عقیق:رهبر انقلاب حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در دیداری که بیستم فروردین ماه گذشته با مادحین اهل بیت عصمت و طهارت(ع) داشتند، حرفه مداحی را از شریف‌ترین حرفه‌ها دانستند، درباره چرایی این موضوع بیان داشتند:  شما زبانتان، نفستان، حنجره‌تان، قدرت هنری‌تان در خدمت مدح فضیلت است، خاندان پیغمبر خاندان فضیلتند؛ سراپا فضیلت. مادح خورشید مداح خود است؛ شما در واقع با مدح فضیلت خاندان پیغمبر، مدح خودتان را هم می‌کنید و در واقع شرافت این شغل را نشان می‌دهید.

با این وجود، معظم‌له خواستار توجه مداحان به آسیب‌های مداحی از جمله پرهیز از انحراف، پرهیز از خرافه‌گرایی، پرهیز از مشکل‌تراشی در عقاید جوان‌ها شدند و سر فصل‌هایی را پیشروی ذاکران اباعبدالله الحسین(ع) قرار دادند، به منظور بررسی مطالبات مقام معظم رهبری از جامعه مداحان نشستی را با حضور محمد فراهانی رئیس سازمان بسیج مداحان برگزار کردیم که مشروح آن در ادامه می‌آید:

*تاریخچه مداحی به شکل کنونی به چه تاریخی باز می‌گردد؟

- مداحان در زمان معصومین(ع) به معنای آنچه مستند به دست ما رسیده است اشعار مدح و مرثیه را غالباً به صورت دکلمه بیان می‌کردند، این صوت و موسیقی تقریباً می‌شود گفت که متأخر یعنی از قرن نهم به این طرف آرام آرام شکل گرفت و در صفویه تقویت شده و در دوره قاجار پر و بال گرفته و اخیراً هم مردم مداحی را بدون صوت شاید حتی مداحی ندانند، چه بسا میان مخاطبان فارسی زبان اگر مداحی دکلمه بخواند کسی او را مداح تصور نکند. اما میان آذری‌زبانان، مداحان دکلمه‌‌خوانی هم دارند.

از جمله برنامه آتی ما این است که همایش مداحان جهان اسلام را داشته باشیم، همان طور که می‌دانید اکنون در کشورهای عربی مداحان به صورت قوی و گسترده دارند فعالیت می‌کنند، ولی جلودار الحمدلله ایران است. به نوعی مادحین عربی الگوپذیری را از مادحین فارسی‌زبان دارند؛ یعنی ما می‌توانیم این عرصه را مدیریت کنیم، با این وجود مراسم کل شیعیان جهان را غالباً از ایرانی‌ها هستند که مداحی می‌کنند، بنابراین می‌توانیم در کشورهای مختلف می‌توانیم با این برنامه‌ریزی ، فرهنگ اهل‌بیت، معارف اهل‌بیت و فرهنگ انقلاب اسلامی را  صادر کنیم.

*رهبر انقلاب در این دیدار به موضوعاتی اشاره داشتند که بیانگر دغدغه جامعه اسلامی نسبت به مداحان است، از جمله فرهنگ‌سازی مداحان، رعایت شئون مداحی و ...، کارکرد فرهنگ‌سازی مداحان تا چه میزان هست؟

- وقتی تاریخ مداحین اهل‌بیت(ع) را نگاه می‌کنیم، مداحی اهل‌بیت(ع) آن گونه که موردپسند و نظر ائمه معصومین(ع) بوده است، واقعاً در طول تاریخ فرهنگ‌ساز بوده است، در حدی که مقام معظم رهبری می‌فرماید، یک مطلبی را از دعبل خزاعی نقل‌قول می‌کنند، دعبل خزاعی می‌گفت: من یک عمر چوبه‌دارم را به دوشم کشیدم؛ یعنی می‌گوید حرف‌هایی را در دفاع از ولایت گفتم که می‌توانست هر کدام از این کلمات، اشعار و مطالب ممکن بود سر مرا به بالای دار ببرد یا مثلاً می‌بینم امام معصوم(ع) به سید حمیری می‌گوید: «سمتک امک سیدا و انت سید حقا» مادرت تو را سید نامید (آقا) و تو واقعاً آقا هستی، امام صادق(ع)سید اول را به معنای اسمی و سید دوم را به عنوان مسمی به کار بردند.

وجود امام باقر(ع) برای کمیل دعا کرد و فرمود: «لازلت مویّدا بروح القدس ماذببت عنّا اهل البیت» یعنی همواره تا زمانی که از ما خاندان دفاع می‌کنی، مؤید به روح القدس هستی، خب! این نشان‌دهنده چنین جایگاهی در بحث فرهنگ‌سازی، مباحث دینی و اعتقادی است، در فرمایشات مقام معظم رهبری می‌بینیم حداقل 3 تا کارکرد برای مداحان تبیین شده است.

نخست اینکه یکی از رسالت‌های مداحان، رسالت‌های دینی و اعتقادی است، یعنی مداحان اهل‌بیت(ع) واقعاً در حوزه دین و اعتقادات مردم اثرگذار و مؤثر هستند، در یکی از فرمایشات مقام معظم رهبری فرمودند: گاهی اوقات یک بیت شعر یک مداح اثرش از سه ساعت سخنرانی بیشتر است یا در یک صحبتی جمله بسیار حیرت‌برانگیزی فرمودند: گاهی یک مجلس مداحی یک مداح، اثری می‌گذارد که شش ماه درس خارج فقه آن اثر را نمی‌گذارد.

بله! مداح در فرهنگ‌سازی واقعاً این جایگاه را دارد و اثر گذاشته است، نمونه‌اش را در انقلاب اسلامی نگاه کنید، جرقه انقلاب اسلامی ما کجا رقم خورد، شما وقتی 15 خرداد سال 42 را نگاه می‌کنید 12 محرم است که ریشه‌اش از روز عاشورا شکل می‌گیرد، بنابراین اگر بیانات امام راحل(ره) را نگاه کنید، ایشان می‌فرماید: تا پای مکتبی سینه‌زن و گریه‌کن نباشد آن مکتب به ثمر نمی‌رسد، جرقه‌های قیام مردم ما در انقلاب توسط محافل سنتی اهل‌بیت(ع) که نگه‌دارنده اثر روضه‌خوان‌ها و مداحان اهل‌بیت(ع) هستند، شکل گرفت، حتی  در دوران انقلاب و فتنه‌هایی که در آن بودیم، همچنین در هشت سال دفاع مقدس نقش مداحان را می‌بینید، نقش استاد آهنگران در دفاع مقدس را ببینید، نقش مداحان دیگر را ببینید که آن‌ها در روحیه جهادی رزمندگان اسلام چه تأثیر داشتند، واقعاً گاهی یک مداحی آقای آهنگران یک روحیه‌ای در وجود رزمندگان اسلام می‌دمید که می‌رفتند آن حماسه‌ها را می‌آفریدند، این‌ها نمونه‌ای از نقش فرهنگ‌سازی مداحان است.

در بحث فتنه‌ها یکی از اقشاری که صراحتاً موضع خود را درباره فتنه اعلام و از ولایت صراحتاً دفاع کرد و در این عرصه فیزیکی حضور پیدا کرد، مداحان بودند، بنابراین در فرهنگ‌سازی مختلف در عرصه‌های دینی، اعتقادی، سیاسی و اجتماعی هم مقام معظم رهبری نقش‌هایی را برای مداحان فرمودند که اینها ایفا شده است و باید ایفا شود، ما به دنبال این هستیم که إن‌شاءالله به ثمر برسد.

2ـ جایی که این آسیب‌شناسی انتشار پیدا می‌کند باید در عرصه تخصصی آن جامعه باشد، اگر در میان عامه مردم آسیب‌های مداحی را بیان کنیم، اولین اثرش این نیست که آسیب‌ها از بین می‌برد، بلکه اولین اثرش این است که به اعتقاد مردم آسیب می‌زنیم ، هنگامی که مردم در جلسه امام حسین(ع) می‌نشینند، نگاه‌شان این است که مداح دروغ می‌گوید یا این حرفی که مداح می‌زند سند ندارد، با این وجود در جلسات مداحی مداحان آسیب‌هایی خواهد بود، که هر چه گوهر گرانقدرتر باشد، آسیب‌ها و آفت‌هایش بیشتر است و باید بیشتر مراقبت کرد.

اما نکته‌ای که مقام معظم رهبری راجع به برهنه شدن فرمودند، صراحتاً در فتوای ایشان هست که جواز صادر فرمودند؛ یعنی شرعاً برهنه شدن در محافل عزاداری از منظر فتوای رهبر انقلاب جواز است، اما تأکید ایشان در فرمایشات اخیر -برخی‌ افراد در جلسات عزاداری برهنه می‌شوند و بالا و پایین می‌پرند‌- ناظر به جنبه ارشادی است؛ یعنی می‌فرمایند، اولی این است که در محافل عزاداران ما برهنه نشوند -از جهت اخلاقی اولی است- کما اینکه در جایی دیگر فرمودند: در محافلی که در حسینیه برگزار می‌شود، در مراسم میلاد اهل‌بیت(ع) اولی صلوات است، نشانگر این است که کف زدن جواز دارد، اما بهتر است صلوات بفرستند.

حال اینجا اگر بخواهیم فرمایشات مقام معظم رهبری را تبیین و تفسیر کنیم، دیدگاه بنده به عنوان خادم سازمان بسیج مداحان این است که مداحان اهل‌بیت(ع) در خفا و در جلسات خصوصی‌شان به میدان‌داران و مسئولان جلسه بگویند که ما همه موظف هستیم فرمایشات مقام معظم رهبری را هر چند جنبه ارشادی دارد، به جنبه ارشادی عمل کنیم، زیرا در نهایت بهره‌اش را خود ما می‌بریم.

ما در هیأت به گونه‌ای رفتار کنیم و به این جمع‌بندی برسانیم که اولی این است که در عزاداری اهل‌بیت(ع) برهنه نشویم، یعنی مداح اهل‌بیت(ع) اجبار نکند و به هیچ‌وجه حق ندارد اصرار کند که مستمعان بدنشان را برهنه کنند، نه خیلی تأکید کنند که حتماً باید لباس به تن داشته باشند و نه از آن طرف هم توصیه به برهنه شدن نکنند، قبل از این فرمایش مقام معظم رهبری، مداحان معروفی را داشتیم که به مستمع اصرار می‌کردند که بدنشان را برهنه کنند، اما من مستند خدمت شما عرض می‌کنم از آن زمانی که فرمایش مقام معظم رهبری منتشر شد تا به امروز ما یک مداح شاخص نداریم که اصرار به برهنه کردن برای مستمعان داشته باشد.

البته راجع به مسایل شرعی بایستی نسبت به مخاطبانی که در محافل مذهبی می‌آیند، این نکته را دقت کنیم، شاید برخی این افراد واقعاً اولین جلسه‌شان باشد که در جلسه آقا امام حسین(ع) شرکت می‌کنند و چه بسا به آن لایه‌های اخلاقی و ارشادی مقام معظم رهبری که برسند، باید یک مقدار حوصله کنیم؛ یعنی به جای اینکه لفظاً بگوییم این شلواری که شما پوشیدی به عنوان مستمع مجلس آقا امام حسین(ع) فاقش کوتاه است، شما نباید این را بپوشی، به جای اینکه بیایم سلبی با آن‌ها صحبت کنیم، بدون زبان آن‌ها را در فضایی قرار دهیم که به این فرهنگ خودشان برسند و تشخیص دهند که باید تیپ ظاهری، رفتار و کردارش به این گونه باشد.

چون ما غالباً در طول تاریخ دیدیم، برخوردهای چکشی اثر منفی داشته است؛ یعنی الزام کردن‌ها و سختگیری‌های این‌گونه‌ای باعث شده که حتی ما ریزش‌هایی داشته باشیم، درباره برخوردهای عملی با رفتار و کردار صحیح باید به سیره اهل بیت(ع) رجوع کنیم، مثلاً یک نفر پیش امام باقر(ع) آمد و گفت: انت بقر (نعوذ بالله) آقا فرمودند: من بقر نیستم، من باقر هستم، شما اشتباه تلفظ کردید، بعد گفت: مادر تو یک کنیزی بداخلاق بوده است، حضرت(ع) فرمود: شما اطلاع ندارید، مادر من کنیز نبودند، مادر من دختر امام حسن مجتبی(ع)است، نسبش به امیرالمؤمنین(ع) برمی‌گردد، از انساب گرانقدر برخوردار است، ایشان آدم بداخلاقی نبوده، اما اگر شما چیزی شنیدید که جایی بداخلاقی کرده است من از خدای متعال برای مادرم طلب آمرزش می‌کنم، خدا إن‌شاءالله او را ببخشد، اگر بداخلاقی کرده است، اگر چیزی که شما به مادر من نسبت دادی و او اینگونه نبوده است، از خدای متعال مسألت می‌کنم شما را بیامرزد، می‌گویند به دست و پای امام افتاد، چون اهل شام بود، تبلیغات منفی توسط معاویه و بنی‌امیه شده بود.

خب! این یک برخورد معصوم است که الگوی ماست، رسول اکرم(ص) «لقد کان لکم فی رسول الله أسوة حسنة»، ائمه(ع) هم از تار و پود پیامبر(ص) هستند، در بسیج مداحان می‌گوییم هر وقت این سیره را عمل کنیم، قدرت خواهیم داشت.

-استفاده از آلات موسیقی حکم ارشاد ندارد، بلکه شرعاً حرام است، یعنی مراجع تقلید ما شرعاً استفاده از آلات موسیقی را در محافل مذهبی جایز ندانستند و معلوم است که نباید آلات موسیقی در مداحی استفاده شود، حالا مثل آلاتی مانند طبل و دمام یا استفاده از دف در مراسم ولادت که خواهران در محافل استفاده می‌کنند، ما این موارد را استفتا کردیم، غالب مراجع تأکید می‌فرمایند این کار را انجام ندهید، اما آن امری که مداحان دمام و طبل آوردند،بعد از توصیه ارشادی توسط مقام معظم رهبری دیگر استفاده نکردند و مداحان جمع کردند.

- یکی از درس‌هایی که در بسیج مداحان داریم، احکام هیأت و عزاداری است، مداحان ما آموزش احکام شرعی مرتبط با مداحی را می‌بینند، یک قاعده‌ای در شرع مقدس اسلام است، هر عملی که در آن وهن و توهین به ساحت مقدس شرع صورت گیرد، جواز ندارد و جایز نیست، مثال می‌زنم حالت دویدن شتر از جهت لغوی هروله می‌گویند، کسی که سعی صفا و مروه می‌کند، یک بخشی از مسیر حالت هروله انجام دهد و در آنجا مستحب است، حالا در آنجا یک نفر با حالت غیرمتعارف و زننده‌ای هروله را انجام داد، همانجا که این عمل مستحب محسوب می‌شود، چون این حرکت وهن به این مراسم شرعیه محسوب می‌شود، این عمل شرعاً جواز ندارد یا اگر شما قرآن را با الحانی بخوانید که با آن حالت، توهین به قرآن شود و وهن صورت بگیرد، می‌گویند اشکال دارد، لذا می‌خواهم بگویم عزاداری در جامعه مداحی باید طوری صورت بگیرد که وهن در آن نباشد.

من پیش‌بینی می‌کنم با توجه به اینکه پنج سالی که تشکل‌های مردمی جامعه مداحان به فرمایش مقام معظم رهبری تشکیل شده است ما در آینده نه چندان دوری شاهد خواهیم بود که کمتر کسی به خودش اجازه دهد که اعمال وهن‌آمیز و توهین‌آمیز را در جامعه انجام دهد، اگر می‌بینید در گذشته شاهد چنین اعمالی بودیم به خاطر این بود که کسی نبود زیربناها را درست کند، اصلاً تشکلی متصدی این امور نبود، اما الان که این تشکل‌ها شکل گرفتند از جمله بنیاد دعبل خزاعی، خانه مداحان،‌سازمان بسیج مداحان، کانون مداحان سازمان تبلیغات اسلامی، جلسات مشترکی را دارند که در ماه دو مرتبه دور هم جمع می شوند،در آینده به شما قول می‌دهم به حداقل آسیب‌ها برسیم.

-بله! همین‌طور است، این خواست مقام معظم رهبری است، فرمودند: مجموعه‌هایی باید باشند که در آنجا مشخص کنند مقدمات کار مداح چقدر است، ما تمهیدات راه‌اندازی رشته هنر و ادبیات ستایشگری را فراهم کردیم، سه سال که در این عرصه کار می‌کنیم، عناوین آموزشی و درسی مشخص شده است و مرکز آموزشی امسال ساخته می‌شود. ترم دوم امسال یا اول سال آینده إن‌شاءالله دانشجو گرفته خواهد شد و مداحان می‌توانند از طریق کنکور شرکت کنند و بعد از کسب رتبه علمی از طریق مصاحبه و گزینش جذب شوند، بنا داریم در آینده آن‌ها متصدی مداحی در کشور باشند که از یک طرف پای اساتید تجربه نشسته‌اند و از سویی دیگر پای اساتید علم این کار بنشینند تا علم و تجربه را با هم درآمیزند.

-برای اولین‌بار در سازمان سال جاری چهار برنامه مصوب ویژه خواهران اجرا می‌شود که یکی از این برنامه‌ها، برنامه آموزش مربیان مجمع‌الذاکرین خواهران است، یعنی می‌خواهیم خواهرانی که خانم جلسه‌ای هستند و در محافل مختلف می‌خوانند، آموزش بدهیم، بنابراین از بانوانی که جلسات پرجمعیت تهران و کشور را دارند، دعوت کردیم تا آموزش دهیم و به عنوان مربی تربیت کنیم، فعلاً 50 نفر را آموزش می‌‌دهیم، کار دوم امسال ما برگزاری دوره آموزشی نظام بسیج مداحان برای خواهران در سراسر کشور در سه سطح عمومی، متوسطه و تکمیلی است که در مجموع دو هزار صفحه مطلب باید بگذارند.

همچنین برای اینکه در آینده یکسری خانم جلسه‌ای حرف‌گوش‌کن باسواد داشته باشیم- وقتی یک شخص شاخص می‌شود و دو هزار مستمع پامنبری دارد، معمولاً به حرف کسی گوش نمی‌دهد و شخصیت وی شکل گرفته است- بحث نوگلان خواهران را شروع کردیم و امسال می‌خواهیم نوگلان زینبی را از دختر کوچولوهایی که دوست دارند شعر دکلمه کنند، قرآن بخوانند و یا از الان علاقه‌مند هستند که خانم جلسه‌ای شوند، را انتخاب کنیم تا در آینده به عنوان مربیان مداحی خواهر فعالیت کنند.

آخرین برنامه امسال ما با عنوان «خانم جلسه‌ای» است، کسانی که در کشور غالب جلسات را اداره می‌کنند، یک دوره بصیرتی، معرفتی و مهارتی برایشان داشته باشیم، توجه داشته باشید مقدار قابل توجه آسیب‌های مجالس خواهران به خاطر این است که بعضی علمش را ندارند؛ یعنی شعر و مطلبی را می‌گویند که با اعتقادات ما فاصله دارد، به خاطر این است که بعضی‌ها نمی‌دانند منافات دارد، اگر در مجالس خواهران شاهد هستیم برخی افراد از خودشان به دروغ کرامات نشان می‌دهند، چرا فکر می‌کنند اگر کسی کار خارق‌العاده‌ای انجام داد از اولیاءالله است، در حالی که انسان‌های خاصی بودند که کارهای خارق‌العاده و غیبی می‌کردند و اصلاً آدم‌های دینداری هم نبودند، فیلمش هم هست، طرف کمونیست است با یک دستش شکمی را باز می‌کند، غده را از شکم درمی‌آورد بعد دست می‌کشد، قدرتی که بعضی‌ها با ریاضت و کارهای سختی کشیدن‌ها دست پیدا می‌کنند.

-یک خاطره‌ای از فرمایشات مقام معظم رهبری که برای من بسیار جذاب و بسیار قابل توجه بود، این لطفی است که حضرت آقا نسبت به کسانی داشتند که می‌خواستند میزان ارادت خودشان را ابراز کنند، از میان جمع بلند می‌شدند و می‌خواست یک حرفی را به آقا بزند و آقا اجازه می‌فرمود، یعنی در حقیقت سیره اهل‌بیت(ع) را ایشان پیاده می‌کردند و یک درسی هم برای جامعه مداح است.

رهبر معظم انقلاب به کسی که در یک جمعیت می‌خواهد حرفی بزند به او فرصت می‌دهد، به نوعی باید سرلوحه کار مداحان قرار دهیم که اینها محبوب واقع می‌شوند به خاطر جلسات و موضوعات مکرری دارند، البته مداحان گاهی اوقات این را برنمی‌تابند، تحمل نمی‌کنند و گاهی ناراحت می‌شوند، اگر این منش رهبری را سرلوحه کارشان قرار دهند، چه بسا این هم از نعمات الهی باشد که نصیب آنها شده است.

یک برخورد مثبت حاج آقامحمدرضا طاهری را خودم دیدم که یک نوجوانی آمد تا با ایشان سلام و علیکی کند، خیلی سرشان شلوغ و ازدحام جمعیت بود، دیدم آقا حاج محمدطاهری روی دو زانویش نشست، دو دستش را گذاشت دو طرف صورت نوجوان نوگل، بوسه خیلی زیبایی از پیشانی او گرفت و نوازش کرد و یک محبتی در حق او کرد،  می‌خواهم بگویم این بچه هیچ‌وقت این نوع برخورد یادش نمی‌رود.

امسال یک خاطره داشتم و آن اینکه یکی از آقایان احساساتی شد، آقا داشتند صحبت می‌کردند، یک آن گفت تکبیر! هیچ‌ کس تکبیر نگفت، آقا یک تأملی فرمودند و گفتند: من نمی‌دانم شما این تکبیر را برای چی گفتی و برای چه موضوعی گفتی و همه خندیدند و یک مزاحی بود که مقام معظم رهبری داشتند.

آخرین خاطره‌ای که عرض کنم تواضع و فروتنی مقام رهبری در مقابل اهل‌بیت(ع) داشتند و یک بیت شعری را قرائت کردند، این دو بیت خیلی زیبا بود و این نگاه متواضعانه مقام معظم رهبری نسبت به اهل‌بیت(ع) خیلی برای من جذاب بود.