یادداشت/زوایای مختلف عبارت «پاکی دل»

عقیق

ایمان معتقد بودن به قلب، اقرار کردن به زبان و عمل کردن به ارکان است. ارزش ایمان زمانی مشخص می‌شود که خروجی آن عمل صالح و شایسته و رفتار خداپسندانه باشد. اما در برخی از دوره‌های زمانی دیده شده است که افراد از انجام اعمال دینی سرباز می‌زنند و پاک بودن دل را ملاک مقبولیت خود در برابر خداوند عنوان می‌کنند.

در آیات قرآن کریم آمده است :«یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ أَطِیعُواْ اللّهَ وَأَطِیعُواْ الرَّسُولَ وَأُوْلِی الأَمْرِ مِنکُمْ؛ اى کسانى که ایمان آورده‏‌اید خدا را اطاعت کنید و پیامبر و اولیاى امر خود را [نیز] اطاعت کنید» و یا در سوره مبارکه والعصر انسان در خسران دیده شده است مگر اینکه «إِلَّا الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ؛ مگر کسانى که گرویده و کارهاى شایسته کرده».

امام علی(ع) نیز می‌فرمایند: «ایمان و عمل صالح دو برادرند که همواره در کنار هم هستند و دو دوست که از یکدیگر جدا نمی‌شوند و یکی از این دو بدون دیگری قبول نمی‌شود» پس فرار برخی افراد از اجرای احکام دین به بهانه کافی بودن پاکی دل، از ضعف عبودیت محسوب می‌شود.

بررسی «اباحه گری» در دوره‌های مختلف تاریخی

کافی دانستن پاکی دل که از آن با عنوان «اباحه‌گری» نیز یاد شده است در دوره های تاریخی مختلف رواج داشته است، به طور مثال  در تاریخ مسیحیت پولس قدیس ادعا کرد که مسیح(ع) بر وی ظهور یافته و به وی اعلام کرده است که اگر مردم در قلب ایمان به خدا داشته باشند نیازی به عمل ندارند و بهشتی هستند. همچنین در میان مسلمانان نیز این موضوع به دوران بنی‌امیه باز می‌گردد، به طوری که فرقه مرجئه معتقد بودند کسی که ایمان داشته باشد چیزی به آن زیان نمی‌رساند ولی اهل بیت(ع) همواره در برابر این آسیب ایستادگی می‌کردند.

در صورتی که اگر هر کسی بخواهد بنابر سلیقه و دریافت خود از دین رفتار کند، تفسیر دین تابع نظرات شخصی می‌شود و فاقد اثری که باید داشته باشد می‌شود. البته در این میان باید توجه داشت که نه تنها ایمان بدون عمل از ارزشی برخوردار نیست بلکه عمل صالح بدون ایمان نیز نمی‌تواند یک رفتار دینی کامل باشد.

توجه به قلب در تعالیم دینی نیز ناشی از اهمیت یکسان بودن ظاهر و باطن است، باطن دین دار، ظاهر مقید به دین را نیز می‌طلبد همان گونه که ظاهر صرفا دینی ارزشی ندارد. اما متاسفانه برخی افراد سوءاستفاده‌گر از این تأکیدات به نفع راحت طلبی خود استفاده می‌کنند و هر گونه عمل دینی را نفی و دینداری را منوط به باطن قلب می‌دانند. تأکید اسلام بر اینکه ظاهر خود را شبیه کفار نکنید نیز از همین موضوع نشئت می‌گیرد چرا که باطن نیز کم کم شکل ظاهر را به خود می‌گیرد.

دستگاه‌های فرهنگی بازدارنده اباحه‌گری باشند نه ترویج دهنده

در چنین شرایطی از نقش دستگاه‌های فرهنگی برای ارائه آموزش‌های لازم و فرهنگسازی نیز نباید غافل شد چرا که از ابزار هنر و رسانه می‌توان به بهترین شکل برای تأثیرگذاری غیرمستقیم استفاده کرد، البته به شرطی که خود دستگاه‌های فرهنگی به ویژه رسانه ملی در ترویج تفکر غلط کافی بون پاکی دل بدون انجام عمل صالح نقش آفرین نباشند.

در این راستا به سراغ کارشناسان دینی رفتیم تا علل و ریشه‌های این رفتار را بیشتر مورد بررسی قرار دهیم. آیتﺍﻟﻠﻪ ﺳﯿﺪ ﺟﻤﺎﻝﺍﻟﺪﯾﻦ ﺩﯾﻦ‌ﭘﺮﻭﺭ، ﺭﺋﯿﺲ ﺑﻨﯿﺎﺩ ﺑﯿﻦﺍﻟﻤﻠﻠﯽ ﻧﻬﺞﺍﻟﺒﻼﻏه با بیان اینکه فرد آگاه و به باور رسیده نسبت به شناخت آفریدگار جهان، خداوند را بی نیاز از حمد مخلوق می‌داند، اظهار کرد: چنین فردی هوشیار است که عبادت انسان نفعی به حال خداوند ندارد و احکام دینی به منظور خودسازی و تعالی انسان وضع شده است و اثر مستقیم بر رشد انسانی افراد دارد.

آیت‌الله دین‌پرور بر ضرورت ایجاد زمینه‌های تقویت باورهای دینی از کودکی بر فرزندان توسط خانواده و نظام آموزشی تأکید و تصریح کرد: سیستم آموزشی نمی‌تواند به اجبار آموزه‌های دینی را به افراد آموزش دهد ولی باید زمینه‌های انتقال معنا را به صورت غیرمستقیم ایجاد کند تا اثرگذاری بیشتری نیز صورت گیرد.

ﺭﺋﯿﺲ ﺑﻨﯿﺎﺩ ﺑﯿﻦﺍﻟﻤﻠﻠﯽ ﻧﻬﺞﺍﻟﺒﻼﻏﻪ معاشرت با افراد عالم و آگاه را نیز در باورپذیر شدن انسان حائز اهمیت خواند و گفت: معاشرت با دیگران بر افراد آثار تربیتی مثبت و منفی مختلفی دارد، بنابراین انتخاب دوست و همراه می‌تواند در باور پذیر بودن یا نبودن افراد تأثیرات عمیقی بگذارد.

استنباط غلط از مهر خدا و رحمت گسترده پروردگار

حجت‌الاسلام والمسلمین علی نصیری، رئیس مؤسسه معارف وحی و خرد به بررسی علل باورشناختی اباحه‌گری پرداخت و گفت: چنین افرادی معتقد هستند مهر خدا و رحمت پروردگار بسیار گسترده است و چنین نیست که اگر فردی بر رفتار خود مواظبت نداشته باشد مورد عذاب قرار گیرد. در صورتی که خداوند در قرآن کریم می‌فرمایند: به مهر خدا فریفته نشوید.

رئیس مؤسسه معارف وحی و خرد بسنده‌انگاری به محبت اهل‌بیت(ع) را از دیگر دلایل چنین رفتارهایی دانست و افزود: همچنین چنین افرادی مهر اهل بیت(ع) را کافی می‌دانند در صورتی که بارها در روایات بیان شده است که کسی که ما را دوست دارد باید در عمل این محبت را ثابت کند.

شبهه علمی یا شهوت عملی؟

حجت‌الاسلام والمسلمین محمدرضا حسین‌زاده، عضو هیئت علمی پژوهشکده تفسیر دارالحدیث به تعبیری از آیت‌الله جوادی آملی که می‌فرمایند این شبهات یا «شبهه علمی» است «یا شهوت عملی» اشاره و عنوان کرد: اگر این سؤالات شبهه علمی باشد در کوچه و بازار و جمع مردم بی‌اطلاع مطرح نمی‌شود، در غیر این صورت شهوت عملی است که از علاقه انسان به بی‌قید و بند بودن نشئت می‌گیرد.

حجت‌الاسلام حسین‌زاده با تأکید بر اینکه بیشتر سؤالاتی که امروزه از سوی برخی جوانان در زمینه چگونگی عبادت و ارتباط با خداوند مطرح می‌شود شهوت عملی است تا شبهه علمی تصریح کرد: شبهه علمی معمولا برطرف می‌شود اما تهاجم فرهنگی، ماهواره‌ها و کوتاهی خانواده‌ها سبب ایجاد شهوت عملی هستند که به سادگی نیز از بین نمی‌رود

حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمهدی واعظ‌‌موسوی، استاد حوزه و دانشگاه نیز معتقد است فردی که از پوشش و حجاب مناسب برخوردار نیست و یا ارکان وضو را رعایت نمی‌کند، تسلیم خواسته دل خود شده و نتوانسته به خاطر امر خداوند در برابر علایق شخصی از خود مقاومت بروز دهد و خودنمایی بر عبودیت وی غلبه پیدا کرده است و وقتی هوی وهوس به اعماق دل انسان نفوذ پیدا کند جایی برای پاکی دل باقی نمی‌ماند.

به سراغ حجت‌الاسلام والمسلمین محمدمحسن مروجی طبسی، مدیر گروه فرق تشیع دانشگاه ادیان و مذاهب نیز رفتیم، وی به فرمایشی از امام صادق(ع) اشاره و عنوان کرد: ایشان برای اینکه فردی را امتحان کنند توجه به نماز اول وقت و وفای به عهد را مورد اهتمام قرار داده‌اند. این دو نکته یکی ظاهری و دیگری باطنی است. این روایت نحوه قضاوت را به ما می‌آموزد.

وقتی رفتار متدین نماها سبب گمراهی جوانان می‌شود

وی یکی از عواملی که سبب می‌شود افراد نسبت به رفتارهای ظاهری خود بی تفاوت باشند و صرفا پاک بودن دل را مبنا قرار دهند را عملکرد غلط برخی از متدین نماها برشمرد و گفت: شاید تعداد این افراد کم باشد اما آراستگی آنان به دین در ظاهر و بیان و عدم پایبندی به آن در عمل سبب می‌شود نگاه جوانان به دین تغییر پیدا کند. رفتار اشتباه عده‌ای قلیل، نباید بهانه‌ای در دست افراد سودجو برای فرار از اجرای احکام دین شود، بلکه با الگو قرار دادن ائمه معصومین(ع)، علما و اندیشمندان دینی می‌توان راه‌های عبودیت و بندگی را آموخت.

اختلاف بین علما و سردرگمی جوانان

آیت‌الله محسن غرویان، عضو هیئت علمی جامعه المصطفی‌(ص) نیز یکی از علل بروز چنین رفتارهایی را اختلاف فتوا بین علما دانست و گفت: گاهی بین علمای دین در امور جزئی احکام دین اختلاف وجود دارد که به عنوان مثال می‌توان به بلاد کبیره محسوب کردن تهران برای اقامه نماز اشاره کرد. جوان با مشاهده این اختلافات به دلیل آگاهی کم از موازین دینی دچار تردید می‌شود و به بهانه اینکه راه صحیح مشخص نیست، روح اسلام را پاکی دل بیان و از اجرای احکام دینی با این توجیه که پاک بودن دل انسان کافی است سر باز می‌زند.

آیت‌الله غرویان همچنین بر ضرورت ارتباط صمیمی روحانیون با جوانان با توجه به شرایط تهاجم فرهنگی گسترده دشمنان برای رفع شبهات دینی آنان تأکید و تصریح کرد: این ارتباط گرچه امروز وجود دارد اما هنوز کم رنگ است.

از دیگر کارشناسانی در این زمینه اظهار نظر کردند می‌توان از حجت‌الاسلام والمسلمین حسین علوی‌مهر، رئیس انجمن قرآن پژوهی حوزه علمیه قم، نام برد، وی با تأکید بر اینکه پاکی دل باید در جایی  بروز و ظهور یابد که احتمال گناه وجود دارد و افراد به دوری از سوءظن و پاک کردن دل و نیت در مورد دیگران دعوت شدند، اظهار کرد: همچنین زمانی که فردی خلف وعده می‌کند، انسان موظف است در مرحله اول دل خود را پاک نگاه داشته و از تهمت و افترا خودداری و کسی را متهم نکند. در تعالیم دینی توصیه شده است که فعل برادر دینی خود را بر نیکوترین وجه‌ها قرار دهید و این تنها زمانی است که پاکی دل به تنهایی می‌تواند مؤثر باشد.

نقش نفس مسوله در گمراهی انسان

حجت‌الاسلام والمسلمین یوسفی مقدم، رئیس مرکز فرهنگ و معارف قرآن کریم نیز به نقش نفس مسوله در گمراهی انسان اشاره و عنوان کرد: نفس مسوله قشر زیبایی بر همه زشتی‌ها و مفاسد می‌کشد و انسان را در اختیار نفس اماره قرار می‌دهد تا به سوی انجام کار گناه پیش رود. بدین ترتیب انسان به بهانه پاکی دل برای خود آرامشی مجازی ایجاد می‌کند در صورتی که در سرازیری غفلت قرار گرفته است.

خانواده؛ اولین نهاد

حجت‌الاسلام والمسلمین سید مرتضی محصل همدانی، معاون آموزش مرکز تخصصی حقوق و قضای اسلامی نیز اولین نهاد در اجرای این مسئولیت را خانواده معرفی کرد و گفت: خانواده نباید تمام تقصیرات را به گردن جامعه بیاندازد چرا که نقش کلیدی خانواده تأثیرگذار و ماندگارتر از هر نهاد دیگری محسوب می‌شود. اگر خانواده بتواند روش‌های درست تربیتی را بکار گیرد و اعتقادات دینی را به بهترین نحو در فرزند شکل دهد و پاسخگوی علمی و عملی شبهات وی باشد هیچ نهاد و دستگاهی نمی‌تواند موفق به متزلزل کردن بنیان اعتقادات وی شود. البته دستگاه‌های فرهنگی و حوزه علمیه باید به میدان عمل شبهه زدایی بیاید اما گاهی خود دستگاه‌های فرهنگی سبب ایجاد شبهه می‌شوند.

منبع:ایکنا