظرفیتهای روحی خود از درجات تقوا بهره می‌برند، در این زمینه نکات ارزشمندی از سوی معصومین(ع) و بخصوص امام هشتم(ع) مطرح شده که می‌فرمایند: :«اگر کسی عرضۀ گناه کردن داشت، اما گناه نمی‌کرد، آرام باش، فریب نخور، ممکن است گناهی را ترک می‌کند، اما مرتکب گناه دیگری می‌شود. زیرا شهوات مردم مختلف است و باید در عمل، تقوای او را در نظر بگیریم.» این حدیث به روشنی تبیین کرده است که تقوا در هرفردی بر چه اساسی توسعه پیدا کرده است، یعنی برخی بر ترک یکسری گناه توفیق داشته اند، اما ممکن است به دلیل ضعف تقوا، گناهان دیگری از آنها سر بزند.اما مرتبه اعلای تقوا از منظر ثامن الحجج(ع) رسیدن به مرتبه کمال است یعنی همان راهی که سیدالشهدا(ع) طی کردند و خود را در برابر خدا و امر او تسلیم کردند و در کربلا آن صحنه‌های شورانگیز را بر دل تاریخ هستی ماندگار کردند. بنابراین درجه تقوای افراد متقی را فقط خدای متعال می‌داند و درک آن برای همه ابنای بشر ساده نیست و در رسیدن به راه خدا و به قول عرفا فنای درحق، بالاترین درجه تقوا، شرط مهم و اصلی است. و بر همین اساس است که امام رضا(ع) تقوا را به عنوان معیاری برای سنجش اتصال انسان به خدا برشمرده اند؟- بله همین طور است و اگر اعمال ما مبتنی بر تقوای الهی نباشد هیچ ارزشی ندارد و قطعا راهی برای اوج گرفتن ما به سمت خدا باز نمی‌شود . در همین زمینه خوب است به روایتی از امام رضا(ع) اشاره کنم.روزی يكی از ياران امام (ع) به ایشان گفت شما خير عالم هستيد. امام (ع) فرمودند: «بهترين مردم باتقواترين مردم است.» در اصل امام هشتم(ع) به آيه شريفه قرآن استناد و تأکید کردند نزد پروردگار ملاك سنجش تقوای الهی است، بنابراین تقوا با خواست فردی و نفسانی کنار نمی‌آید و نمی‌توانیم ادعا کنیم متقی هستیم و در عمل هر جا که میل و اراده خودمان را بر خواست خدا ترجیح دادیم، به همان عمل کنیم. تقوا، به ما می‌گوید که در هر شرایطی تسلیم خدا باشیم حتی اگر بدترین خطرات و دشواری‌ها ما را تهدید کند، تقوا به ما گوشزد می‌کند که هیچ قدرتی بالاتر از اراده و مشیت خدا نیست و در نهایت اینکه تقوای ائمه هدی(ع) به عنوان انسانهای کامل برای ما نمونه و الگویی برای قرار گرفتن در مدار متقی بودن است. اما از منظر ثامن الحجج(ع) نماز چه تأثیری برای تثبیت و توسعه تقوای الهی در دل انسانها دارد؟- به نکته خوبی اشاره کردید، نماز، کلید رستگاری و عبور از ورطه های سخت زندگی است و اگر این فریضه دینی به خوبی ادا شود، راه برای رسیدن به درجات بالای تقوای الهی برای انسان مهیا می‌شود. برخی نماز را سبک می‌شمارند و این در حالی است که این فریضه عبادی انسان را بیش از سایر فرایض، به خدا نزدیک می‌کند. نماز؛ اگر در عالی‌ترین شرایط روحی و معنوی انسان مومن ادا شود، هر آیینه سرچشمه‌های تقوا و بصیرت دینی به روی او باز می‌شود؛ بنابراین توجه به نماز، مهمترین رکن رستگاری و خداشناسی است. بر این اساس یقین هم در زمره آثار و نشانه های تقوای الهی در مؤمنان قرار می‌گیرد، درست است؟- بله، یقین، نشانه‌ای برای تقوای الهی در قلب مؤمنان است و این مهم محقق نمی‌شود مگر اینکه در اعمال و رفتار فرد مؤمن مورد واکاوی قرار بگیرد. امام رضا(ع) در این زمینه تاکید دارند از نشانه های یقین تقواست که برای درک آن نیز باید روحیه توکل، تسلیم و رضایت طلبی حق را در مؤمنان ببینیم . بر این اساس فرد متقی، فردی است که در همه امور زندگی خویش با یقین کامل به خدا توکل دارد و می‌داند که ذات حق همه امور ما را کفایت می‌کند. نکته دیگر اینکه فردی که یقین در دلش رسوخ کرده هرگز تسلیم نفس و غیر خدا نمی‌شود و در برابر هر آنچه در زندگی می‌خواهد به رضای خدای متعال توجه دارد، یعنی همه چیز را در راستای رضایت پروردگار می‌داند. البته برای رسیدن به یقین نیز مراتب و درجاتی متبادر است. چنانكه امام صادق(ع) پس از بيان مراتب ايمان و تقوا فرمود: سلمان در مرتبه دهم ، ابوذر در مرتبه نهم و مقداد در مرتبه هشتم قرار داشتند. بنابراین اثبات یقین در افراد به نشانه‌هایی که در عمل و رفتار وی می‌بینیم بستگی دارد. و تقوای الهی از منظر امام هشتم(ع) چه تاثیری بر روابط فردی و اجتماعی آحاد جامعه اسلامی دارد؟- همان‌طور که پیش از این نیز اشاره کردم تقوا، یعنی عمل کردن براساس کلام خدا و دستورهای دین در همه جنبه ها و وجوه زندگی. بنابراین ثمرات تقوا، تنها منحصر به زندگی فردی نیست، بلکه در سطوح مختلف زندگی اجتماعی نیز آثار و برکات بی‌شماری دارد. از منظر امام رضا(ع) آحاد جامعه اسلامی برابرند و وجه تمایز آنها به فرموده رسول خدا(ص) مبتنی بر تقوای الهی است. از این منظر هر چه تقوا در افراد مختلف توسعه بیشتری داشته باشد، چنین افرادی در برخوردها و روابط اجتماعی نیز بدون توجه به کلام حق عمل نمی‌کنند. جامعه‌ای که افراد متقی در آن زندگی می‌کنند، در هر لحظه رو به شکوفایی حرکت می‌کند، زیرا همه مردم خواست خدا را بر خواست خود ترجیح می‌دهند و در چنین جامعه‌ای هرگز حقی از افراد دیگر ضایع نمی‌شود و اجتماع از لوث آلودگی‌ها مصون می‌ماند. به فرموده امام رضا(ع) رعایت حقوق اجتماعی مردم به منزله رعایت تقواست و ما نیز در جامعه کنونی خود باید به این مسأله توجه جدی داشته باشیم.برخی مثلاً در روابط کاری حقوق اجتماعی مردم را در نظر نمی‌گیرند و مثلا اگر کارمند اداره‌ای هستند به جای اینکه کار ارباب رجوع را انجام دهند متاسفانه یا سرگرم حرف زدن هستند و یا مشغول چک کردن شبکه های اجتماعی موبایلشان و این عین بی تقوایی است و با تعالیم دین و رهنمودهای رضوی منافات دارد.یادمان باشد در همه رفتارمان آثار تقوای ما بروز می‌کند، مراقب همه حالات، رفتار و سکنات خود باشیم که اگر خدای ناکرده ما شیعیان درگیر بی تقوایی باشیم، خسران بیشتری را برای آخرت خود به ارمغان خواهیم برد.تقوای الهی ما باید بازدارنده بدی‌ها باشد و اگر باز خدای ناکرده چنین رویه‌ای را در خود کمرنگ می‌بینیم باید علت و چرایی آن را در اعمال خود جست‌وجو کنیم.منبع:قدس211008 
