گاهى خداوند مهلت مى دهد تا از این مهلت استفاده كند و برگردد و توبه كند.
عقیق:مهدی شبان مسک در وبلاگ "حضوری برای ظهور" نوشت:
امام علی علیه السلام می فرمایند:
«أَیُّهَا النَّاسُ، لِیَرَكُمُ اللَّهُ مِنَ النِّعْمَةِ وَجِلِینَ، كَمَا یَرَاكُمْ مِنَ النِّقْمَةِ فَرِقِینَ! إِنَّهُ مَنْ وُسِّعَ عَلَیْهِ فِی ذَاتِ یَدِهِ فَلَمْ یَرَ ذلِكَ اسْتِدْرَاجاً فَقَدْ أَمِنَ مَخُوفاً، وَمَنْ ضُیِّقَ عَلَیْهِ فِی ذَاتِ یَدِهِ فَلَمْ یَرَ ذلِكَ اخْتِبَاراً فَقَدْ ضَیَّعَ مَأْمُولًا؛ اى مردم! باید خداوند شما را به هنگام نعمت، ترسان ببیند همانگونه كه از بلا و نقمت ترسان مى بیند؛ زیرا كسى كه خدا به او نعمت گسترده اى بخشیده و آن را (احتمالًا) استدراج (مقدمه مجازات تدریجى) نشمرد از امر خوفناكى خود را ایمن دانسته و (به عكس) كسى كه خدا براو تنگ گیرد (ونعمت هایى را از او سلب كند) و آن را آزمایش (و مقدمه ترفیع مقام) نداند پاداش امیدبخشى را از دست داده است»1.
در مقابل معاصى و گناهانى كه بندگان انجام مى دهند، خداوند با گنه کاران سه نوع معامله مى كند:
1. ابتلاء به مصائب و بلاها
خداوند افراد گنه کار را در صورتى که زیاد آلوده گناه نشده باشند بوسیله زنگ هاى بیدار باش و عکس العمل هاى اعمالشان، و یا گاهى بوسیله مجازات هاى متناسب با اعمالى که از آنها سرزده است، بیدار مى سازد و براه حق بازمى گرداند. اینها کسانى هستند که هنوز شایستگى هدایت را دارند و مشمول لطف خداوند مى باشند و در حقیقت مجازات و ناراحتی هاى آنها، نعمتى براى آنها محسوب مى شود، چنانکه در قرآن مى خوانیم:
«ظهر الفساد فى البرّ و البحر بما کسبت ایدى الناس لیذیقهم بعض الذى عملوا لعلهم یرجعون؛ در خشکى ها و دریاها، فساد و تباهى بر اثر اعمال مردم، ظاهر شد تا خداوند نتیجه قسمتى از اعمال آنها را به آنها بچشاند، شاید که ایشان برگردند».2
در یكى از خطبه هاى امیرمؤمنان على علیه السلام در نهج البلاغه مى خوانیم: «انَّ اللَّهَ یَبْتَلى عِبادَهُ عِنْدَ الأَعْمالِ السَّیِّئَةِ بِنَقْصِ الثَّمراتِ، وَ حَبْسِ الْبَرَكاتِ، وَ اغْلاقِ خَزائِنِ الْخَیْراتِ، لِیَتُوْبَ تائِبٌ، وَ یُقْلِعَ مُقْلِعٌ، وَ یَتَذَكَّرَ مُتَذَكِّرٌ، وَ یَزْدَجِرَ مُزْدَجِرٌ!؛ خداوند بندگان خویش را به هنگامى كه اعمال بد انجام مى دهند، با كمبود میوه ها، و جلوگیرى از نزول بركات، و بستن درهاى گنج هاى خیرات به روى آنان، مبتلا مى سازد، تا توبه كاران توبه كنند، و آنها كه باید دست از گناه بكشند خوددارى نمایند، و پندپذیران پند گیرند، و آنها كه آماده اند از گناه باز ایستند».3
2. دادن مهلت جهت توبه
گاهى خداوند مهلت مى دهد تا از این مهلت استفاده كند و برگردد و توبه كند.
امام علی علیه السلام می فرمایند: «كَمْ مِنْ مُسْتَدْرَجٍ بِالْإِحْسَانِ إِلَیْهِ، وَمَغْرُورٍ بِالسَّتْرِ عَلَیْهِ، وَمَفْتُونٍ بِحُسْنِ الْقَوْلِ فِیهِ. وَمَا ابْتَلَى اللَّهُ سُبْحَانَهُ أَحَداً بِمِثْلِ الْإِمْلَاءِ لَهُ؛ چه بسیارند كسانى كه به وسیله احسان الهى به آنها غافلگیر مى شوند و به سبب پرده پوشى خدا بر آنها مغرور مى گردند و براثر تعریف و تمجید از آنان فریب مى خورند و خداوند هیچكس را به چیزى مانند مهلت دادن (و ادامه نعمت ها و ترك عقوبت) نیازموده است».4
3. رها شدن به حال خود و عذاب استدراج
در قرآن کریم می خوانیم «فَلَمَّا نَسُوا ما ذُكِّرُوا بِهِ فَتَحْنا عَلَیْهِمْ أَبْوابَ كُلِّ شَیْءٍ حَتَّى إِذا فَرِحُوا بِما أُوتُوا أَخَذْناهُمْ بَغْتَةً فَإِذا هُمْ مُبْلِسُونَ؛ آرى، هنگامى كه آنچه را به آنها یادآورى شده بود فراموش كردند، درهاى همه چیز از نعمتها را به روى آنها گشودیم؛ تا كاملاً به آن خوشحال شدند و دل بستند)؛ ناگهان آنها را گرفتیم و سخت مجازات كردیم)؛ در این هنگام، همگى مأیوس شدند؛ و درهاى امید به روى آنها بسته شد».5
نعمت هایى كه به سراغ انسان گنه کار مى آید مى تواند عوامل مختلفى داشته باشد:
گاهى این نعمت ها پاداشى است كه در مقابل اعمال خیر خود به دست مى آورد؛ چرا كه خداوند كار هیچ كس را بدون پاداش نمى گذارد و پاداش بیشتر این افراد را در همین دنیا مى دهد. همان گونه كه در حدیثى نقل شده است كه: «موسى علیه السّلام به پیشگاه خداوند عرضه داشت، فرعون را چهارصد سال مهلت دادى در حالى كه او ادّعاى خدایى مى كند و پیامبر و آیاتت را تكذیب مى نماید! خطاب آمد كه او مردى خوش اخلاق و سهل الحجاب است (یعنى مردم به آسانى مىتوانند به او دسترسى پیدا كنند) من دوست داشتم كه پاداش این صفات خوب را به او بدهم».6
و گاهى نعمت هاى خداوند یك نوع عذاب و مجازات است كه در روایات ما به نعمت استدراج معروف است.
آنها که در گناه و عصیان، غرق شوند و طغیان و نافرمانى را به مرحله نهائى برسانند، خداوند آنها را به حال خود وا مى گذارد و به اصطلاح به آنها میدان می دهد تا پشتشان از بار گناه سنگین شود و استحقاق حداکثر مجازات را پیدا کنند. اینها کسانى هستند که تمام پل ها را در پشت سر خود ویران کرده اند، و راهى براى بازگشت نگذاشته اند و پرده حیا و شرم را دریده و لیاقت و شایستگى هدایت الهى را کاملا از دست داده اند. قرآن مى فرماید: «وَ لا یَحْسَبَنَّ الَّذِینَ كَفَرُوا أَنَّما نُمْلِی لَهُمْ خَیْرٌ لِأَنْفُسِهِمْ إِنَّما نُمْلِی لَهُمْ لِیَزْدادُوا إِثْماً وَ لَهُمْ عَذابٌ مُهِینٌ؛ آنها كه كافر شدند (و راه طغیان پیش گرفتند) تصوّر نكنند اگر به آنان مهلت مى دهیم به سودشان است. ما به آنان مهلت مى دهیم فقط براى اینكه بر گناهان خود بیفزایند و براى آنها عذاب خواركننده اى (آماده شده) است».7
در حقیقت عذاب استدراج به دو علت است: یكى اینكه غافل و مغرور شوند و بیشتر گناه كنند و دوم اینكه بعد از دادن نعمت هاى فراوان، یك دفعه مجازات كند كه این نوع مجازات خیلى دردناك است انسانى را كه غرق در نعمت است یك دفعه غرق در عذاب كنند.8
پی نوشت:
1- نهج البلاغه، حکمت 358
2- سوره مبارکه روم آیه 41
3- نهج البلاغه، خطبه 143
4- همان، حکمت 116
5- سوره مبارکه انعام، آیه 44
6- آیت الله مکارم، پیام امام امیر المومنین علیه السلام، ج3، ص: 608 به نقل از بحارالانوار، جلد 13، صفحه 129.
7- سوره مبارکه آل عمران، آیه 178
8- آیت الله مکارم، گفتار معصومین(ع)، ج2، ص: 96
منبع:جهان
امام علی علیه السلام می فرمایند:
«أَیُّهَا النَّاسُ، لِیَرَكُمُ اللَّهُ مِنَ النِّعْمَةِ وَجِلِینَ، كَمَا یَرَاكُمْ مِنَ النِّقْمَةِ فَرِقِینَ! إِنَّهُ مَنْ وُسِّعَ عَلَیْهِ فِی ذَاتِ یَدِهِ فَلَمْ یَرَ ذلِكَ اسْتِدْرَاجاً فَقَدْ أَمِنَ مَخُوفاً، وَمَنْ ضُیِّقَ عَلَیْهِ فِی ذَاتِ یَدِهِ فَلَمْ یَرَ ذلِكَ اخْتِبَاراً فَقَدْ ضَیَّعَ مَأْمُولًا؛ اى مردم! باید خداوند شما را به هنگام نعمت، ترسان ببیند همانگونه كه از بلا و نقمت ترسان مى بیند؛ زیرا كسى كه خدا به او نعمت گسترده اى بخشیده و آن را (احتمالًا) استدراج (مقدمه مجازات تدریجى) نشمرد از امر خوفناكى خود را ایمن دانسته و (به عكس) كسى كه خدا براو تنگ گیرد (ونعمت هایى را از او سلب كند) و آن را آزمایش (و مقدمه ترفیع مقام) نداند پاداش امیدبخشى را از دست داده است»1.
در مقابل معاصى و گناهانى كه بندگان انجام مى دهند، خداوند با گنه کاران سه نوع معامله مى كند:
1. ابتلاء به مصائب و بلاها
خداوند افراد گنه کار را در صورتى که زیاد آلوده گناه نشده باشند بوسیله زنگ هاى بیدار باش و عکس العمل هاى اعمالشان، و یا گاهى بوسیله مجازات هاى متناسب با اعمالى که از آنها سرزده است، بیدار مى سازد و براه حق بازمى گرداند. اینها کسانى هستند که هنوز شایستگى هدایت را دارند و مشمول لطف خداوند مى باشند و در حقیقت مجازات و ناراحتی هاى آنها، نعمتى براى آنها محسوب مى شود، چنانکه در قرآن مى خوانیم:
«ظهر الفساد فى البرّ و البحر بما کسبت ایدى الناس لیذیقهم بعض الذى عملوا لعلهم یرجعون؛ در خشکى ها و دریاها، فساد و تباهى بر اثر اعمال مردم، ظاهر شد تا خداوند نتیجه قسمتى از اعمال آنها را به آنها بچشاند، شاید که ایشان برگردند».2
در یكى از خطبه هاى امیرمؤمنان على علیه السلام در نهج البلاغه مى خوانیم: «انَّ اللَّهَ یَبْتَلى عِبادَهُ عِنْدَ الأَعْمالِ السَّیِّئَةِ بِنَقْصِ الثَّمراتِ، وَ حَبْسِ الْبَرَكاتِ، وَ اغْلاقِ خَزائِنِ الْخَیْراتِ، لِیَتُوْبَ تائِبٌ، وَ یُقْلِعَ مُقْلِعٌ، وَ یَتَذَكَّرَ مُتَذَكِّرٌ، وَ یَزْدَجِرَ مُزْدَجِرٌ!؛ خداوند بندگان خویش را به هنگامى كه اعمال بد انجام مى دهند، با كمبود میوه ها، و جلوگیرى از نزول بركات، و بستن درهاى گنج هاى خیرات به روى آنان، مبتلا مى سازد، تا توبه كاران توبه كنند، و آنها كه باید دست از گناه بكشند خوددارى نمایند، و پندپذیران پند گیرند، و آنها كه آماده اند از گناه باز ایستند».3
2. دادن مهلت جهت توبه
گاهى خداوند مهلت مى دهد تا از این مهلت استفاده كند و برگردد و توبه كند.
امام علی علیه السلام می فرمایند: «كَمْ مِنْ مُسْتَدْرَجٍ بِالْإِحْسَانِ إِلَیْهِ، وَمَغْرُورٍ بِالسَّتْرِ عَلَیْهِ، وَمَفْتُونٍ بِحُسْنِ الْقَوْلِ فِیهِ. وَمَا ابْتَلَى اللَّهُ سُبْحَانَهُ أَحَداً بِمِثْلِ الْإِمْلَاءِ لَهُ؛ چه بسیارند كسانى كه به وسیله احسان الهى به آنها غافلگیر مى شوند و به سبب پرده پوشى خدا بر آنها مغرور مى گردند و براثر تعریف و تمجید از آنان فریب مى خورند و خداوند هیچكس را به چیزى مانند مهلت دادن (و ادامه نعمت ها و ترك عقوبت) نیازموده است».4
3. رها شدن به حال خود و عذاب استدراج
در قرآن کریم می خوانیم «فَلَمَّا نَسُوا ما ذُكِّرُوا بِهِ فَتَحْنا عَلَیْهِمْ أَبْوابَ كُلِّ شَیْءٍ حَتَّى إِذا فَرِحُوا بِما أُوتُوا أَخَذْناهُمْ بَغْتَةً فَإِذا هُمْ مُبْلِسُونَ؛ آرى، هنگامى كه آنچه را به آنها یادآورى شده بود فراموش كردند، درهاى همه چیز از نعمتها را به روى آنها گشودیم؛ تا كاملاً به آن خوشحال شدند و دل بستند)؛ ناگهان آنها را گرفتیم و سخت مجازات كردیم)؛ در این هنگام، همگى مأیوس شدند؛ و درهاى امید به روى آنها بسته شد».5
نعمت هایى كه به سراغ انسان گنه کار مى آید مى تواند عوامل مختلفى داشته باشد:
گاهى این نعمت ها پاداشى است كه در مقابل اعمال خیر خود به دست مى آورد؛ چرا كه خداوند كار هیچ كس را بدون پاداش نمى گذارد و پاداش بیشتر این افراد را در همین دنیا مى دهد. همان گونه كه در حدیثى نقل شده است كه: «موسى علیه السّلام به پیشگاه خداوند عرضه داشت، فرعون را چهارصد سال مهلت دادى در حالى كه او ادّعاى خدایى مى كند و پیامبر و آیاتت را تكذیب مى نماید! خطاب آمد كه او مردى خوش اخلاق و سهل الحجاب است (یعنى مردم به آسانى مىتوانند به او دسترسى پیدا كنند) من دوست داشتم كه پاداش این صفات خوب را به او بدهم».6
و گاهى نعمت هاى خداوند یك نوع عذاب و مجازات است كه در روایات ما به نعمت استدراج معروف است.
آنها که در گناه و عصیان، غرق شوند و طغیان و نافرمانى را به مرحله نهائى برسانند، خداوند آنها را به حال خود وا مى گذارد و به اصطلاح به آنها میدان می دهد تا پشتشان از بار گناه سنگین شود و استحقاق حداکثر مجازات را پیدا کنند. اینها کسانى هستند که تمام پل ها را در پشت سر خود ویران کرده اند، و راهى براى بازگشت نگذاشته اند و پرده حیا و شرم را دریده و لیاقت و شایستگى هدایت الهى را کاملا از دست داده اند. قرآن مى فرماید: «وَ لا یَحْسَبَنَّ الَّذِینَ كَفَرُوا أَنَّما نُمْلِی لَهُمْ خَیْرٌ لِأَنْفُسِهِمْ إِنَّما نُمْلِی لَهُمْ لِیَزْدادُوا إِثْماً وَ لَهُمْ عَذابٌ مُهِینٌ؛ آنها كه كافر شدند (و راه طغیان پیش گرفتند) تصوّر نكنند اگر به آنان مهلت مى دهیم به سودشان است. ما به آنان مهلت مى دهیم فقط براى اینكه بر گناهان خود بیفزایند و براى آنها عذاب خواركننده اى (آماده شده) است».7
در حقیقت عذاب استدراج به دو علت است: یكى اینكه غافل و مغرور شوند و بیشتر گناه كنند و دوم اینكه بعد از دادن نعمت هاى فراوان، یك دفعه مجازات كند كه این نوع مجازات خیلى دردناك است انسانى را كه غرق در نعمت است یك دفعه غرق در عذاب كنند.8
پی نوشت:
1- نهج البلاغه، حکمت 358
2- سوره مبارکه روم آیه 41
3- نهج البلاغه، خطبه 143
4- همان، حکمت 116
5- سوره مبارکه انعام، آیه 44
6- آیت الله مکارم، پیام امام امیر المومنین علیه السلام، ج3، ص: 608 به نقل از بحارالانوار، جلد 13، صفحه 129.
7- سوره مبارکه آل عمران، آیه 178
8- آیت الله مکارم، گفتار معصومین(ع)، ج2، ص: 96
منبع:جهان
