هرچند عدد ۴۰ از اعداد و كميات است ولي در فرهنگ عرفان اسلامي اين واژه كمي در ارتباط با كيفيات مطرح مي‌شود؛ لذا تكرار عمل تا چهل مرتبه تكميل‌كننده ابعاد روحاني و عرفاني انسان است.
عقیق:عدد چهل؛ پشتوانه تكويني و تكاملي انسان/ اعتبار اربعين نزد شيعيان
اعداد نه تنها در زندگي مادي كه در زندگي معنوي ما نيز حائز اهميت فراوانند؛ تعداد ركعات نماز، تعداد تسبيحات اربعه، تعداد تسبيحات حضرت فاطمه (ع) و امثال اينها نشان مي‌دهند كه زندگي معنوي جدا از اعداد نيست.
منزلت اعداد منحصر به اعدادي نظير پنج، هفت، دوازده، چهارده و ۴۰ مي‌شود كه براي هر يك دليل يا دلايلي را ذكر كرده‌اند؛ مثلا عدد پنج به دليل ۵ تن پيامبر اولوالعزم و ۵ تن آل عبا (ع)، عدد هفت به واسطه ۷ آسمان و ۷ شهر عشق و ۷ مرحله سلوك عارفان و ۷ دور طواف خانه خدا، عدد دوازده به دليل ۱۲ معصوم (ع) و ۱۲ چشمه‌ايي كه به معجزه حضرت موسي از دل سنگ جوشيد و عدد چهارده به دليل ۱۴ معصوم (ع) تقدس يافته‌اند؛ به همين قياس براي عدد چهل نيز بايد دلايلي موجود باشد:
عقل آدمي در چهل‌سالگي به بالاترين كمال خود در حد استعداد هر فرد مي‌رسد، حضرت رسول (ص) در سن چهل‌سالگي به رسالت مبعوث شدند، حضرت موسي چهل‌روز در كوه معتكف بود تا الواح مقدس را دريافت داشت، قوم بني‌اسرائيل به دليل كفران نعمت و پرستش گوساله به سرگرداني چهل‌ساله محكوم شدند و تخمير طينت آدم ابوالبشر در ۴۰ روز به اتمام رسيد و عارفان و سالكان طريق حق چله‌نشيني را از همين آفرينش چهل‌روزه حضرت آدم اقتباس كردند. سهروردي بيان مي‌كند «خداوند انسان را در چهل‌روز آفريد و هر روز صفتي به او اعطا كرد كه هر يك حجابي و مايه تعلق وي به دنيا بود تا اينكه در روز چهلم حجاب‌ها كامل و متراكم شد؛ لذا در چله‌نشيني سالك يك به يك حجاب‌ها را مي‌درد تا در روز چهلم انوار حق در وي تجلي يابد».
هرچند عدد ۴۰ از اعداد و كميات است ولي در فرهنگ عرفان اسلامي اين واژه كمي در ارتباط با كيفيات مطرح مي‌شود و لذا تكرار عمل تا چهل مرتبه تكميل‌كننده ابعاد روحاني و عرفاني انسان است؛ در واقع عدد چهل در فرهنگ دينى و اسلامى در ميان ساير اعداد از جايگاهي ويژه و از يك پشتوانه تكوينى و تكاملي روند حركت انسان در ابعاد مادى و معنوى برخوردار است.
اهميت چهل‌سالگى انسان قابل انكار نيست، چنانكه در روايات متعددى از پيامبر (ص) و معصومين (ع) آمده است «هنگامى كه بنده به چهل‌سالگى مى‌رسد خداوند به دو فرشته مراقب او مى‌گويد از اين پس بر او سخت بگيريد و همه كارهاى كوچك و بزرگ و زياد و كم را ثبت كنيد»؛ اين روايات همه از اين حقيقت خبر مى‌دهند كه شخصيت انسان تا چهل‌سالگى شكل گرفته و از آن پس تحولات درونى در او سخت‌تر مي‌شود.
دانشمندان مسلمان بويژه آنان كه مشرب عرفانى دارند، به عدد چهل در زمينه خودسازى به ديده اهميت مى‌نگرند و براى اين عدد در فعليت يافتن استعدادهاى انسان و كامل شدن ملكات اخلاقى و پيمودن درجات معرفت تاثيرى ويژه قائل هستند.
اربعين از منظر قرآن
عدد ۴۰ يا اربعين از موضوعاتى است كه در قرآن و روايات از جايگاه خاصي برخوردار بوده و تاكنون كتاب‌هاى فراوانى درباره آن نوشته شده است. در قرآن كريم اين واژه در چهار آيه و مرتبط با سه موضوع ديده مى‌شود: اول در آيه ۱۵ سوره احقاف از چهل‌سالگى انسان ياد شده و اينكه خداوند به همه انسان‌ها درباره نيكى به پدر و مادر سفارش كرده است، اما فقط نيكوكاران به اين سفارش الهى عمل و به پدر و مادر خود نيكى مى‌كنند و اين نيكى را تا رسيدن به رشد كامل خود و رسيدن به چهل‌سالگى ادامه مى‌دهند؛ آنگاه در چهل‌سالگى دعا مى‌كنند و از خداوند توفيق مى‌طلبند تا در برابر نعمت‌هايى كه خود و پدر و مادرشان از آن برخوردار بوده‌اند، شكرگزار او باشند «وَوَصَّيْنَا الْإِنسَانَ بِوَالِدَيْهِ إِحْسَانًا حَمَلَتْهُ أُمُّهُ كُرْهًا وَوَضَعَتْهُ كُرْهًا وَحَمْلُهُ وَفِصَالُهُ ثَلَاثُونَ شَهْرًا حَتَّى إِذَا بَلَغَ أَشُدَّهُ وَبَلَغَ أَرْبَعِينَ سَنَةً قَالَ رَبِّ أَوْزِعْنِي أَنْ أَشْكُرَ نِعْمَتَكَ الَّتِي أَنْعَمْتَ عَلَيَّ وَعَلَى وَالِدَيَّ وَأَنْ أَعْمَلَ صَالِحًا تَرْضَاهُ وَأَصْلِحْ لِي فِي ذُرِّيَّتِي إِنِّي تُبْتُ إِلَيْكَ وَإِنِّي مِنَ الْمُسْلِمِينَ».
دوم در آيه ۲۶ سوره مائده از چهل‌سال ممنوعيت ورود بنى اسرائيل به سرزمين مقدس و چهل‌سال سرگردانى آنها در قطعه‌اى از زمين خبر داده است «قَالَ فَإِنَّهَا مُحَرَّمَةٌ عَلَيْهِمْ أَرْبَعِينَ سَنَةً يَتِيهُونَ فِي الأَرْضِ فَلاَ تَأْسَ عَلَى الْقَوْمِ الْفَاسِقِينَ»؛ اين ممنوعيت پس از آن بود كه موسى (ع) به قومش براى ورود به سرزمين مقدس فرمان داد، اما بنى اسرائيل به اين دليل كه در آنجا مردمى جبارند، از اطاعت موسى سر باز زدند و گفتند «تا آنان از آن جا بيرون نروند، ما هرگز وارد آن شهر نمي‌شويم. در تورات نيز داستان سرگردانى بني اسرائيل ذكر شده است.
آيه ۵۱ سوره بقره نيز از ميقات چهل شبه موسى خبر مى‌دهد و مي‌فرمايد « وَإِذْ وَاعَدْنَا مُوسَى أَرْبَعِينَ لَيْلَةً» كه در آيه ۱۴۲ سوره اعراف اين مطلب به اين صورت تفصيل داده شده است «وَوَاعَدْنَا مُوسَى ثَلاَثِينَ لَيْلَةً وَأَتْمَمْنَاهَا بِعَشْرٍ فَتَمَّ مِيقَاتُ رَبِّهِ أَرْبَعِينَ لَيْلَةً»؛ مفسران برآنند كه آن چهل‌شب در سى شب ذى‌القعده و دهه اول ذى‌الحجه بوده؛ چنان كه در رواياتى از امام صادق (ع) نيز بر اين تعيين دلالت دارد، اما آلوسى بدون استناد به دليلي، اين احتمال را كه ميقات در سى روز ذى‌الحجه و دهه اول محرم بوده نيز نقل كرده است؛ با اين حال ميقات چهل‌روز و چهل‌شبه موسى (ع) در تورات نقل گرديده است.
خاصيت اربعين در ظهور فعليت و بروز استعداد و حصول صفات ملكه، امرى است انكارناپذير و در حقيقت عدد چهل سمبل آغازين تكامل، مظهر كمال، جلوه پختگي، اعلام پشت سر گذاشتن مرحله خامي و ناداني، نخستين مرحله هوشياري و… مي‌باشد.
اربعين حسيني
اعتبار اربعين امام حسين (ع) از قديمالايام ميان شيعيان و در تقويم تاريخي وفاداران به امام حسين (ع) شناخته شده بوده است.
روز ۲۰ صفر يعني اربعين زماني است كه حرم امام حسين (ع) يعني كاروان اسرا، از شام به مدينه بازگشتند و روزي است كه جابر بن عبدالله انصاري، صحابي رسول خدا (ص) از مدينه به كربلا رسيد تا به زيارت قبر امام حسين (ع) بشتابد و او نخستين كسي است كه قبر آن حضرت را زيارت كرد؛ در اين روز، زيارت امام حسين (ع) مستحب است و اين زيارت، همانا خواندن زيارت اربعين است.
طبعا بر اساس اعتباري كه اين روز ميان شيعيان داشته است، از همان آغاز كه تاريخش معلوم نيست، شيعيان به حرمت آن، زيارت اربعين مي‌خواندند و اگر مي‌توانستند مانند جابر بر مزار امام حسين (ع) گرد آمده و آن امام را زيارت مي‌كردند؛ اين سنت تا به امروز در عراق با قوت برپاست و شاهديم كه ميليون‌ها شيعه عراقي و غير عراقي در اين روز بر مزار امام حسين (ع) جمع مي‌شوند.
شايد برگزاري مراسم اربعين براي امام حسين (ع) براي بازبيني و تحليل واقعه عاشورا و زنده نگاه داشتن آن معمول شده است تا با روشن‌بيني و قدرت تحليل واقعه عاشورا بررسي و تشريح گردد، واقعه‌ايي كه اگر بگوييم همانند قرآن داراي لايه‌هاي متعدد و بي‌شمار است گزافه نگفته‌ايم و به بيراهه نرفته‌ايم؛ چنانكه به زيارت اربعين نيز سفارشي زياد شده است.
زيارت اربعين، همچون زيارت عاشورا و زيارت وارث، از مضامين انسان‌ساز و پرمحتوايي برخوردار است. در بخش‌هاي گوناگون اين زيارت والا، ضمن شهادت به بزرگي حضرت، فلسفه نهضت حسيني و اهداف قيام خونين عاشورا بازگو مي‌شود. همچنين خواننده زيارت اربعين، همبستگي خود را با امام (ع) و دوستان او و دشمني‌اش را با دشمنان او تا روز قيامت بيان مي‌دارد و از خداوند متعال مي‌خواهد حيات و مرگش را در پيروي از حضرت محمد (ص) و آلش قرار دهد. در ادامه زيارت، بر اجراي وظايف بندگي از طرف امام حسين و ياران با وفايش تأكيد مي‌كند و بر قاتلان ايشان لعنت و نفرين مي‌فرستد.
به هر روي اربعين خورشيد آسمان شهادت و راه منير هدايت در راه است، در اين روز و ايام بكوشيم تا به دور از تحريفات و احساساتي‌گري‌هاي افراطي آن امام راستين را بشناسيم و به مدد نفس قدسي‌اش بر هدف انساني آن بزرگمرد همه دوران‌ها آگاهي يابيم.
منبع:ایکنا
211008
اعداد نه تنها در زندگي مادي كه در زندگي معنوي ما نيز حائز اهميت فراوانند؛ تعداد ركعات نماز، تعداد تسبيحات اربعه، تعداد تسبيحات حضرت فاطمه (ع) و امثال اينها نشان مي‌دهند كه زندگي معنوي جدا از اعداد نيست.
منزلت اعداد منحصر به اعدادي نظير پنج، هفت، دوازده، چهارده و ۴۰ مي‌شود كه براي هر يك دليل يا دلايلي را ذكر كرده‌اند؛ مثلا عدد پنج به دليل ۵ تن پيامبر اولوالعزم و ۵ تن آل عبا (ع)، عدد هفت به واسطه ۷ آسمان و ۷ شهر عشق و ۷ مرحله سلوك عارفان و ۷ دور طواف خانه خدا، عدد دوازده به دليل ۱۲ معصوم (ع) و ۱۲ چشمه‌ايي كه به معجزه حضرت موسي از دل سنگ جوشيد و عدد چهارده به دليل ۱۴ معصوم (ع) تقدس يافته‌اند؛ به همين قياس براي عدد چهل نيز بايد دلايلي موجود باشد:
عقل آدمي در چهل‌سالگي به بالاترين كمال خود در حد استعداد هر فرد مي‌رسد، حضرت رسول (ص) در سن چهل‌سالگي به رسالت مبعوث شدند، حضرت موسي چهل‌روز در كوه معتكف بود تا الواح مقدس را دريافت داشت، قوم بني‌اسرائيل به دليل كفران نعمت و پرستش گوساله به سرگرداني چهل‌ساله محكوم شدند و تخمير طينت آدم ابوالبشر در ۴۰ روز به اتمام رسيد و عارفان و سالكان طريق حق چله‌نشيني را از همين آفرينش چهل‌روزه حضرت آدم اقتباس كردند. سهروردي بيان مي‌كند «خداوند انسان را در چهل‌روز آفريد و هر روز صفتي به او اعطا كرد كه هر يك حجابي و مايه تعلق وي به دنيا بود تا اينكه در روز چهلم حجاب‌ها كامل و متراكم شد؛ لذا در چله‌نشيني سالك يك به يك حجاب‌ها را مي‌درد تا در روز چهلم انوار حق در وي تجلي يابد».
هرچند عدد ۴۰ از اعداد و كميات است ولي در فرهنگ عرفان اسلامي اين واژه كمي در ارتباط با كيفيات مطرح مي‌شود و لذا تكرار عمل تا چهل مرتبه تكميل‌كننده ابعاد روحاني و عرفاني انسان است؛ در واقع عدد چهل در فرهنگ دينى و اسلامى در ميان ساير اعداد از جايگاهي ويژه و از يك پشتوانه تكوينى و تكاملي روند حركت انسان در ابعاد مادى و معنوى برخوردار است.
اهميت چهل‌سالگى انسان قابل انكار نيست، چنانكه در روايات متعددى از پيامبر (ص) و معصومين (ع) آمده است «هنگامى كه بنده به چهل‌سالگى مى‌رسد خداوند به دو فرشته مراقب او مى‌گويد از اين پس بر او سخت بگيريد و همه كارهاى كوچك و بزرگ و زياد و كم را ثبت كنيد»؛ اين روايات همه از اين حقيقت خبر مى‌دهند كه شخصيت انسان تا چهل‌سالگى شكل گرفته و از آن پس تحولات درونى در او سخت‌تر مي‌شود.
دانشمندان مسلمان بويژه آنان كه مشرب عرفانى دارند، به عدد چهل در زمينه خودسازى به ديده اهميت مى‌نگرند و براى اين عدد در فعليت يافتن استعدادهاى انسان و كامل شدن ملكات اخلاقى و پيمودن درجات معرفت تاثيرى ويژه قائل هستند.
اربعين از منظر قرآن
عدد ۴۰ يا اربعين از موضوعاتى است كه در قرآن و روايات از جايگاه خاصي برخوردار بوده و تاكنون كتاب‌هاى فراوانى درباره آن نوشته شده است. در قرآن كريم اين واژه در چهار آيه و مرتبط با سه موضوع ديده مى‌شود: اول در آيه ۱۵ سوره احقاف از چهل‌سالگى انسان ياد شده و اينكه خداوند به همه انسان‌ها درباره نيكى به پدر و مادر سفارش كرده است، اما فقط نيكوكاران به اين سفارش الهى عمل و به پدر و مادر خود نيكى مى‌كنند و اين نيكى را تا رسيدن به رشد كامل خود و رسيدن به چهل‌سالگى ادامه مى‌دهند؛ آنگاه در چهل‌سالگى دعا مى‌كنند و از خداوند توفيق مى‌طلبند تا در برابر نعمت‌هايى كه خود و پدر و مادرشان از آن برخوردار بوده‌اند، شكرگزار او باشند «وَوَصَّيْنَا الْإِنسَانَ بِوَالِدَيْهِ إِحْسَانًا حَمَلَتْهُ أُمُّهُ كُرْهًا وَوَضَعَتْهُ كُرْهًا وَحَمْلُهُ وَفِصَالُهُ ثَلَاثُونَ شَهْرًا حَتَّى إِذَا بَلَغَ أَشُدَّهُ وَبَلَغَ أَرْبَعِينَ سَنَةً قَالَ رَبِّ أَوْزِعْنِي أَنْ أَشْكُرَ نِعْمَتَكَ الَّتِي أَنْعَمْتَ عَلَيَّ وَعَلَى وَالِدَيَّ وَأَنْ أَعْمَلَ صَالِحًا تَرْضَاهُ وَأَصْلِحْ لِي فِي ذُرِّيَّتِي إِنِّي تُبْتُ إِلَيْكَ وَإِنِّي مِنَ الْمُسْلِمِينَ».
دوم در آيه ۲۶ سوره مائده از چهل‌سال ممنوعيت ورود بنى اسرائيل به سرزمين مقدس و چهل‌سال سرگردانى آنها در قطعه‌اى از زمين خبر داده است «قَالَ فَإِنَّهَا مُحَرَّمَةٌ عَلَيْهِمْ أَرْبَعِينَ سَنَةً يَتِيهُونَ فِي الأَرْضِ فَلاَ تَأْسَ عَلَى الْقَوْمِ الْفَاسِقِينَ»؛ اين ممنوعيت پس از آن بود كه موسى (ع) به قومش براى ورود به سرزمين مقدس فرمان داد، اما بنى اسرائيل به اين دليل كه در آنجا مردمى جبارند، از اطاعت موسى سر باز زدند و گفتند «تا آنان از آن جا بيرون نروند، ما هرگز وارد آن شهر نمي‌شويم. در تورات نيز داستان سرگردانى بني اسرائيل ذكر شده است.
آيه ۵۱ سوره بقره نيز از ميقات چهل شبه موسى خبر مى‌دهد و مي‌فرمايد « وَإِذْ وَاعَدْنَا مُوسَى أَرْبَعِينَ لَيْلَةً» كه در آيه ۱۴۲ سوره اعراف اين مطلب به اين صورت تفصيل داده شده است «وَوَاعَدْنَا مُوسَى ثَلاَثِينَ لَيْلَةً وَأَتْمَمْنَاهَا بِعَشْرٍ فَتَمَّ مِيقَاتُ رَبِّهِ أَرْبَعِينَ لَيْلَةً»؛ مفسران برآنند كه آن چهل‌شب در سى شب ذى‌القعده و دهه اول ذى‌الحجه بوده؛ چنان كه در رواياتى از امام صادق (ع) نيز بر اين تعيين دلالت دارد، اما آلوسى بدون استناد به دليلي، اين احتمال را كه ميقات در سى روز ذى‌الحجه و دهه اول محرم بوده نيز نقل كرده است؛ با اين حال ميقات چهل‌روز و چهل‌شبه موسى (ع) در تورات نقل گرديده است.
خاصيت اربعين در ظهور فعليت و بروز استعداد و حصول صفات ملكه، امرى است انكارناپذير و در حقيقت عدد چهل سمبل آغازين تكامل، مظهر كمال، جلوه پختگي، اعلام پشت سر گذاشتن مرحله خامي و ناداني، نخستين مرحله هوشياري و… مي‌باشد.
اربعين حسيني
اعتبار اربعين امام حسين (ع) از قديمالايام ميان شيعيان و در تقويم تاريخي وفاداران به امام حسين (ع) شناخته شده بوده است.
روز ۲۰ صفر يعني اربعين زماني است كه حرم امام حسين (ع) يعني كاروان اسرا، از شام به مدينه بازگشتند و روزي است كه جابر بن عبدالله انصاري، صحابي رسول خدا (ص) از مدينه به كربلا رسيد تا به زيارت قبر امام حسين (ع) بشتابد و او نخستين كسي است كه قبر آن حضرت را زيارت كرد؛ در اين روز، زيارت امام حسين (ع) مستحب است و اين زيارت، همانا خواندن زيارت اربعين است.
طبعا بر اساس اعتباري كه اين روز ميان شيعيان داشته است، از همان آغاز كه تاريخش معلوم نيست، شيعيان به حرمت آن، زيارت اربعين مي‌خواندند و اگر مي‌توانستند مانند جابر بر مزار امام حسين (ع) گرد آمده و آن امام را زيارت مي‌كردند؛ اين سنت تا به امروز در عراق با قوت برپاست و شاهديم كه ميليون‌ها شيعه عراقي و غير عراقي در اين روز بر مزار امام حسين (ع) جمع مي‌شوند.
شايد برگزاري مراسم اربعين براي امام حسين (ع) براي بازبيني و تحليل واقعه عاشورا و زنده نگاه داشتن آن معمول شده است تا با روشن‌بيني و قدرت تحليل واقعه عاشورا بررسي و تشريح گردد، واقعه‌ايي كه اگر بگوييم همانند قرآن داراي لايه‌هاي متعدد و بي‌شمار است گزافه نگفته‌ايم و به بيراهه نرفته‌ايم؛ چنانكه به زيارت اربعين نيز سفارشي زياد شده است.
زيارت اربعين، همچون زيارت عاشورا و زيارت وارث، از مضامين انسان‌ساز و پرمحتوايي برخوردار است. در بخش‌هاي گوناگون اين زيارت والا، ضمن شهادت به بزرگي حضرت، فلسفه نهضت حسيني و اهداف قيام خونين عاشورا بازگو مي‌شود. همچنين خواننده زيارت اربعين، همبستگي خود را با امام (ع) و دوستان او و دشمني‌اش را با دشمنان او تا روز قيامت بيان مي‌دارد و از خداوند متعال مي‌خواهد حيات و مرگش را در پيروي از حضرت محمد (ص) و آلش قرار دهد. در ادامه زيارت، بر اجراي وظايف بندگي از طرف امام حسين و ياران با وفايش تأكيد مي‌كند و بر قاتلان ايشان لعنت و نفرين مي‌فرستد.
به هر روي اربعين خورشيد آسمان شهادت و راه منير هدايت در راه است، در اين روز و ايام بكوشيم تا به دور از تحريفات و احساساتي‌گري‌هاي افراطي آن امام راستين را بشناسيم و به مدد نفس قدسي‌اش بر هدف انساني آن بزرگمرد همه دوران‌ها آگاهي يابيم.
منبع:ایکنا
211008
